Het treurige beroep van schrijver
Gérard De Nerval
Gérard De Nerval (Auteur), J.M. Vermeer-Pardoen (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Van Gennep, 2011 |
VERDIEPING 3 : SIBERIË : REISVERHALEN : DENE |
31/10/2012
Waar de hedendaagse reiziger op zijn plaats van bestemming nauwelijks gelegenheid heeft om goed en wel te acclimatiseren eer hij alweer moet inchecken voor zijn terugreis, duurden vroeger de ‘grands tours’ door Italië standaard een jaar of langer, en bracht de Europese upper class vrolijk hele winters in Egypte door. Zo ook in de reis naar de Oriënt die Gérard de Nerval in 1843 ondernam: in het kielzog van Franse (pre)romantici als Chateaubriand en Lamartine, maar vóór zijn collega-auteurs Gautier en Flaubert, deed hij in een uitgebreide reis door de Levant achtereenvolgens enkele Griekse eilanden, Egypte, Libanon en Syrië en Constantinopel aan, waar hij zich telkens enkele maanden de tijd gunde om zich rustig te settelen en zich in te leven in zijn nieuwe medemensen.
Zo blijkt in Caïro dat hij het beste een eigen huis kan kopen om gedurende zijn verblijf te bewonen, maar wordt hem door lokale gesprekspartners op het hart gedrukt dat áls hij dat doet, hij dan maar beter meteen kan trouwen. Of een slavin aanschaffen, waar hij na lang wikken en wegen voor kiest. in Libanon verlooft hij zich met de beeldschone dochter van een druzische sjeik, om vervolgens halsoverkop, 'getroffen door een van die Syrische koortsaanvallen', de benen te nemen. En in Constantinopel dompelt hij zich onder in de Ramadan, waarin verhalenvertellers nachtenlang de luisteraars in hun ban houden, naar het stramien van Scheherazade in Duizend-en één-nacht.
Daarbij moeten we ons realiseren dat wat door de schrijver als zijn authentieke reisverslag wordt gepresenteerd, in werkelijkheid in hoge mate geconstrueerd en verzonnen is, kortom een hoog literair gehalte heeft. Er verstreken maar liefst acht jaar voordat Reis naar de Oriënt als zodanig in boekvorm verscheen en Nerval heeft dan ook heel wat aan de structuur en de inhoud ervan gesleuteld. Zo is het boek in feite een compilatie van niet één maar meerdere reizen, en fungeert het voor een belangrijk deel ook als raamvertelling waarin allerlei verhalen zijn ingebed die weliswaar niet louter aan de fantasie van de auteur zijn ontsproten, maar die toch in de eerste plaats lijken te zijn gekozen met het oog op de thematische eenheid en de opbouw van het werk.
Nerval, die in toenemende mate aan waanvoorstellingen leed en in 1841 al eens lange tijd was opgenomen in een psychiatrische kliniek, vatte zijn reis wellicht op als mogelijkheid tot genezing, namelijk doordat hij in de Oriënt zijn hallucinaties in de werkelijkheid zou kunnen aantreffen. Maar wat in het boek zo’n versmelting van droom en werkelijkheid het dichtst benadert, komt niet zozeer voort uit de directe reisbelevenissen, maar uit de ingelaste vertellingen, of het nu gaat om het mystieke huwelijk tussen Poliphilius en Polia op het Venus-eiland Cythera, om de lotgevallen van Kalief Hakim, de God van de Druzen, en zijn ongelukkige liefde voor zijn zus Setalmuc, of om de tragische geschiedenis van de Joodse koning Soelaimaan (Salomon), Balkis, de koningin van Saba, en de demiurgische kunstenaar Adoniram. Telkens is er een onmogelijk verlangen naar een zuivere, goddelijke liefde, een tot mislukken gedoemd streven naar een mystiek huwelijk tussen man en vrouw, en een samensmelting van de voornaamste wereldreligies en allerlei esoterische tradities zoals de vrijmetselarij. In die zin was deze Reis naar de Oriënt ook een voorbode voor de bundeling verhalen, Les filles du feu, en gedichten, Les chimères, die hem, nadat hij zich in een bitter koude winternacht van 1855 in een donker steegje had opgehangen, postume roem zouden bezorgen als de geniale dichter-ziener die de romantiek tot voltooiing heeft gebracht.
Dit zoeken naar de ideale, onbereikbare vrouw is een rode draad in het boek, maar krijgt in het verslag van de dagelijkse reisbeslommeringen juist een bijzonder geestige, ironische lading. Bijvoorbeeld wanneer de reiziger ons deelgenoot maakt van zijn eindeloze invoelende maar ook besmuikte, hypocriete overwegingen bij de aanschaf van zijn — Javaanse — slavin, want, tja, aan de ene kant gaat het natuurlijk wel om een medemens en niet om koopwaar, maar aan de andere kant wordt een mens toch ook geacht zich aan te passen aan de cultuur van het land waar hij te gast is… En na de aankoop doen zich alweer meteen de volgende problemen voor: Hoe moet je omgaan met een slavin? Wat kun je haar opdragen, wat niet, en vooral, hoe kom je weer van haar af? Want verkopen is uiteraard moreel verwerpelijk. Kortom, lang voordat het Westen zich langzaam maar zeker bewust wordt van dit soort dilemma’s en omkeringen, speelt Nerval er al een subtiel spel mee en toont hij ons alle mogelijke valkuilen voor de goedbedoelende westerling op reis in de Oriënt.
Ook de meer hoogdravende ingebedde verhalen bevatten passages waarin magische elementen en grappige, zelfs hilarische effecten elkaar afwisselen, zoals wanneer Balkis de wat opdringerige Soelaimaan op afstand probeert te houden en daarvoor de hulp van haar goddelijke vogel Hud-Hud inroept. Deze sprekende hop neemt koning Soelaimaan eens schamper zijdelings op en maakt vervolgens, al knabbelend aan een goudkevertje, met een superieure analyse zijn prestaties op het gebied van de liefdespoëzie met de grond gelijk. En “Soelaimaan glimlachte bitter; hij had met plezier de hop de nek omgedraaid”.
In zijn boek Istanbul plaatst de Turkse auteur Orhan Pamuk de melancholicus Nerval aan het begin van een traditie die de stad Istanbul in verband brengt met een onontkoombare collectieve weemoed, de hüzün. Tegelijkertijd bekritiseert hij Nerval om diens gemakzuchtige werkwijze: hij had niet veel zin om Istanbul echt met onbevangen ogen te aanschouwen, hij zag slechts wat hij wilde zien. Daar mag iets waars in schuilen, maar misschien was wat hij wilde zien juist deze volstrekt nieuwe kunstvorm, waarin geëxalteerde queesten en exotische decors worden afgewisseld, ja zelfs samengaan met heldere analyse en vernietigende zelfspot. [Clemens Arts]
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.