Pandemie : hoe corona de wereld verandert
Slavoj Zizek
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Boom, cop. 2009 |
VERDIEPING 4 : BLAUWE TOREN : FILOSOFIE : 157.2 ZIZE |
31/12/2009
Zizek, the Elvis of cultural theory, wisselt ingewikkelde beschouwingen over cultuur af met glasheldere, geestige analyses van alledaagse fenomenen als sport of film". Dit lezen we op de binnenflap. Maar in een Zizekiaanse mood zouden we net het omgekeerde kunnen beweren, nl. dat Zizek geestige analyses brengt van hoogstaande culturele thema's en aantoont dat de meest banale alledaagsheid niet aan Hegels dialectiek ontsnapt. Ook zijn imago van provocateur en "Elvis van de cultuurtheorie" kan à la Zizek worden becommentarieerd. Het is deels terecht, maar als men er maar blijft op hameren 'liegt men onder het mom van de waarheid', want dan wordt verzwegen dat Zizek een heel serieuze filosoof is met een heuse ontologie, nl. een synthese tussen de psychoanalyse en het Duitse idealisme.
Geweld behoort tot de reeks van Zizeks werken die theoretisch-filosofisch niets nieuws aanbrengen, maar politiek-polemisch wel zeer relevant zijn. Met de grondgedachte ervan zullen weinigen het oneens zijn. De media stimuleren onze fascinatie en verontwaardiging over "subjectief" geweld: "misdaden en terreur, burgerlijke onrust, internationale conflicten". Hierdoor blijft echter het "objectieve" geweld uit zicht: symbolisch geweld (gematerialiseerd in gebruiken en taalvormen) en "systemisch" geweld, de "catastrofale gevolgen van het soepel functioneren van onze economische en politieke systemen". De wijze waarop we subjectief geweld percipiëren heeft onvermijdelijk iets bedrieglijks: we ervaren het als iets dat een normale, vreedzame toestand verstoort, waarmee wordt verdoezeld dat die zogenaamd normale toestand zelf gewelddadig is. Het is een logica die Zizek vaak naar boven haalt: het wijzen op het abnormale, hoe feitelijk juist dit ook kan zijn, verbergt altijd weer dat abnormaliteit de regel is. In die zin is de directe, emotionele houding tegenover geweld altijd mystificerend. Wanneer we ons bv. druk maken over corrupte, wreedaardige, eventueel fundamentalistische warlords, dan vergeten we even hoezeer die middeleeuwse barbarij een effect is van onze moderne, westerse aanwezigheid in het betreffende gebied.
Typisch voor het links-liberale humanitaire vertoog is volgens Zizek dat het gedepolitiseerd is. Door de nadruk te leggen op de urgentie van massaal menselijk lijden, verbergt het niet enkel de politieke onderdrukking en economische uitbuiting die achter het door de media gepresenteerde geweld schuilen, maar ook de politiek-ideologische strategieën die ertoe hebben geleid dat nu juist deze en niet een andere humanitaire ramp in beeld komt. Waarom wordt telkens weer over de dood van Palestijnen op de Westoever bericht, en haastte na de aanslag van 11 september elk land in de wereld zich om uitgebreid zijn medeleven met het Amerikaanse volk uit te drukken, terwijl de vier miljoen mensen die het laatste decennium in Congo zijn vermoord zo ongeveer aan ons voorbij zijn gegaan? Elke reflectie hierover wordt volgens Zizek meteen als politiek-ideologisch afgedaan en leidt zogezegd af van de concrete problemen waar mensen mee te maken hebben. Maar voor Zizek is nu juist deze afkeer van een politiek-ideologisch vertoog ten gunste van een concrete aanpak door en door ideologisch. Deze concrete aanpak komt meestal neer op de reductie van politiek tot liefdadigheid.
De nadruk op het 'concrete' verbergt nu juist hoezeer de abstractie onze wereld regeert, eerst en vooral onder de vorm van het kapitalisme. Het is volgens Zizek al te eenvoudig om de voorstelling van het kapitaal als een monster dat zich, ongeacht de rampzalige sociale en ecologische gevolgen hiervan, met de productiemiddelen voedt terwille van zijn eigen groei, af te doen als een levensvreemde abstractie. Deze 'abstractie' is het reële dat het 'concrete' leven van miljarden mensen bestiert en hun trieste lot begrijpelijk maakt. Daarom is het vandaag subversiever om deze meedogenloze logica bloot te leggen dan reflectieloos van de ene humanitaire ramp naar de andere de hollen.
Dat we ertoe neigen verbijsterd te zijn over subjectief geweld en blind te blijven voor objectief geweld, blijkt ook uit onze omgang met de geschiedenis. De misdrijven van het communisme zijn duidelijk: brutale onderdrukking en slachtpartijen, ondersteund door een totalitaire ideologie. Daarentegen worden de slachtoffers van de kapitalistische globalisering sinds de 17e eeuw bijna als slachtoffers van een natuurramp beschouwd. Daarom heeft het kapitalisme ook geen manifesten van node, het lijkt gewoon de (onvermijdelijke) realiteit zelf. In tegenstelling tot Stalin of Hitler gaat Leopold II, verantwoordelijk voor de dood van acht miljoen mensen, niet door voor een satanische superschurk. In zekere zin terecht, zegt Zizek, want "subjectief" gezien deed hij als filantroop wellicht oprechte pogingen om de humanitaire ramp te verzachten die het gevolg was van de exploitatie, door hem geleid, van Congo's natuurlijke bronnen.
In een synthese van de theorieën van Giorgio Agamben en Jacques Ranciëre typeert Zizek de vorm die de politiek vandaag heeft aangenomen als "postpolitieke biopolitiek". Postpolitiek is de reductie van politiek tot wat we hier in Vlaanderen "goed bestuur" noemen. Als dat goed bestuur geen hoger doel heeft dan de veiligheid en het welzijn van zoveel mogelijk levens, kun je spreken over biopolitiek. Zodra politiek wordt herleid tot een zo efficiënt mogelijk management van levens, kunnen mensen alleen nog gepassioneerd worden door angst, angst om slachtoffer te worden of "ongewenst geïntimideerd" te worden. De obsessieve angst voor immigranten, misdaad, seksuele ontaarding, losbandige jeugd, regulering door de staat, intimidatie, is de keerzijde van onze liberale tolerantie.
In de lijn van onder meer zijn eerdere Pleidooi voor intolerantie (Boom, 1998) legt Zizek de paradoxen van onze liberale tolerantie-ethiek bloot. Het multiculturele discours over tolerantie neigt ertoe politiek geladen verschillen (discriminatie, uitbuiting) die moeten worden opgelost, te reduceren tot culturele verschillen die men moet tolereren. In Martin Luther Kings tijd had het belachelijk of gewoon onbegrijpelijk geklonken indien de zwarten van de blanken tolerantie of zelfs respect zouden hebben gevraagd (voor hun way of life, hun cultuur, hun identiteit). King was net zoals Mandela een regelrecht universalist: zwarten moesten dezelfde politieke en sociale rechten krijgen.
Achter het multicultureel principe dat er verschillende culturen zijn die elkaar moeten tolereren, hanteert het liberalisme een fundamenteler verschil, nl. tussen mensen die ten volle opgaan in hun culturele leefwereld en vrije subjecten die, na zich losgemaakt te hebben van elke cultuur, cultuur beschouwen als iets waarvan je kunt genieten. Voor het liberale subject is cultuur niet iets dat mensen aan een collectief bindt, maar een levenswijze waarvoor je kiest. In deze optiek is een onvoorwaardelijke identificatie met een specifieke cultuur barbaars of fundamentalistisch. Dus is bv. de hoofddoek enkel aanvaardbaar als de vrouw er zogezegd vrij voor kiest, niet als hij een teken is van haar toebehoren aan een gemeenschap.
Als het over de paradoxen van de tolerantie gaat, schrijft Zizek heel rake en harde dingen over het Israëlisch-Palestijnse conflict, waardoor je gemakkelijk begrijpt waarom men zich aan dit boek zowel in Israël als in enkele Arabische landen mateloos heeft geërgerd. Zijn analyses van hoe Israël de Holocaust misbruikt, overstijgen de clichés daarover. Zo ook de vragen die hij stelt over de Mohammed-cartoons. Als het gewelddadig protest dat deze veroorzaakten eigenlijk niet over die cartoons ging, maar over neokolonialisme, uitbuiting, de Palestijnse kwestie enz., dan mogen we toch van moslims verwachten dat ze volwassen genoeg zijn om deze issues openlijk ter sprake te brengen?
De analyses van de rellen in de Parijse voorsteden, het geweld in New Orleans na de overstroming en de Abu Ghraib gevangenis in Irak doorbreken telkens de common sense voorstelling van zaken, maar soms gaat hij toch wel kort door de bocht, zoals wanneer hij uit de Parijse rellen afleidt dat dit soort blind geweld in onze tijd nog de enige optie is.
Zoals altijd schrikt Zizek er niet voor terug om hele bladzijden gewoon letterlijk uit vorige werken over te nemen omdat hij meent dat ze in de context van dit nieuw boek relevant zijn. Dit heeft iets hysterisch, alsof hij blijft schrijven voor een publiek dat verondersteld wordt nog niets van hem gelezen te hebben. Het blijft in elk geval jammer dat van deze ondertussen omomzeilbare denker voorlopig vooral kortere, polemische teksten werden vertaald en geen baanbrekende titels zoals The sublime object of ideology en The ticklish subject. [Frank Vande Veire]
Dr. Taede A. Smedes
Een fascinerend, uiterst boeiend en zeer leesbaar vertaald werk van de populaire Sloveense filosoof, cultuurcriticus en psychoanalyticus. In dit boek reflecteert Zizek van afstand en schuins bekeken op het fenomeen geweld, waarbij hij een onderscheid maakt tussen subjectief, symbolisch en systematisch-objectief geweld. Het boek bestaat grotendeels uit geanalyseerde cases studies, waaruit schrijnend en onrustbarend duidelijk wordt dat geweld niet altijd expliciet is. Zoals bij het vermeende altruïsme van topmannen als Bill Gates, kan er geweld worden uitgeoefend met goede daden. En soms is niets doen het meest gewelddadige om te doen. Zizek verwijst naar de economische en politieke actualiteit, films, literatuur en andere filosofische werken (Kant, Benjamin en Sloterdijk). Zizeks eigen positie blijft hangen in kritiek en deconstructie van posities, hij argumenteert nauwelijks, waardoor een rode lijn (die in het laatste hoofdstuk expliciet wordt gemaakt) lastig te vinden is en het boek dus de indruk geeft een onsamenhangende verzameling opstellen te zijn. Dit actuele en toch tijdloze boek zal een breed publiek van filosofisch, religieus en politiek geïnteresseerde lezers boeien.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.