God is niet verlegen
Olga Grjasnowa
Olga Grjasnowa (Auteur), José Rijnaarts (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
De Bezige Bij Antwerpen, 2013 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 12689 |
Fleur Speet
rt/aa/26 m
'Vrouwen worden in de media altijd op hun schoonheid beoordeeld'
Het is een goede grap. Wanneer we klaar zijn met het interview, kunnen we de deur niet meer uit. De vriend van Olga Grjasnowa heeft ons zonder er erg in te hebben opgesloten in de schrijversresidentie van het Nederlands Letterenfonds. En dat terwijl Grjasnowa's debuut, Een Rus is iemand die van berken houdt, in alle opzichten gaat over uitbreken, vrij zijn, je ontworstelen aan iedere begrenzing. Zelfs de titel knipoogt naar vastpinnende stereotypen: zoals Hollanders klompen dragen, houden Russen van berken. Grjasnowa's hoofdpersoon, de in Azerbeidzjan geboren tolk Masja, gaat nationalistische vooroordelen te lijf nadat haar vriend is overleden en ze in Israël een nieuw bestaan probeert op te bouwen. Maar ze botst daar op meer hokjesgeest dan er heerste in het Berlijn waar ze vandaan kwam.
Vorige week liet een Nederlands politicus een menigte scanderen dat zij minder Marokkanen in Nederland wil: uw boek raakt aan de actualiteit.
"Angstaanjagend is dat, maar het wij-zij-denken is iets wat in de mens zit. Wat me daarin vooral boeit is hoe mensen die eerst heel vredig samenleven opeens in elkaars vijanden veranderen. Dat zag je gebeuren in Joegoslavië, in Rwanda, in Azerbeidzjan, waar ik geboren ben. Ik deed er veel onderzoek naar voor ik met mijn roman begon. Je ziet het ook in Israël, waar ik speciaal voor het boek een half jaar woonde: hoe de tegenstellingen vergroten door nationalisme.
"Dat gaat overal op dezelfde manier: opeens treedt een machinerie in werking waarbij het nationalisme als een advertentiecampagne over een land of gebied wordt uitgerold. En dat slaat bijna altijd aan, mensen geloven in de Blut und Boden-gedachte. Binnen drie weken kunnen buren die nooit een probleem met elkaar hadden, elkaar het leven zuur maken. Of elkaar zelfs als scherpschutter vanuit hun dakraam op de korrel nemen, of elkaars hoofd afhakken met machetes. Plotseling komt een ongelooflijke agressie vrij, dat zwaar gevoelde 'wij' tegen de 'anderen'. Daarom blijf ik verre van ieder nationalisme. Ik vind het een gevaarlijk politiek instrument."
Draait het in oorlogen niet meestal om religie: moslims tegen joden bijvoorbeeld?
"Niet in de oorlog van Nagorno-Karabach, die in 1988 begon en waarbij Armenen massaal werden vermoord. In Azerbeidzjan was een grote mix van verschillende geloven ontstaan. Ver genoeg van Moskou, in een grensgebied, konden joden en moslims prima met elkaar opschieten. In de hoofdstad Bakoe was tachtig procent van de huwelijken gemengd. Religie had net zo veel met de oorlog in Nagorno-Karabach te maken als links- of rechtshandigheid. Gevoelens tussen vegetariërs en vleeseters zijn tegenwoordig extremer. Het was een nationalistische kwestie, net als nu op de Krim.
"Vaak is een oorlog een afleidingsmanoeuvre. Als mensen alleen nog maar bezig zijn met hun kinderen die moeten vluchten of vechten, schenkt niemand nog aandacht aan wat er werkelijk gebeurt. Ten tijde van de oorlog in Nagorno-Karabach brokkelde de Sovjet-Unie af, er ontstond een machtsvacuüm en een aantal mensen kon zich extreem verrijken met handel in olie en gas. Dát gebeurde er. Geld is vaak de achterliggende reden."
Toch zijn veel mensen in West-Europa bang dat de vlam in de pan slaat door de tegenstelling tussen het christendom en de islam.
"Waarom roept een massa dat ze minder Marokkanen in hun land wil? In Duitsland is de religieuze tegenstelling in vijf jaar tijd opeens verschrikkelijk hot geworden. Wat me daar zo aan bevreemdt, is dat deze discussie helemaal losstaat van de Holocaust, die iedereen afkeurt. Niemand lijkt te beseffen dat het hetzelfde verhaal is. Ik ben opgegroeid met de Holocaustgeschiedenis van mijn oma, zonder dat het een groot ding was. Zij ging ervan uit dat het iedereen had kunnen overkomen, toevallig trof het de Joden. Daarna overkwam het opeens de Armenen.
"In mijn roman verwerkte ik een verhaallijn over het moeizaam verkrijgen van een bepaalde nationaliteit. Masja heeft twee studerende islamitische vrienden die geen visum voor Amerika krijgen en een van hen heeft zelfs geen Duits paspoort. Terloops laat ik zien hoe deze gekleurde jongens anders worden benaderd door hun omgeving. Een voorbeeld uit mijn eigen leven is aangepast in het boek terechtgekomen. Toen mijn ouders naar Duitsland kwamen, werden we opgevangen in een asielzoekerscentrum. Daar ging ik naar school met kinderen uit allerlei landen, waarvan er veel islamitisch waren. Die kinderen hadden ieder een kleurtje. Een keer raden wie als enige naar het gymnasium mocht, terwijl ze bepaald niet de beste was.
"In Duitsland is de discussie over immigranten inmiddels hoog opgelopen. Islamieten moeten worden uitgezet als ze niet voldoende geïntegreerd zijn. Als je achttien wordt, moet je kiezen welke nationaliteit je wilt aannemen: de Duitse of de Turkse. Als je de Duitse kiest, verlies je het Turkse erfrecht en raak je afgesneden van de nationaliteit van je ouders. Tegelijk krijg je te horen dat je het niet goed genoeg doet en niet in Duitsland thuishoort, maar dat er wel wordt verwacht dat je beter presteert dan alle anderen. En dat geldt dan alleen voor de 'slechte' immigrant, want immigranten uit Amerika en West-Europese landen worden met open armen ontvangen. Het is een kwestie die mij ook raakt. Ik heb een blanke huid, ik ben Joods en ik heb Turkse vrienden. Als ik een nikab had gedragen, had jij me dan geïnterviewd? Was je überhaupt in mijn boek geïnteresseerd?"
Als uw hoofdpersoon een moslim was geweest, wat dan?
"Dan was iedereen erover gevallen dat zij én vrouw én agressief onafhankelijk én moslimimmigrant was. Als moslim zou Masja bovendien blasfemisch zijn omdat ze biseksuele gevoelens koestert. Dat had flink wat rumoer gegeven, het zou een leuk experiment zijn. Mijn volgende roman gaat over homoseksualiteit, naast nationaliteit ook zo'n thema waarmee mensen worden gemarginaliseerd en gereduceerd. Dat boek zal vast niet door de Russische censuur heen komen."
Wie zijn uw voorbeelden?
"Dat verschilt. De grote Russen zijn dat, zoals Tsjechov. Maar ik lees ook graag het werk van de Duitse journaliste Caroline Emcke, of van Sybille Berg en Zadie Smith. Vooral vrouwen ja. Nou? Vrouwen worden in de media steevast op hun schoonheid beoordeeld, of een Fräulein Wunder genoemd, alsof ze niet weten hoe ze een pen moeten vasthouden.
"Taiye Selasi is een extreem getalenteerde schrijfster, ongelooflijk slim, ze schreef met Ghana ga weg een prachtroman. Ze is ook nog eens bloedmooi. In ieder interview wordt dat benadrukt. In de Duitse pers, de Amerikaan- se, de Britse, overal. Waarom moeten wij weten wat een schrijfster voor kleren aanheeft? Of hoe haar huis eruitziet? Niemand interesseert dat een zier als het om een man gaat, maar bij een vrouw is dat de opening. En zodra een vrouw ouder is, wordt ze ook nog eens als lelijk weggezet, zoals Elfriede Jelinek. Je zou die journalisten een spiegel willen voorhouden. Wat doet het uiterlijk ertoe voor wat je te zeggen hebt? Ik kom gelukkig goed weg, ik ben niet mooi genoeg. Bij mij gaat het altijd over immigratie en de schrijversschool."
Tot slot: u gaat twee- of driejaarlijks terug naar uw geboortestad Bakoe. Verandert het land?
"Voor de rijken wellicht, ja. Die krijgen helikopters en andere onnutte dingen. Rijkdom wordt uitbundig gevierd in glossy magazines vol glorieuze verhalen. Maar onderaan bungelt een groeiende massa armen. In feite keren de middeleeuwen in vermomming terug.
"In Moskou en New York wordt de excessieve rijkdom net zo benadrukt. Maar ik heb in jaren niet meer zulke arme mensen gezien als vorige maand in de straten van New York. Ik reis veel en zie de kloof tussen rijk en arm in de westerse wereld groeien. Die zet zich overal door, zelfs in de voedselindustrie. Armen eten junkfood, rijken biologische rawfood. Hoe duurder, hoe beter. Rijkdom wordt gezien als een levensvervulling, als een bewijs van goed gedrag. Je hebt er recht op.
"Zulke ideeën zijn naar Azerbeidzjan gekomen, daar raken veel mensen van in verwarring. In de Sovjet-tijd kon je je niet laten voorstaan op je rijkdom. Nu is het iets waar iedereen naar mag verlangen en streven, wat een geweldige bron van onrust en onvrede oplevert."
Olga Grjasnowa,Een Rus is iemand die van berken houdt, De Bezige Bij Antwerpen, 304 p., 19,99 euro. Vertaling: Josephine Rijnaarts.
Olga Grjasnowa
Olga Grjasnowa (°1984) verhuisde op twaalfjarige leeftijd van Bakoe, Azerbeidzjan, naar Duitsland. Een Rus is iemand die van berken houdt is in elf talen vertaald. Grjasnowa kreeg er de Anna Seghersprijs, de Klaus Michael Kuhne-prijs en het Herman Lenz-stipendium voor. Ze leeft van haar schrijven en verblijft momenteel een maand in het Amsterdam Writer's Residence.
Een Rus is iemand die van berken houdt
Hoofdpersoon van Een Rus is iemand die van berken houdt is Masja, een joodse dertiger die geboren is in Azerbeidzjan en getraumatiseerd raakt tijdens de oorlog in Nagorno-Karabach. Op haar twaalfde verhuist ze naar Duitsland, waar ze vijf talen studeert en tolk wordt. Ze ontmoet er haar vriend Elias, die onverwacht overlijdt aan een verkeerd behandelde sportblessure. Daardoor komt al haar pijn los. Ze vertrekt naar het beloofde land Israël, waar ze niet verliefd raakt, maar wel flirt met man en vrouw tot ze volledig in het verleden verdwaalt.
FLEUR SPEET ■
us/ug/08 a
Een op de zes Russen leeft niet in Rusland. Niet voor niets is emigratie in de Russische literatuur alomtegenwoordig. Afscheid nemen en alle banden verbreken hangt iedereen boven het hoofd, hetzij als donderwolk, hetzij als zonneschijn. Zo ook inEen Rus is iemand die van berken houdt, het romandebuut met de ironisch-nostalgische titel van de Russisch-Azerbeidzjaanse schrijfster Olga Grjasnowa (1984). Geschreven in de taal die Grjasnowa zich vanaf haar twaalfde eigen heeft gemaakt: het Duits.
Masja, de Joodse hoofdpersoon wier levensloop niet ver af staat van de schrijfster, is tolk en vertaler van beroep. Masja's beste vrienden zijn een Libanees en een Turk; haar vriendje Elias komt daarentegen uit een burgerlijk gezin uit de voormalige DDR. Masja en Elias staan aan het begin van hun gezamenlijke leven in een goedkope woning tussen de pornobioscopen en Chinese wasserijen, als Elias plotseling overlijdt.
Nooit durfde Masja hem het verhaal te vertellen over haar vlucht voor pogroms in Bakoe en de oorlog tussen Azerbeidjanen en Armeniërs om Nagorno-Karabach, waardoor voor haar Russisch-Joodse familie hun geboorteland niet meer veilig was. Haar vader, kosmonaut die hoopte in de voetsporen van Gagarin te treden, weigerde naar Israël te gaan en ironisch genoeg kwam het gezin op de vlucht voor antisemitisme terecht in Duitsland. Daar houden haar ouders zich krampachtig vast aan hun Sovjetopvoeding, en blijken de balletlessen en privéleraren Frans en Engels waarmee Masja is opgevoed, haar niet weerbaar te hebben gemaakt tegen de werkelijkheid van het leven in Duitsland. Hoe ze ook zou willen, zij kan haar identiteit niet ontlenen aan het beeld van de 'Russische intellectueel' waarmee zij is opgevoed. Masja vertelt ironisch over hoe zij, die vloeiend in vijf talen is, in Duitsland een 'allochtoon' is: de arts in het ziekenhuis die haar overdreven articulerend vraagt of ze Duits spreekt. En hoe haar Turkse vriend Cem aan het promoveren is op het postkolonialisme, een paar jaar nadat hem een visum voor een schoolreisje naar Londen geweigerd werd.
Kosmopoliet
Masja kiest uiteindelijk Israël als toevluchtsoord en plek om te rouwen om Elias. Dat is immers het beloofde land voor veel Russische Joden, zeker in de communistische tijd. Sommige families werden min of meer gedwongen te vertrekken, anderen ruilden opgelucht hun status van politiek dissident in voor een staatsburgerschap in Israël.
Maar ook in Israël is Masja een buitencategorie. Ze beheerst het Arabisch perfect, maar spreekt geen woord Hebreeuws. Waar haar oudtante in 'een exacte kopie van haar Sovjet-Russische huiskamer van weleer' woont en alleen Russische kranten leest, is Masja de eenentwintigste-eeuwse kosmopoliet die vrij lijkt, maar ontheemd is. Hoe meer haar gevraagd wordt naar haar identiteit, hoe minder ze weet wie ze is. Zij leeft in een wereld waarin uit angst voor terrorisme laptops op vliegvelden door de grenspolitie kapot worden geschoten, en is 'geworteld' in de moderne diaspora van vluchtelingen voor geweld, oorlog en progroms. 'Een triptiek over nationalisme in Azerbeidzjan, Israël en Duitsland', noemde Grjasnowa haar roman onlangs in een interview.
In de diepe rouw om haar geliefde klinken al Masja's oorlogservaringen als kind in Nagorno-Karabach mee. Grjasnowa's laconieke verteltrant en haar eigenzinnige stijl vol cynische grapjes maken dat Masja's leed, zo krachtig verteld, een hoogst intelligente en geestige roman heeft opgeleverd. Voor Grjasnowa gelden de nostalgische wetmatigheden van de Russische diaspora niet meer; haar personage is 'opgelost' in de geglobaliseerde wereld, en moedertje Rusland is een relict uit een ver verleden geworden. Masja is geen Rus, geen Jood, geen Duitse, of: van alles wat. In ieder geval zal zij zich helemaal alleen moeten redden.
OLGA GRASJNOWA
Een Rus is iemand die van berken houdt.
Vertaald door Josephine Rijnaarts, De Bezige Bij Antwerpen, 300 blz., 19,99 ? (e-boek 15,99 ?).
De auteur: de Russisch-Azerbeidzjaanse geldt als een van de veelbelovendste talenten van de Duitstalige literatuur. Haar familie vluchtte in de jaren 90 voor de oorlog in Nagorno-Karabach.
Het boek: indringende roman over emigratie, xenofobie en rouw in een geglobaliseerde samenleving.
Ons oordeel: persoonlijk, intelligent, geestig en eigenzinnig.
¨¨¨¨è
30/09/2014
We zeilen het wat rommelige, zij het volmaakt gelukkige huishouden van Elisja en Masja binnen. Hij is een Duitser, zij een allochtoon van onbekende herkomst. Natuurlijk komen er deuken in dit geluk: Elisja glijdt uit bij het voetballen en breekt zijn bovenbeen. Masja houdt trouw de wacht naast zijn ziekbed, maar de wond wil niet echt genezen. Als er op een nacht complicaties optreden en de ambulance te laat ter plekke is, sterft Elisja.
Je verwacht een lamlendig epos over Masja’s rouwverwerking, maar het verhaal neemt een verrassende wending. Masja blijkt van Joodse afkomst te zijn en is jaren eerder met haar ouders uit Azerbeidzjan gevlucht voor ongeregeldheden in een deelrepubliek en de daaropvolgende Russische bezetting. Haar vader kwijnt weg in het nieuwe thuisland; wellicht is zij er daarom des te meer op gebeten om iets van haar leven te maken. Maar de ijverige en succesvolle studente vertaalwetenschap en arabistiek vervalt tot lethargie na de dood van haar geliefde. Ze wordt ziek, ligt maandenlang lusteloos op bed en ook haar beste vrienden, de Turkse Cem en de Libanese Sami, kunnen haar niet uit haar katatonische toestand bevrijden.
Beetje bij beetje pakt Masja haar bezigheden toch weer op. Dan wordt haar een baan bij een Duitse stichting in Tel Aviv aangeboden, een laatste redmiddel om haar leven weer op de rails te krijgen. Eenmaal in Israël lijkt het alsof haar verwarring alleen maar toeneemt. Masja krijgt te maken met twee volkeren die van elkaar gescheiden leven, wat enkele angstwekkende situaties oplevert. Er volgen eindeloze, maar treffende beschrijvingen van eet- en drinkavondjes met zogenaamde vrienden, die alleen om politieke redenen in Masja geïnteresseerd zijn, van de beklemming van de grenscontroles, de voortdurende dreiging van terroristische aanslagen en de troosteloosheid van de Palestijnse nederzettingen. Wanneer Masja vriendschap sluit met Tal, die lid is van een Palestijnse communistische organisatie, wordt ze steeds meer in het conflict meegezogen. Het doet haar denken aan de oorlogssituatie uit haar jeugd: ze herinnert zich hoe de Russen in Bakoe een granaat op het huis van haar buren afvuurden en dat de vrouw met de blauwe jurk uit haar dromen daarbij om het leven kwam.
Een Rus is iemand die van berken houdt begint weliswaar traag, maar wordt gaandeweg bij vlagen meeslepend. Hoewel Grjasnowa een vrij conventionele schrijfstijl heeft, komt ze hier en daar scherp uit de hoek met bijtende observaties als: ‘Mijn enige tekortkoming was dat ik niet rechtstreeks uit een Duits concentratiekamp kwam.’ Of deze omschrijving van haar vader: ‘en [hij] streelde mijn haar. Daarna legde hij zijn hand met dezelfde tederheid op de radiator als even daarvoor op mijn hoofd en liep de kamer uit.’
Sommige elementen zijn er met de haren bijgesleept, zoals Masja’s biseksualiteit, en ook had er in sommige passages best wat gesnoeid mogen worden, maar al met al is Een Rus is iemand die van berken houdt een opmerkelijk debuut.
[Jolies Heij]
C.H.M. Beijer
Maria (Masja) Kogan, de ik-vertelster, is geboren en opgegroeid in de Kaukasus. In haar tienerjaren is zij met haar ouders naar Duitsland geëmigreerd, waar deze van origine joods-Russische studente een opleiding voor tolk/vertaalster volgt. Aan haar moeizame maar hartstochtelijke verhouding met Elias, een Duitse fotograaf, komt door zijn voortijdig overlijden een einde. Zijn dood stort de onrustige, ontwortelde Masja in een depressie, die zij tevergeefs met drugs en drank bestrijdt. Tijdens een verblijf in Israël en de Palestijnse gebieden dreigt haar desintegratie, wanneer paniekaanvallen haar overweldigen in haar pogen om Elias te zoeken of juist te vergeten en zich ergens thuis te kunnen voelen. Romandebuut van de Duitse schrijfster (1984, Bakoe), die in Leipzig Duitse literatuur studeerde. In rauw, bonkig proza is een tragische liefdesgeschiedenis ingebed in de migrantenproblematiek rond identiteit en thuisloos zijn in de wereld. Deze scherpe politieke roman is in 2012 genomineerd voor de Deutsche Buchpreis en bekroond met de Klaus-Michael Kühne-Preis en de Anna Seghers-Preis. Normale druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.