Agaat
Marlene Van Niekerk
Marlene Van Niekerk (Auteur), Riet De Jong-Goossens (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Querido, 2009 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 5949 |
31/12/2010
Marlene van Niekerk vestigde haar naam met romans als Triomf en Agaat, waarin zij de problematiek van haar land Zuid-Afrika op een harde, maar eerlijke manier analyseert. Als professor literatuur aan de universiteit van Stellenbosch ziet ze zich ook genoodzaakt de eigenheid en impact van literatuur te benaderen vanuit een theoretische invalshoek. De vraag naar de plaats van literatuur is er trouwens één waar iedere schrijver ? waar ook ter wereld, maar des te meer in een land waar het schrijven altijd wel politiek geladen is ? zich tot op zekere hoogte rekenschap van moet geven. Waar neemt de verantwoordelijkheid van een schrijver een aanvang en waar eindigt die? Kan en mag literatuur verhullend werken of dienen teksten de lezer in de eerste plaats een spiegel van de werkelijkheid voor te houden? Op welke manier positioneert een auteur zich binnen het spanningsveld van werkelijkheid en fictie? Van Niekerk had bij het formuleren van een antwoord op deze en andere vragen kunnen kiezen voor de vorm van een doorwrocht academisch essay, waarbij ze het gevaar zou lopen in de val te trappen van het theoretiseren om de theorie, en op die manier een groot deel van het lezerspubliek buiten spel te zetten.
De vier verhalen uit De sneeuwslaper, die een innerlijke samenhang vertonen door de thematiek en de personages, reiken Van Niekerk een hanteerbare vorm aan om haar ideeën ter zake te verkennen zonder die in een vastomlijnde, niet voor verdere evolutie en verdieping vatbare constructie onder te brengen: 'Wij vertellen verhalen omdat wij zoeken, niet omdat wij weten wat de waarheid is.' Het is een feit dat verhalen de lezer lokken, dat ze de 'leeuwerikspiegel' zijn waarover Van Niekerk het heeft in het slotverhaal van de bundel. Die metafoor is een ronduit schitterende vondst: de leeuwerik zwermt en zweeft boven de hoofden, maar wordt door de vernuftige leeuwerikspiegel naar de netten (i.c. de lezer) gelokt.
Opmerkelijk is dan weer dat de verhalen niet zomaar verhalen zijn. Van Niekerk speelt hier dubbel spel: het verhalende zelf, dat ingebed wordt binnen de erin geldende wetmatigheden van tijd en ruimte, wordt meteen overstegen door de eraan voorafgaande genreaanduiding. 'De zwanenfluisteraar' heet 'een inaugurele rede' te zijn (met de schrijver als 'augur', als voorspeller van de toekomst), 'De slagwerker' is 'een grafrede', het titelverhaal 'De sneeuwslaper' is het resultaat van 'een veldwerkverslag', en het afsluitende verhaal 'De vriend' wordt gepresenteerd als 'een lezing'.
Dat Van Niekerk in de vier verhalen, via diverse invalshoeken dus, het portret uittekent van ontheemde figuren, kan allerminst toevallig zijn. Dat zij in de marge van de samenleving verzeild zijn geraakt, verleent hun precies de 'freedom of speech' waar anderen zich, uit zelfbehoud of om opportunistische redenen, liever voor afsluiten. Hoe dan ook, het zijn die personages die hun tegenspeler de waarheid ? of althans een vorm van waarheid ? voorhouden, die voor Van Niekerk met woord en tegenwoord uitgroeit tot een poëtica. Woord en tegenwoord, of, zoals het voor Van Niekerk luidt: het principe van de 'enantiomorfie', dat ze zelf uitlegt als 'een term uit de mineralogie voor een paar kristallen die structureel spiegelbeelden van elkaar vormen.' De verhalen zijn inderdaad als kristallen die elkaar spiegelen en in hun onderlinge samenhang het fundament vormen voor Van Niekerks schrijverschap. Van Niekerk blijft zich er terdege van bewust dat dit alles een risicovolle onderneming is: 'Handelingen en gebeurtenissen zijn alleen van belang voor zover ze vermomd en op kleinere schaal worden herhaald, of tegengesteld. Het ontwerp van het kader is het waagstuk.' Binnen dit raamwerk focust Van Niekerk onder meer op de dimensie van tijd. Een verhaal als 'De slagwerker' exploreert het motief ten gronde: de twee protagonisten belichamen de twee gezichten van de tijd, Kronos (de meetbare tijd, met de figuur van de horlogemaker) en Kairos (de beleving van de tijd, met de man die op zoek gaat naar de slagwerker). Ook als Van Niekerk herkenbare figuren ten tonele voert (de Nederlandse fotograaf Peter Schreuder in het slotverhaal) wordt telkens weer een ombuiging doorgevoerd, waarbij de lezer ietwat onzeker achterblijft, en wordt geconfronteerd met een nauwelijks te ontwarren verstrengeling van maker en bedenker, van fictie en werkelijkheid.
De sneeuwslaper is een fascinerende brok literatuur, van een niveau dat uitzonderlijk hoog is en de lezer een intrigerende inkijk biedt in het creatieve scheppingsproces. [Jooris Van Hulle]
Drs. Cees van der Pluijm
Van Niekerk (Zuid-Afrika, 1954) is zonder twijfel een van de belangrijkste internationale prozaïsten, op weg naar de Nobelprijs. Haar romans "Agaat", "Triomf" en "Memorandum" kregen veel lof en hoge verkoopcijfers. In "De sneeuwslaper" verkent literatuurwetenschapper en filosofe Van Niekerk in vier zeer samenhangende (zich deels in Nederland afspelende) verhalen de vraag wat vertellen is, wat de functie van het verhaal is, hoe het persoonlijke en kunstmatige zich verhouden. Dat doet ze in vier fantastische verhalen rond zeer uitzonderlijke personages wier avonturen door de bundel heen in elkaar grijpen. De lezer wordt permanent verrast, hij wordt een doolhof ingeleid en ziet steeds de uitweg, maar loopt onophoudelijk tegen spiegels op. De ook talig excentrieke verhalen zijn op Nijhoffprijs-waardig niveau vertaald en wemelen van de vondsten en de trefzekere formuleringen. Dit is een boek dat niemand zich mag laten ontgaan. Paperback, vrij kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.