De bloemen van het kwaad
Charles Baudelaire
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Niet beschikbaar |
Voetnoot, cop. 2014 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : BAUD |
Eric Min
2/ei/21 m
Op 24 april 2014 was het precies 150 jaar geleden dat de Franse dichter Charles Baudelaire (1821-1867) in het Brusselse Zuidstation uit de trein klom en zijn intrek nam in het Hotel du Grand Miroir, Bergstraat 28. Hij hing er twee jaar rond en maakte aantekeningen voor een snoeiharde afrekening met ons land en zijn inwoners - eigenlijk was het een vingeroefening voor een verschrikkelijk boek over Frankrijk. Geen van beide boeken is er ooit gekomen: in juni 1866 werd de doodzieke dichter naar Parijs afgevoerd waar hij een jaar later stierf.
Een literair bedevaartsoord is Baudelaires Brusselse stek niet geworden. Bij de aanleg van de ondergrondse Noord-Zuidverbinding werd het deerlijk gehavende hotel met de grond gelijkgemaakt. Toch waart de geest van de dichter nog rond in de Sint-Hubertuspassage, waar hij zijn dagelijkse wandelingetje maakte. Zijn oeuvre verdween natuurlijk nooit uit de belangstelling. De gedichten van Les Fleurs du Mal zijn literair werelderfgoed, en ook als kunstcriticus maakte Baudelaire naam. Tussen 1990 en 1994 publiceerde Voetnoot zijn snedige recensies en essays in zes delen. Anderhalve eeuw na Baudelaires mislukte intocht in Brussel zet dezelfde uitgeverij de kroon op het werk met de publicatie van egodocumenten onder de titel Mijn hart blootgelegd.
Deze invallen, politieke oprispingen, esthetische observaties en dagboekachtige notities zijn de restanten van een weids autobiografisch project waaraan Baudelaire tien jaar laboreerde, maar dat nimmer het licht zag. Slechts lang na zijn dood werden de teksten gebundeld. Het zijn letterlijk vuurpijlen, flitsen van inspiratie - naar Fusées, de titel van het eerste cahier. Het katern Mon coeur mis à nu leverde vertaler Rokus Hofstede de overkoepelende titel voor zijn vertalingen; het ontstond tussen 1860 en 1864 en moest uitgroeien tot een heus livre de rancunes, een steen in de kikkerpoel van het conformisme.
Gekwetste narcist
De Baudelaire die naar Brussel vluchtte was een ontgoochelde en verbitterde man, een gekwetste narcist die werd ondermijnd door een slepende ziekte. Van de flamboyante dandy die hij ooit was, schoot niet veel over. Hij had een hoop persoonlijke rekeningen openstaan en schoffeerde zowat iedereen die zijn pad kruiste: drommen domme en platvloerse tijdgenoten, literaire grootheden als Victor Hugo en George Sand, vrouwen en Joden, democraten en vrijdenkers... Revanche zou hij nemen, voor het te laat was. Zijn wapens: een pen als een scalpel en "het aristocratische plezier om weerzin te wekken".
In afwachting van het uur van de vergelding krabbelde hij notities in zijn cahiers. Hun kwaliteit is ongelijk. Er zijn perfect geciseleerde aforismen, speelse oneliners en raadselachtige verwijzingen naar toestanden die we vandaag - ondanks Hofstedes briljante vertaling en het adequate notenapparaat - nog nauwelijks kunnen bevatten. In zijn monografie over de dichter noemde Sartre de aantekeningen uit een van de cahiers "navrant pueriel", en dat is niet geheel onterecht.
Dat ook een van de bundels met fragmenten van het nooit gerealiseerde Belgiëboek in deze nieuwe verzameling egodocumenten werd opgenomen, is de logica zelve. Hofstede koos het enige deel dat Baudelaire zelf min of meer geredigeerd had, een soort van synopsis die hij amper twee maanden voor zijn fatale instorting in maart 1866 voltooide. Hier is het dat "zijn wereldbeeld, zijn obsessies, wat je zijn lichaamstaal zou kunnen noemen" het scherpst komen bovendrijven. In zijn nawoord geeft Hofstede aan waarom de fragmenten die hij selecteerde een noodzakelijk complement vormen bij het 'publieke oeuvre' van de dichter. "Ressentiment, de bittere vrucht van woede en verdriet, jaagt Baudelaire aan in dit poëtische testament, en dat levert niet altijd aangename lectuur op, maar wel prikkelend, scherp en suggestief proza", dat ons ook enig inzicht oplevert "in de opkomende burgerlijke samenleving waar hij met groot visionair vermogen zijn vrolijke grimmigheid op botvierde".
Zure oprispingen
En wie verlangt samenhang en begrijpelijkheid van de zure oprispingen die Baudelaire almaar weer op het papier gooide? Aantekeningen uit het ondergrondse zijn het - uit het souterrain van Baudelaires brutale kop. We kunnen slechts dromen van het alles verterende boek over schoonheid en moderniteit, grilligheid en classicisme dat verzonken ligt tussen deze cryptische, hilarische of onbegrijpelijke passages waar af en toe wat bedompte stadslucht binnenwaait, al laat Baudelaire ons evengoed meegenieten van "het groene duister op klamme avonden in het zomerseizoen". Rokus Hofstede heeft het deurtje in Baudelaires schedelpan opengezet, en wij mogen mee naar binnen kijken.
Charles Baudelaire,Mijn hart blootgelegd, Voetnoot, 128 p., 19 euro.
Vertaling: Rokus Hofstede.
ERIC MIN ■
Arjen van Meijgaard
Door vertaler Rokus Hofstede verzamelde prozafragmenten uit de laatste tien jaar van het werkzame leven van de Franse dichter Charles Baudelaire (1821-1867). Hofstede heeft de aforismen, notities en ideeën, afkomstig uit drie reeksen die weer een onderdeel vormden van een groot prozaproject, voor het eerst integraal vertaald en voorzien van een verhelderend nawoord. De losse en vaak onvoltooide tekstfragmenten kunnen gelezen worden als een autobiografisch samenspel, maar tegelijkertijd, aldus de vertaler: 'In hun onvoltooidheid, in hun onrechtvaardigheid, zelfs in hun sporadische onbenulligheid geven Baudelaires nagelaten fragmenten een schrijnend beeld van zijn intense verlangen om een vóór hem nog niet bestaande, ‘moderne’ dichterlijke sensibiliteit gestalte te geven.' Baudelaire maakt zich kwaad over, overdenkt, en becommentarieert het leven waarmee hij zozeer worstelt. De aard van de ideeën verschilt sterk, van humoristisch tot filosofisch, van politiek tot theologisch. Dan weer complex, dan weer verraderlijk eenvoudig. 'Bericht aan niet-communisten: alles is van iedereen, zelfs God.' De lezer die door deze bundelt bladert, blijft vol intrigerende verwarring achter.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.