De koningin zonder land
Paul Verrept
Berlinde De Bruyckere (Auteur), J.M. Coetzee (Auteur), Herman Parret (Auteur), Philippe Van Cauteren (Auteur)
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Uitgeleend
|
Mercatorfonds, 2013 |
VERDIEPING 4 : BLAUWE TOREN : KUNST : 700 DE BRUYCKERE |
15/02/2014
Een van de meest onvergetelijke bijdragen aan de 55ste biënnale was Berlinde De Bruyckeres ‘Cripplewood-Kreupelhout’. Zowel thematisch als vormelijk ligt het werk in het verlengde van haar oeuvre. Opnieuw krijgt de toeschouwer een reflectie op de breekbaarheid en de kracht die tegelijk van levende wezens kan uitgaan, in een vormentaal die De Bruyckere de voorbije jaren ontwikkelde met werken als ‘Marthe’ (2008), ‘Pieta’ (2008), ‘Inside me II’ (2010), ‘Actaeon II en III’ (2012) en ‘Lange eenzame man’ (2010).
Wie dat laatste werk ooit zag, kan de gelijkenis met ‘Cripplewood-Kreupelhout’ maar moeilijk ontgaan. ‘Lange eenzame man’ toont een bleek, naakt lichaam dat op witte kussens ligt. Het lichaam heeft geen armen en geen hoofd, maar het lijkt toch zacht te willen liggen, definitief dood, maar toch nog aan zorgen nood hebbend. Ook ‘Kreupelhout’ is een horizontale constructie. Het liggende lichaam is hier dat van een oude olm die de kunstenares op een van haar reizen in Frankrijk vond. De olm is al evenzeer gehavend als het lichaam van de eenzame man: sommige takken zijn weggezaagd en de kruin is verdwenen. Toch gaat van deze dode boom evenzeer een bestendig gevoel van breekbaarheid uit: ook hij vraagt blijvend om zorg. Om een aantal vertakkingen heen heeft De Bruyckere kussens en zwachtels gewonden, ter genezing van kwalijke kwetsuren.
‘Lange eenzame man’ en ‘Kreupelhout’ delen hetzelfde materiaal (hout, was, stof en wol) en dezelfde kleur: het vale wit van gebleekte mensenhuid, van pezen en botten, met kleine accenten van rood — het rood van vlees, doorligwonden en bloed. ‘Kreupelhout’ heeft iets meer van die laatste kleur, wat De Bruyckere in de catalogus bij haar Venetiaanse bijdrage aan het Belgisch Paviljoen doet verwijzen naar het krachtige rood dat ze in de stad van de Dogen zag op schilderijen van Bellini, Titiaan en Veronese. De historische link die De Bruyckere in ‘Kreupelhout’ exploreert, is die met de heilige Sebastiaan, patroon van Venetië. Sebastiaan is beschermheilige tegen de pest die de stad zo vaak bedreigde. Hij lijkt verheven te zijn boven het lijden. De pijlen die zich in zijn lichaam boren (ze doen denken aan de houten spiesen die bij De Bruyckere uit sommige stukken doek steken) kunnen hem niet echt deren. Ook in het aangezicht van een pijnlijke dood behoudt hij de waardigheid van de schoonheid waarvoor hij als geen ander symbool staat.
Net als ‘Lange eenzame man’ is ‘Kreupelhout’ het resultaat van De Bruyckeres fascinatie met het proza van schrijver J.M. Coetzee. Het eerste beeld maakte ze een paar geleden speciaal voor een artistieke happening in Amsterdam naar aanleiding van de zeventigste verjaardag van de auteur. Voor het tweede nodigde ze de schrijver uit als medecurator van haar Venetiaanse tentoonstelling. De catalogus documenteert voortreffelijk de rol die Coetzee speelde bij het tot stand komen van ‘Kreupelhout’. Zo bezorgde hij De Bruyckere een ongepubliceerd verhaal (‘The Old Woman and the Cats’), dat ook in de catalogus is opgenomen en dat de ‘zielsverwantschap’ tussen beide kunstenaars (De Bruyckeres woord) goed voelbaar maakt. Zoals zoveel van Coetzees teksten, vraagt ook dit verhaal de lezers respect voor perspectieven die buiten het normale liggen, maar die in hun consequentheid de evidentie zelve kunnen worden genoemd. De moeder van de verteller zorgt voor zwerfkatten en voor een man die door de rest van het dorp verstoten wordt. De verteller tracht haar de onzin van haar streven duidelijk te maken, maar zij heeft geen oren naar zijn rationele uitleg. Ze heeft ooit voor zichzelf besloten dat ze het zou opnemen voor degenen die verstoten en verjaagd worden, en ze zal dat streven niet verzaken, hoeveel argumenten haar zoon ook opsomt om haar bij zinnen te brengen.
De Bruyckere omschrijft de wereld van Coetzees proza terecht als een wereld die parallel loopt met die van haar eigen werk. Haar beelden illustreren zijn teksten geenszins, maar ze stellen in een ander medium en met een andere verhaalstof wel vergelijkbare kwesties aan de orde. Beide kunstenaars zijn geboeid door die aspecten van het leven die in het moment waarop dat leven in zijn tegendeel overgaat toch tastbaar blijven: tederheid na de dood, schoonheid in het lijden, levenskracht door de breekbaarheid heen. Coetzee fungeerde bij het tot stand komen van ‘Kreupelhout’ duidelijk ook als klankbord voor De Bruyckere. De catalogus bevat een interessante correspondentie tussen beiden, die een goed beeld geeft van de ontstaansgeschiedenis van de sculptuur. Eerst wilde De Bruyckere een waar bos van wassen bomen maken, vernield na een storm, maar ze zag gauw in dat de fysieke ruimte waarin ze moest tentoonstellen dat niet toeliet. Coetzee toont zich in zijn brieven als een man die weinig woorden nodig heeft om toch de juiste dingen te zeggen. In een mooie reflectie op de titel van De Bruyckeres sculptuur overdenkt hij de betekenissen van het woord ‘kreupelhout’. ‘Cripplewood is not deadwood’, besluit hij: kreupelhout leeft en blijft zich naar de zon richten, ook al heeft het niet de juiste genen gekregen en is het levenssap finaal verdord.
Lezers die de zielsverwantschap tussen De Bruyckere en Coetzee verder willen onderzoeken, kunnen ook nog terecht bij het vorig jaar verschenen dubbelboek Allen vlees, waarin afbeeldingen van werken van De Bruyckere worden geconfronteerd met passages uit verschillende romans van Coetzee die de kunstenares eigenhandig selecteerde. Samen met de catalogus van ‘Kreupelhout’ nodigt dit boek uit tot langzaam lezen en zorgvuldig kijken naar beelden en zinnen die blijven hangen.
[Jürgen Pieters]
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.