Tijd : hoe tijd en mens elkaar beïnvloeden
Rüdiger Safranski
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Atlas Contact, 2015 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : OVER LITERATUUR-SCHRIJVERS : DUITS 851.6 GOETHE |
Alicja Gescinska
us/ug/19 a
Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) was sterk doordrongen van het besef dat een mens inhoud en vorm aan zijn leven moet geven, zoals een kunstenaar aan zijn kunst. Dat besef blijkt onder andere uit de reactie van Goethe waarmee Rüdiger Safranski (°1945) zijn boek afsluit. Goethe kreeg van een vriend ooit te horen dat zijn boeken maar niets waren. "Hij zei dat ik beter leefde dan schreef." Maar de kritiek streelde zijn ijdelheid: de estheet van het leven kon zich achteraf geen groter compliment wensen.
Het boek van Safranski wordt geprezen als de meest gezaghebbende biografie van Goethe. De man beschikt dan ook over de nodige expertise inzake de Duitse romantiek en het idealisme. Hij schreef eerder werken over Schiller en de vriendschap tussen Schiller en Goethe. Bovendien is Safranski als filosoof in staat de positie van Goethe ten opzichte van zijn denkende tijdgenoten, in het bijzonder Fichte en Kant, toe te lichten.
Ook etaleerde Safranski eerder al zijn vakmanschap als biograaf. Door zijn biografieën over Schopenhauer, Nietzsche, Heidegger en andere grote namen uit de Duitse ideeëngeschiedenis wordt hij door velen als een van de grootste hedendaagse biografen gezien.
Stroeve lectuur
Als gezag synoniem was voor uitmuntendheid, dan konden Safranski en zijn lezers op beide oren slapen en was leesgenot verzekerd. Helaas is dat niet zo en ontbreekt het Safranski iets te vaak aan souplesse in zijn vertelstem om de lectuur ook aangenaam te maken. De biografie mist ook spankracht, waardoor ik het boek na iedere bladzijde probleemloos kon dichtklappen om het op het schap te zetten en het stof te laten vergaren.
Safranski lardeert zijn woorden met hele en verkapte citaten van Goethe: op iedere pagina een stuk of drie. Die citaten moeten het geheel een grotere authenticiteit geven, maar ze halen ook de vaart uit de vertelling.
De biografie is een klepper van 700 bladzijden. Maar vormelijk lijkt Safranski zich er wat makkelijk van af te maken. Als lezer struikel je weleens over zijn zinsbouw of woordkeuze. Ook het feit dat het in vele gevallen onduidelijk is waar de citaten precies vandaan komen, is een lacune. Als een citaat voorafgegaan wordt door de duiding 'Goethe tegen Jacobi', dan wil je weten waar en in welke omstandigheden Goethe en Jacobi met elkaar communiceerden. Als er staat 'zoals Goethe zich later zou herinneren', dan wil je weten waar die herinnering is neergepend.
Ook de duiding bij een aantal historische gebeurtenissen die Goethes leven hebben getekend, is soms gebrekkig. Een voorbeeld is de oorlog tussen Oostenrijk, Pruisen en Frankrijk in 1792. Het hoe en waarom van die oorlog, daarover komt de lezer niets te weten.
Herboren
Betekent dit dat de lectuur van Safranski's Goethe-biografie overbodig is? Allerminst, en misschien bewijst net dat de kunde van Safranski. Ondanks de gebreken is het boek meer dan lezenswaard, vooral door de manier waarop Safranski het thema van de zelfontplooiing als rode draad hanteert om leven en werk van Goethe te beschrijven.
Je krijgt een inkijk in de manier waarop Goethe in het leven stond en waarom hij de individuele ontplooiing hoog in het vaandel droeg. Niet als zweverige romanticus, idealist of geprivilegieerd burger- of adelmannetje, maar als realist. De werkelijkheid hardde hem in zijn overtuigingen.
Een breekpunt in dat opzicht was Goethes participatie aan de genoemde oorlog van Pruisen en Oostenrijk tegen Frankrijk in 1792. Het beeld bestaat dat Goethe die oorlog nogal luchtig aanschouwde, maar Safranski nuanceert dat. Goethe zag, weliswaar op een afstand, zo veel ellende tijdens de veldtocht dat hij zich achteraf haast herbrond voelde. In het aanschijn van kwaad en verderf beseft een mens vaak pas ten volle wat goed en deugdzaam is. Een mens moet het kwade soms recht in de ogen kijken om het goede te kunnen zien.
Goethe voelde zich na de veldtocht als herboren en begon zich, in zijn eigen woorden, "weer te realiseren dat ik een mens ben". Een mens die niet langer zou klagen over kleine tegenslagen, saaie voorstellingen in de schouwburg of buren wier gevel het uitzicht vanuit zijn kamer verstoren. Een mens die niet om het minste wil klagen, want wie klaagt vergeet vaak te leven. Een mens met de nodige morele veerkracht.
Voor Goethe werd voorlezen uit zijn eerder werk, zoals Iphigenie, haast onmogelijk. Hij duldde het pathetische niet meer: "Ik voelde me vervreemd van die teergevoeligheid." Goethe werd een mens die ten volle in het leven wilde staan. Voor hem was individuele ontplooiing bij uitstek een altruïstische en geen egoïstische daad. Door het beste in jezelf naar boven te halen, bewijs je de maatschappij een grote dienst.
Vrijheid
Die overtuiging was de blijvende drijfveer van Goethes denken en schrijven, datgene wat hem motiveerde om zelfs als tachtigjarige nog intensief te werken. Het is die drive die Safranski treffend weet te beschrijven en die volgens Safranski als spiegel dient voor ieder individu en ieder tijdvak.
Safranski ziet in Goethe een leermeester in vrijheid, want een mens die zich ten volle ontplooit, wordt heer en meester over zichzelf en staat op die manier vrijer in het leven. Of zoals Safranski het mooi samenvat: waar Schiller over schreef, daarin leefde Goethe - vrijheid. Schiller maakte vrijheid tot het hoofdthema van zijn literatuur en filosofie. Goethe maakte vrijheid tot hoofdthema van zijn leven.
Rüdiger Safranski, Goethe, kunstwerk van het leven, Atlas Contact, 706 p., 44,99 euro. Vertaling Mark Wildschut.
ALICJA GESCINSKA ■
A. Altink
Met de ondertitel van deze prachtige biografie benadrukt Safranski dat Goethe niet alleen een groot schrijver, wetenschapper en diplomaat was, maar ook een meester in levenskunst. Diens nieuwsgierigheid, waardoor hij op zoveel terreinen kon uitblinken, etaleerde hij ook in het dagelijks leven en in de omgang met tijdgenoten. Safranski baseerde zich uitsluitend op primaire bronnen: brieven, geschriften en werken van Goethe zelf en van tijdgenoten. Hij toont zich een groot bewonderaar, maar benadert hem kritisch. Safranski schrijft bovendien boeiend, pregnant en helder. Naast de biografie bevat het boek scherpzinnige analyses van Goethe’s toneelwerken, romans en wetenschappelijke publicaties. Bijzonder aangenaam is dat Safranski citaten van Goethe cursiveert en die van anderen tussen aanhalingstekens plaatst. Dat bevordert voor de lezer het tempo en neemt hem gemakkelijk mee in Goethes gedachtewereld. Alle citaten zijn in het Nederlands en berijmd als het origineel dat ook is. Het boek bevat een kroniek en een register. Een klein gemis is het ontbreken van illustraties.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.