De terugkeer van Münchhausen
Sigizmoend Krzizjanovski
Sigizmoend Krzizjanovski (Auteur), Annelies de hertogh (Vertaler), Els de Roon Hertoge (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij Vleugels, © 2020 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : KRZJ |
Emilia Menkveld
ru/eb/26 f
Op 28 december 1950 schreef de Russische dichter en vertaler Georgi Sjengeli in zijn dagboek: 'Vandaag (...) is Sigizmoend Dominikovitsj Krzjizjanovski gestorven, miskend genie, schrijver en fantast, die in talent niet onderdeed voor Edgar Allan Poe en Aleksandr Grin. Tijdens zijn leven werd er geen letter van hem gepubliceerd.'
Nu klopt dat niet helemaal - een deel van Krzjizjanovski's vroegste werk is wel degelijk in druk verschenen - maar verder heeft de dagboekschrijver geen woord te veel gezegd. Wat een fantasierijke, slimme, geslepen verhalen heeft Sigizmoend Krzjizjanovski (Kiev, 1887 - Moskou, 1950) nagelaten. Pas zo'n dertig jaar na zijn dood werd het oeuvre ontdekt, mede dankzij Sjengeli's lovende woorden. Na de verhalenbundel Autobiografie van een lijk (2020) is bij uitgeverij Vleugels nu ook de novelle De Letterdodersclub verschenen in een mooie vertaling van Annelies de hertogh en Els de Roon Hertoge.
Waarom Krzjizjanovski's carrière niet van de grond kwam, laat zich raden. In de woelige periode rond de Oktoberrevolutie in 1917 had hij zijn werk als jurist moeten opgeven. Zijn sociale status en privileges was hij kwijtgeraakt onder de nieuwe communistische machthebbers. Met lezingen kreeg hij begin jaren twintig enige bekendheid, maar zijn werk was meestal te kritisch of te experimenteel om de Sovjet-censuur te doorstaan. En kwam hij er eindelijk eens doorheen, dan ging zijn uitgever failliet. Of stond de Tweede Wereldoorlog op uitbreken.
In De Letterdodersclub geeft Krzjizjanovski een bijzondere draai aan het 'drukinktloze' schrijversbestaan. Elke zaterdag komt een groep schrijvers bijeen - net als in de Moskouse literaire kring waartoe Krzizjanovski zelf behoorde. Ze treffen elkaar in een donkere kamer met lege boekenplanken, waar inkt en papier uit den boze zijn. (Als iemand toch stiekem een manuscript bij zich blijkt te dragen, wordt dat rücksichtslos in het vuur gegooid.) De schrijvers verafschuwen tekst in materiële vorm; hun verhalen - elke week één - mogen alleen als 'concepties' bestaan. Alleen zo kunnen ze blijven leven en veranderen, in een voortdurende staat van interpretatie. Een geschreven tekst is een dode tekst.
De verteller, een nieuweling in de groep, komt oren en ogen tekort. We krijgen een complexe toneeltekst over Hamlet te lezen, waarin personages en rollen zich steeds verder uitsplitsen; Guilden en Stern gaan met elkaar in gesprek, acteurs ontmoeten hun rollen. De concipieerder van het volgende verhaal moet twee keer opnieuw beginnen voordat het gezelschap tevreden is. Het is een feest van vertelkunst, dat uitmondt in vragen als: wat is de status van verhalen in de wereld, en wat betekent het om die op te schrijven (of juist niet)? Ironische twist: dit alles lezen wij in drukinkt.
Het hoogtepunt van De Letterdodersclub is een lang en luguber verhaal over de 'ex-machine', een uitvinding waarmee het spierstelsel kan worden losgekoppeld van het brein. Eerst ingezet bij geesteszieken, om de staat miljoenen extra arbeidskrachten te bezorgen, later uitgerold in bijna de gehele maatschappij. Een enkele journalist durft in opstand te komen en publiceert teksten als: 'Men mag een mens niet met geweld een hem volkomen vreemd, kunstmatig leven opdringen.' Hij verdwijnt van de radar en krijgt daarna alleen nog staatspropaganda uit zijn pen. Zijn spieren worden voortaan door de overheid gestuurd.
Filosofische of maatschappelijke vraagstukken uitwerken aan de hand van een absurdistisch gegeven: het is een van Krzjizjanovski's specialiteiten. Zo ook in Autobiografie van een lijk - iets toegankelijker dan De Letterdodersclub, en zeker zo vermakelijk. In 'Quadraturine' laat een man zich verleiden tot de aankoop van een groeimiddel voor kamers; in de jaren twintig kwamen er commissies langs de deuren om te controleren of men zich hield aan de maximaal toegestane woonoppervlakte. Zijn knusse kamertje van 8 vierkante meter dijt uit tot een grote, kille balzaal.
In een ander verhaal wordt een wereldwijde energiecrisis bezworen met 'gele steenkool', opgewekt uit menselijke haat en nijd. Lees ook hoe Krzjizjanovski de staat van de planeet beschrijft: 'De aarde had koorts. Gegeseld door diens gele zweepslagen draaide ze om de zon heen als een derwisj die zijn woeste dans ten einde danst.'
Is dan elk verhaal geëngageerd? Nee hoor. 'De weggelopen vingers' is een geestig verslag van een rampzalig pianoconcert. De meesterpianist is net een paar maten op weg als de vingers van zijn rechterhand op hol slaan. 'Daar schoot het vierde octaaf voorbij met zijn glazerige gerinkel, daar piepten de extra toetsen van de discant, daar klonk het doffe getrommel van nagels op de zwarte richel die het klavier omlijstte. Een wanhopige ruk... en de vingers maakten zich met hand en al los uit de manchet van de pianist.' Over de geboenwaste parketvloer trippelen de 'losruksels' naar de uitgang het avontuur tegemoet.
*****
Sigizmoend Krzjizjanovski, De Letter- dodersclub. Uit het Russisch vertaald door Annelies de hertogh en Els de Roon Hertoge. Vleugels; 144 pagina's; € 23,95.
*****
Sigizmoend Krzjizjanovski, Autobiografie van een lijk. Uit het Russisch vertaald door Annelies de hertogh en Els de Roon Hertoge. Vleugels; 128 pagina's; € 23,95.
A.I. Priidak, M.Ed.
De auteur (1887-1950) was niet bekend tijdens zijn leven en pas na de politieke veranderingen in Rusland in de jaren 1980 werden zijn werken gepubliceerd. Hij is een erudiet schrijver die surrealistische, satirische en deels autobiografische verhalen schreef. De hoofdpersoon van 'Quadraturine' woont in een appartement dat zo klein is dat hij niet uit bed hoeft te komen om de deur te openen. Hij gebruikt een experimentele stof die kamers groter maakt en hij geniet van het wandelen van de ene naar de andere kant, maar hij moet dat in het geheim doen, want het bezit van een grote woonruimte kan betekenen dat hij zijn kamer verliest. In het verhaal 'Rode Sneeuw' dwaalt een werkloze vrijgezel door de straten. Overdag durven zijn medeburgers alleen maar elliptisch te spreken over de arrestaties en aanklachten die zich om hen heen vermenigvuldigen. ‘s Nachts droomt hij in groteske fantasieën. Alleen de onlogica van de dromen kan de ervaring van het Sovjetleven adequaat overbrengen en zijn personages dromen vaak. Het is een prachtige vertaling, die authenticiteit met nodige creativiteit combineert.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.