Jakob von Gunten : een dagboek
Robert Walser
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Koppernik, © 2018 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : WALS |
Dirk Leyman
ob/kt/24 o
Het beeld is iconisch onder literaire bollebozen. Een man in zwarte overjas ligt languit in de sneeuw, de armen uitgestrekt, zijn hoed een paar meters verderop. Sneeuw kleeft ook aan de ribbelzolen van zijn bottines. Het is de foto van een dode Robert Walser (1878-1956). De Zwitserse schrijver kwam aan zijn einde tijdens een van zijn vele punctuele bergwandelingen, op eerste kerstdag 1956. Kinderen troffen hem aan nadat een blaffende hond hen naar het lichaam had geleid.
Bestaat er een grotere einzelgänger in de Duitse literatuur dan Robert Walser, de rusteloze, contactgestoorde eenzaat wiens bestaan door ascetische eenvoud werd getekend ondanks de royale erfenissen die hem in de schoot vielen? De laatste 23 jaar van zijn leven bracht Walser door in een inrichting voor zenuwzieken in Herisau, nabij het Zwitserse Sankt Gallen, en zette hij geen regel meer op papier. "Ik ben hier niet om te schrijven, maar om gek te zijn", zou hij ooit hebben gezegd. Zorgvuldig poetste hij in de voormiddag de slaapzalen en de gangen, om in de namiddag papieren zakken te vouwen.
Toch werden de onorthodoxe romans en korte prozastukken van deze man gekoesterd als een goudklomp door bijvoorbeeld Robert Musil, Franz Kafka, Hermann Hesse, Elias Canetti en Walter Benjamin. Later zouden ook J.M. Coetzee en W.G. Sebald zich aansluiten bij de stoet aficionado's. Sebald prees ooit "de unieke dolgedraaidheid van zijn formuleringskunst". Jeroen Brouwers introduceerde in de jaren zeventig en tachtig onder meer als vertaler De bediende en Jakob van Gunten in het Nederlands.
Op kruissnelheid
Ongeveer om de twintig jaar lijkt Walsers compromisloze oeuvre grootscheeps herontdekt te worden. Om daarna weer in de vergetelheid te sukkelen. Momenteel bevinden we ons in een hausse. Want na onder meer De vrouw op het balkon en andere prozastukjes (2013) en De wandeling (2015) tekent vertaalster Machteld Bokhove nu bij Koppernik voor De rover, een nooit eerder vertaalde roman uit 1925. En ook hier zien we Walsers verhullingen en onthullingen op kruissnelheid.
'Robert Walser schrijft over zichzelf en alleen maar over zichzelf', noteerde Urs Widmer ooit. 'Zijn werken zijn, wanneer je ze aan elkaar rijgt, een soort innerlijke autobiografie met een veranderde stem: zijn rollen geven hem pas de mogelijkheid überhaupt iets te zeggen, hij kan alleen maar 'ik' zeggen wanneer dit Ik verkleed is als een kind, een scholier, een beambte, een wandelaar, etc.'
In deze ontregelende roman, die aanvankelijk als een blok graniet op je af lijkt te komen, vermomt Walser zichzelf als een rover-paljas. Is dit 'het product van een geesteszieke?', vraagt vertaalster Bokhove zich af, of toch een 'Klassiker der Moderne'? Zeker is dat Walser nadien mentaal compleet de dieperik intuimelde. Hij schreef De rover in zes weken in zijn beruchte minuscule potlood-'Mikrogramme'. Pas na ontcijfering verscheen de roman postuum in 1972.
Valkuilen
Amper een witregel, volgelopen bladspiegel, geen hoofdstukindeling. De rover vergt enig doorzettingsvermogen. Toch bezit dit erg associatieve en vaak grappige proza wel degelijk een structuur, al is het alsof je tachtig verhalen tegelijk leest, in steeds wisselende taalregisters - van plechtig tot grof, van speels tot doodernstig. De ik-verteller lijkt te sparren met de rover, de allesdurver, maar tijdens de voortijlende monoloog valt hij zichzelf in de rede, maakt hij zijsprongetjes of filosofeert hij er duchtig op los. En komt het nog wel goed tussen de 'rover' en de knappe maar vranke serveuse Edith?
Het lijkt alsof Walser voortdurend twee kanten van zijn eigen persoonlijkheid aftast en op de proef stelt. 'De economie van het gedrag en de gevoelens tussen mensen', kan als leitmotiv gelden. Over de liefde en haar valkuilen én de bedrieglijkheid van verlangen wordt duchtig gebakkeleid. Maar evengoed gaat het over middelmatigheid: 'Schranderheid is iets middelmatigs. We zijn allemaal veel te weinig middelmatig.' En wat is dat met Wanda, Selma en Louise, 'keizerinnen van de fantasie'?
Pas na een tijd krijg je grip op dit buitenissige boek tegen het decor van de stad Bern. Walser put zich uit in paradoxen. Soms spreekt hij van 'een weloverwogen boek waaruit absoluut niets geleerd kan worden', om aan het eind te resumeren: 'Het geheel komt me overigens voor als één grote, grote glosse, belachelijk en ondoorgrondelijk.' Intussen beleef je een leeservaring om u tegen te zeggen, aangejaagd door impulsen en frivole wendingen.
De rover laat zich niet in een-twee-drie ontpellen, alsof je met een weerbarstig stuk fruit te maken hebt. Maar zodra je tot de kern bent doorgedrongen, zijn de smaakaroma's van dit - wervelend vertaalde - taalfestijn uiterst verfijnd.
Vera ter Beest
De rover is een bijzondere jongen. Hij rooft landschapsindrukken, maar vooral gevoelens. Intellectueel, vrolijk en ietwat naïef weet hij de interesse te wekken van vele vrouwen. Vrouwen die in zijn nabijheid de regels aan hun laars lappen en hem treiteren. Hij laat het over zich heen komen. Als zijn vroegere liefde Wanda en zijn huidige liefde Edith samenkomen, leidt dat tot een ongelukkig voorval. Hij spreekt in een kerk vol toehoorders, waar ook Wanda en Edith toe behoren, over liefde en de fouten die hij in de liefde heeft gemaakt. Voor Edith wordt dit te veel. Ze pakt een revolver en schiet. Een kort verhaal over wat de liefde met je doet en wat een huwelijk voor effect op je leven heeft. Naast toespelingen op Walther Rathenau, vriend van de Zwitserse auteur (1878-1956), zit dit werk vol kritische noten, literatuurverwijzingen, zelfbedachte woorden en gedachtesprongen die het lezen niet makkelijk maken. Als een in miniatuurschrift geschreven verhaal in 1925 voltooid, maar pas in 1972 ontcijferd en gepubliceerd. Werk wordt gezien als klassieker onder de modernen. Vergt veel concentratie door discontinue en associatieve vertelwijze.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.