Duitse les : roman
Siegfried Lenz
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Van Gennep, 2017 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : LENZ |
Karen Billiet
ru/eb/24 f
Wanneer een boek postuum verschijnt, is terughoudendheid op zijn plaats. Er moet toch een reden zijn waarom de auteur het bij leven niet publiceerde? Probeert de uitgeverij het werk van een geliefde schrijver nog wat te laten opbrengen voor het definitief in de vergetelheid verzinkt?
Siegfried Lenz (1926-2014) was zo'n geliefde schrijver. Samen met Günter Grass en Heinrich Böll behoorde hij tot 'de grote drie' van de naoorlogse literatuur in Duitsland. Het was een generatie die in het reine probeerde te komen met de nazi-jaren die ze zelf beleefd had. Lenz deed dat zonder veel experiment na te streven. Met een goed verhaal en in heldere taal zette hij zijn lezers aan het denken over netelige kwesties. Het Duitse publiek omarmde hem en de Israëlische schrijver Amos Oz noemde hem 'het geweten van Duitsland'.
De overloper past naadloos in Lenz' oeuvre. Dat het boek pas twee jaar na zijn dood verscheen, is niet zoals de auteur het zelf gewild heeft. Lenz bood het boek al in 1952 aan bij zijn uitgeverij, na de goede ontvangst van zijn debuut Es waren Habichte in der Luft. De uitgeverij drong aan op een grondige bewerking, Lenz weigerde en het manuscript bleef een halve eeuw in de la. Tot het herontdekt werd in zijn nalatenschap.
De modale soldaat
In De overloper beschrijft Lenz de laatste maanden van de Tweede Wereldoorlog door de ogen van soldaat Walter Proska. Op weg naar zijn regiment aan het oostelijke front wordt zijn trein opgeblazen door partizanen. Proska belandt als enige overlevende in een houten vesting in moerasgebied, bevolkt door een bont allegaartje soldaten en hun dolgedraaide korporaal.
Lenz biedt een ons minder vertrouwde blik op de oorlog: het dagelijks leven van de modale Duitse soldaat. De Führer en de nazi-ideologie maken daar nauwelijks deel van uit. Liever liggen ze in het riet te dromen over hun leven na de oorlog. Of ze vragen zich vertwijfeld af wat ze daar eigenlijk doen.
Van het bloedhete moerasgebied gaat een constante dreiging uit. De vesting wordt omsingeld door partizanen. De Duitse bevelhebbers hebben zich teruggetrokken zonder het troepje soldaten te informeren. De waanzin rukt op, één na één ontsporen de soldaten.
Lenz bouwt het subtiel op. De abnormaliteit wordt normaal, waardoor je het haast onbewogen ondergaat. Zo vergaat het ook die soldaten. Af en toe wordt hun lethargie doorbroken. Zo schiet de korporaal een Poolse priester laf in de rug. 'Plotseling voelden ze allemaal een taaie, zware vermoeidheid in hun botten', schrijft Lenz over de dronken soldaten die het gadeslaan.
Etterende wonde
Dat Proska uiteindelijk de andere kant kiest, is vooral een samenloop van omstandigheden. Eerst wordt hij verliefd op een Poolse partizane. Jammer, overigens, dat Lenz een liefdesscène preuts verdoezelt met een zwak gedicht. Vervolgens overtuigen de gesprekken met zijn gevoelige kompaan Wolfgang hem dat 'de kliek' die de oorlog begon moet worden uitgeschakeld. Een grote ideologische drijfveer komt er niet bij kijken. Hoogstens is het een kwestie van gezond verstand: 'Het feit dat ze oprukten, leek zijn besluit achteraf op een heel demonstratieve manier goed te keuren'.
Lenz begaf zich in deze roman op vertrouwd terrein. Aan het einde van de oorlog deserteerde hij uit de Duitse marine om samen te werken met de geallieerden. In dit boek beschrijft hij hoe een mens op elk moment het heft in eigen handen kan nemen, maar dat elke keuze een prijs heeft. Bij Proska beginnen de wonden pas na de oorlog te etteren, wanneer hij moeizaam een weg probeert te vinden in het gewone leven. Misschien vreesde de uitgeverij dat het Duitse publiek zo kort na de oorlog niet klaar was voor dit thema. Wat er ook van zij, op De overloper valt weinig aan te merken. Lenz werpt een andere blik op de oorlogsjaren, zonder hoogdravend of moralistisch te worden. Zijn beeldende stijl leest goed weg. Het was een uitstekend idee om dit boek alsnog te publiceren.
Vertaald door Gerrit Bussink, Van Gennep, 237 blz., 19,90 € (e-boek 14,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Der Überläufer'.
J. Hodenius
Verschijning van een nooit eerder gepubliceerde roman, in 1951-52 geschreven, uit de nalatenschap van de zeer populaire Duitse auteur (1926-2014). De auteur schoof het manuscript terzijde na uiteindelijk niet in te lossen correctievoorstellen door een door de uitgever ingehuurde germanist. Het verhaal gaat over Wehrmacht-soldaat Proska die tijdens het laatste oorlogsjaar op zijn reis terug naar het oostfront strandt bij een vooruitgeschoven soldatengroep van een man of zeven in een afgelegen moeras- en bosgebied. Deze wordt geleid door een sadistische korporaal en constant bedreigd door horden partizanen. Nadat de een na de ander het loodje legt, worden Proska en de benjamin van de groep door de Russen gevangen genomen, gedwongen over te lopen en deel te nemen aan de Russische veroveringstocht. Een lezenswaardig jeugdwerk, nogal onevenwichtig in structuur en doorwerking (vreemde persoonsvormswitches), maar met opmerkelijk dichterlijke, vaak defaitistisch-nihilistische passages en de natuur als extra personage.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.