De donkere kamer van Damokles
Willem Frederik Hermans
Willem Frederik Hermans (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
De Bezige Bij, 2011 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 12410 |
31/07/2013
De editie van het verzameld werk van Willem Frederik Hermans vordert gestadig (maar voor liefhebbers van zijn werk vooral traag), maar het gaat dan ook om een modeleditie. Ze getuigt namelijk van een briljante combinatie van respect voor het werk van de auteur en wetenschappelijke acribie. Dat vertaalt zich niet enkel in een hoogst betrouwbare (om niet te zeggen: definitieve) uitgave van Hermans’ oeuvre, maar ook in uitvoerige toelichtingen die een schat aan informatie geven, maar nergens verzanden in een opgelegde interpretatie of een betonnen visie op dat werk. Alles staat integraal ten dienste van de tekst, en zo hoort het in feite.
Als negende deel van de editie (waarvan de delen echter niet in een chronologische volgorde verschijnen) wordt de poëzie van Hermans gebundeld. Dat hij ook als dichter actief was, is vermoedelijk veel minder bekend. Zijn dichterschap stond, voor zover het aanwezig was, nadrukkelijk in de schaduw van zijn andere activiteiten: zijn prozawerk en zijn kritische en polemische bijdragen. Het is echter typerend dat de jonge Hermans zich van bij het begin van zijn loopbaan ook als dichter wilde manifesteren: poëzie had op dat ogenblik zeker nog de status van belangrijk (zo niet het belangrijkste) literaire genre. Het schrijven van gedichten was dus niet alleen een ideale vingeroefening, maar ook een middel om snel toegang te krijgen tot het literaire milieu. Dat de debuutbundel geheel in eigen beheer verscheen en vervolgens aan bekenden en onbekenden werd toegestuurd, vormde in die optiek zelfs geen bezwaar. In de loop van de jaren vijftig liet Hermans de poëzie echter al varen en concentreerde hij zich volledig op andere genres. In dat opzicht is het merkwaardig dat de dichter er een paar decennia later in toestemde om alsnog een selectie uit zijn werk aan te bieden als Overgebleven gedichten, een bundel die niet minder dan vijf drukken kent (goed voor ruim 7.000 exemplaren). Voor die ‘definitieve’ bundeling bekeek de dichter Hermans zelf kritisch zijn vroegste werk, met de blik van een geoefend en gevierd auteur en een duidelijke andere visie op mens en kunst. In die zin gaat het evenzeer om een herijking van zijn poëtische werk.
In dit volume van de verzamelde werken wordt gelukkig niet enkel die finale versie afgedrukt. De lezer krijgt opnieuw de kans om de vroege teksten te lezen in de versie waarin ze oorspronkelijk beschikbaar waren. (Dat daarmee het principe van de laatste geautoriseerde versie wordt ‘verbreed’, kan enkel tot tevredenheid stemmen.) Zeker de gedichten uit het debuut Kussen door een rag van woorden, die dateren uit 1944 en slechts op een kleine oplage werden gedrukt, zijn in feite enkel nog interessant als historisch curiosum. Toch laten ze achteraf al essentiële elementen zien van Hermans’ schrijverschap, zoals die in de latere poëzie, maar ook in de eerste romans al duidelijk worden. Allereerst valt de afstandelijke, analytische en soms cynische positie op van het dichterlijke ik. De liefde wordt niet enkel geromantiseerd, maar in feite ook beschouwd in het licht van het falen. Die ontluisterende kijk verraadt iets van het ongeloof in de ideale geliefde, maar tegelijk blijft ook de angst om verlaten te worden en eenzaam achter te blijven doorklinken. Ook de sterk lichamelijke, vaak seksuele beelden en het directe taalgebruik vallen op. Formeel is de zegging erg prozaïsch, ook al omdat het metrum vaak een onbeholpen en slordige indruk maakt. Tenslotte springt ook de frequentie in het oog waarin in de debuutbundel en wat daarop volgt wordt verwezen naar de nacht en de droom. Dat opent de weg naar een surrealistische dimensie die het werk van Hermans opvallend dicht bij de poëzie van Herman de Vries brengt.
De daaropvolgende bundels, Horror Coeli en andere gedichten (1946) en Hypnodrome (1948), geven grotendeels hetzelfde beeld, maar de zegging wordt nog sterker gederomantiseerd. Vaak krijgen de gedichten zelfs iets van beschouwend proza, waarin de zoektocht naar inzicht duidelijk primeert op het creëren van een sfeer of een gevoel. Tegelijk worden de beelden scherper. Ook de voorkeur voor een nachtelijke sfeer, als een onheilspellend tegengewicht voor de frustraties van de dagelijkse realiteit, blijft sterk aanwezig.
Dit volume vormt in die zin een boeiende aanvulling op het schrijverschap van Hermans, zoals dat met de jaren is overgeleverd. Voor de geïnteresseerde lezer is het daarenboven nu mogelijk om de diverse herschrijvingen die de auteur zelf aanbracht nauwgezet na te gaan. Dat Hermans al bij al slechts een minor poet was, vormt een neveneffect van deze prestigieuze editie. De auteur zelf heeft dat al snel ingezien. Het zij zo. [Dirk De Geest]
Hans Renders
De eerste tien jaar van Hermans' schrijverschap schreef hij gedichten, zo'n 135 stuks. In zijn debuut 'Kussen door een rag van woorden' uit 1944 was al meteen duidelijk dat hier een dichter aan het woord was die het meer van ideeën dan van vaardigheid moest hebben. Voor zijn volgende bundel 'Hypnodrome' gold dat des te meer. Hermans was goed op de hoogte van surrealisme en romantiek. Hij haalde zijn inspiratie uit het werk van Dali en De Chirico en later kwam daar de magisch realist Carel Willink nog bij. Opvallend is de treurigstemmende toon van vergeefsheid in deze poëzie. Net als in het proza dat de schrijver in die periode begon te schrijven is het absurdisme en het surrealisme steeds nabij. Vaak verkeert de ik-persoon in deze gedichten in een droomtoestand, in het nachtelijk donker of is anderszins behept met een beneveld zicht op de werkelijkheid: 'Ach de doden, ook de doden van de Lofoten / Zijn tenslotte misschien minder dood dan ik...' Achterin het boek commentaar, noten en register.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.