Zizek
Marc De Kesel
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Boom, cop. 2012 |
VERDIEPING 4 : BLAUWE TOREN : GESCHIEDENIS : 928.8 KESE |
15/06/2013
Auschwitz kan slechts een plaats van verbijstering zijn. In Auschwitz mon amour gaat Marc De Kesel een gesprek aan met een waaier van auteurs die elk getracht hebben woorden te geven aan het onzegbare. Op de achtergrond wijzen Freud en Lacan voortdurend op de ongemakkelijke band tussen dood en eros, die zelfs in deze verschrikking zijn wet blijft stellen. Bij deze eros gaat het echter om het zuivere aangeraakt en aangedaan worden, waarin liefde en haat niet goed meer te onderscheiden zijn.
Het liefdespaar in de film Hiroshima mon amour Alain Resnais leert in elkanders ziel het verleden van de grote oorlogstragedie zien. Bij ‘hem’ is dat ‘Hiroshima’, maar bij haar is dat niet ‘Auschwitz’. Het is Nevers, de stad waar zij tijdens de oorlog een gepassioneerde relatie had met een Duitse soldaat. Dat maakt de film ook voor de kijker ongemakkelijk. Hij identificeert zich immers maar al te graag met haar — totdat ze plots een dubieuze moraliteit blijkt te hebben. Ook in Liliana Cavani’s The Night Porter (over een Joodse vrouw die na de oorlog oog in oog komt te staan met de arts die haar in het concentratiekamp in een sadomasochistische liefdesrelatie manipuleerde) komen erotiek en verschrikking op een schokkende wijze samen. We worden gedwongen om het slachtoffer door de ogen van de kamparts te zien. Onze onschuld wordt aangevreten door een pijnlijke medeplichtigheid.
Alleen al door onze blik raken wij intiem betrokken bij iets wat eigenlijk onmogelijk zou moeten zijn. Maar er zit een merkwaardige tegenspraak in de wijze waarop De Kesel de filmkijker tegenover de vrouwelijke hoofdpersonen zet. Aan de ene kant objectiveert en verontmenselijkt de camerablik wat hij ziet (bij Cavani), aan de andere kant bewerkstelligt hij juist een vereenzelviging (bij Resnais). En toch is het, technisch gezien, dezelfde blik.
In de feministische filmtheorie werd ‘de camerablik’ veelal gelijkgesteld aan ‘masculiene’ heerszucht en onderwerpingswil. Bij nader inzien blijkt dat echter een weinig overtuigende analyse. Denk maar aan horrorfilms: de scène waarin de kijker door de ogen van de moordenaar de angst van het slachtoffer ziet, wekt geen lust of wreedheid op maar juist een extreme beklemming. We identificeren ons niet met de schurk, maar met de achtervolgde. Zo is het ook in The Night Porter. Kennelijk is onze empathie zo groot dat wij er niet aan ontkomen ons (minstens gedeeltelijk) in de plaats te stellen van wie wij zien.
De misvatting van de objectiverende camerablik maakt duidelijk hoe diep de mens zijn eigen menselijkheid verraden kan. Juist in hun ondenkbaarheid zijn ‘Hiroshima’ en ‘Auschwitz’ denkbaar. Ze drukken op ons als een schuld waaraan niemand ontkomt. Maar deze schuld heeft niet het laatste woord. Empathie en medelijden redden ons van de verdoemenis, net als het besef dat wij die verdoemenis niettemin moeten gedenken, omdat ook haar ondenkbare mogelijkheid tot ons wezen behoort.
Maar ook De Kesel ontkomt er niet aan te spreken. Daardoor wordt het rauwe effect van het inzicht dat dit boek tracht over te dragen onherroepelijk een beetje verzacht. Zelfs dit boek normaliseert uiteindelijk het onuitsprekelijke van Auschwitz en Hiroshima.
(Dit is een abstract van een artikel van Ger Groot. De volledige tekst is verschenen in De Leeswolf 1, 2013.)
[Ger Groot]
Els van Swol
In een verzameling essays biedt de auteur een op de psychoanalyse gebaseerde kijk op de receptie van Auschwitz. Het begrip Eros staat daarbij centraal. De Kesel vat dit primair op als niet te bevredigen verlangen, herinnering en pijn. Hij doet dit aan de hand van film, literatuur (David Grossman, Elie Wiesel), filosofie (Agamben) en beeldende kunst. De auteur is verbonden aan onder andere de Universiteit van Gent en de Radboud Universiteit Nijmegen. Doordat 'Auschwitz mon amour' een verzameling essays is, was verdubbeling van bepaalde thematiek (zoals woord versus beeld) niet te vermijden. Storender is het voluit schrijven van het tetragram van de joodse Godsnaam JHWH, de uitleg van Paulus door Agamben – waarmee deze buiten zijn joodse context wordt geplaatst –, en de opmerking dat het joodse volk zichzelf het uitverkoren volk noemt. Het boek nodigt uit tot gesprek in lees- en studiegroepen. Elke lezer zal voor zich andere punten van kritiek en/of gemis kunnen aanwijzen. Het is mede daarom jammer dat het boek niet wordt afgesloten door discussievragen. Deze zouden het gebruik ervan kunnen vergroten. Met enkele zwart-witfoto's, register en literatuuropgave.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.