Het eiland van Arturo
Elsa Morante
Elsa Morante (Auteur), Frédérique Van der Velde (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Agathon, 1987 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MORA |
Marijke Arijs
us/ug/19 a
In de woelige jaren 70 ging Italië gebukt onder aanslagen en terreur. Midden in die 'anni di piombo' zag De geschiedenis van Elsa Morante het licht. De roman ging in een jaar tijd 800.000 keer over de toonbank en werd het meest besproken boek van 1974.
Morantes debuut, Leugens en tovenarij , was in 1948 bekroond met de Viareggio-prijs, en met Het eiland van Arturo werd ze in 1957 de allereerste vrouw die de prestigieuze Premio Strega won. Geen enkel naoorlogs Italiaans literair werk deed ooit zoveel stof opwaaien als dit controversiële boek, waarin alle grote ideologieën het moeten ontgelden.
De geschiedenis werd in 1986 verfilmd door Luigi Comencini, met Claudia Cardinale in de hoofdrol, en is sinds kort weer in het Nederlands verkrijgbaar, in een heruitgave van de vertaling van Frédérique van der Velde. Die dateert al van 1982 en is eigenlijk aan een opfrisbeurt toe, maar dit terzijde.
Tienduizend jaar
Ruim veertig jaar na dato is de ideologische storm gaan liggen en kan deze historische roman eindelijk weer onbevangen gelezen worden. De geschiedenis speelt in de periode van 1941 tot 1947 en vertelt het verhaal van de weduwe Ida Ramundo en haar twee zoons.
De onderwijzeres, die Joods is van moederskant, wordt aan het begin van de Tweede Wereldoorlog in Rome verkracht door een dronken Duitse soldaat. Uit die gewelddaad wordt een jongetje geboren, dat de eigenlijke hoofdpersoon is van dit verhaal. De kleine Useppe is een bloem op de mestvaalt van de geschiedenis. Zelfs in oorlogstijd is het leven voor hem één groot feest. Zijn kinderlijke onschuld steekt schril af bij zijn ellendige omgeving.
Zijn levenslust deelt hij met zijn grote broer Nino, die met alle winden meewaait. Eerst is Nino een fanatiek aanhanger van de zwarthemden, later sluit hij zich aan bij de partizanen en vervolgens bij de geallieerden. Het enige personage met historisch inzicht en ideologisch besef is Nino's vriend David Segre, een zwaar getormenteerde Joodse anarchist.
Ida's gezin zal de oorlog overleven, maar een zorgeloze toekomst is haar en de kinderen niet gegund. Hun armzalige geschiedenis eindigt op een blauwe maandag in juni 1947, maar de geschiedenis met een grote G gaat eeuwig door.
De titel van het boek verwijst naar de geschiedenis in de beide betekenissen van het woord. Die met een grote G is 'van het begin af één grote obsceniteit', zegt Segre. Het is 'een grotesk, waanzinnig gruweltheater', een aaneenschakeling van geweld en onderdrukking. Het nazifascisme is slechts de uitdrukking van een eeuwig, onuitroeibaar kwaad, en dit 'schandaal dat al tienduizend jaar duurt' heeft een verwoestende invloed op de gewone man, die altijd en eeuwig de pineut is.
De schrijfster laat precies daarom geen enkele ruimte voor hoop. Haar grondeloze pessimisme viel destijds in verkeerde aarde, net als haar pleidooi voor een geweldloos anarchisme.
Zielenleven van honden
Is De geschiedenis een literair meesterwerk of niet? Ook daar was men het in de jaren 70 niet over eens. Schrijfster Natalia Ginzburg noemde het zonder meer 'de mooiste roman van de eeuw', maar Pier Paolo Pasolini en Italo Calvino hadden er geen goed woord voor over. Dat ligt allicht voor een deel aan Morante's wijdlopigheid en aan de flamboyante, bijna geëxalteerde stijl. De ouderwets alwetende verteller leest ieders gedachten, kent ieders dromen en nachtmerries, en fileert zelfs het zielenleven van honden, katten en kanaries, want bij deze schrijfster zijn dieren volwaardige personages, wat het boek iets sprookjesachtigs geeft.
Dankzij de schitterende beschrijvingen en diepgravende psychologische analyses, die de oorlogsellende van de kleine man en vrouw perfect invoelbaar maken, blijft deze indrukwekkende aanklacht tegen de oorlog stevig overeind.
Vertaald door Frédérique van der Velde, Wereldbibliotheek, 624 blz., € 34,99 (e-boek € 17,99) Oorspr. titel: 'La storia'.
31/12/2004
Useppe (Giuseppe) wordt geboren in het jaar 1941. Ida, een Romeinse weduwe, was zwanger geraakt na de verkrachting door een Duitse soldaat, die ze maar één keer heeft gezien. Ida is deels joods en dus als de dood bevreesd voor de rassenwetten, die haar en haar kinderen kunnen treffen. Useppe groeit in de moeilijke oorlogsomstandigheden op; hij wordt een flinke knaap, die zich overal thuis voelt, ook wanneer het ouderlijke huis door een bombardement wordt verwoest en Ida met haar zoon moet uitwijken naar een opvangtehuis in de periferie van Rome. Uiteindelijk zal dit optimistische kind bezwijken aan epilepsie. Ida wordt gek van verdriet. Uit haar huwelijk met de Sicilaan Alfio had zij een tweede zoon. Die laat zijn studies in de steek, wordt eerst lid van de fascisten, naar het einde van de oorlog toe verandert hij het geweer van schouder en wordt hij communistische partizaan. Welke ideologie hij aanhangt, is niet zo belangrijk, als er maar actie is. Hij zal eindigen als smokkelaar en een tragische dood sterven, achtervolgd door de politie. Naast deze hoofdpersonages vind je een pak nevenpersonages. Een boeiende figuur is Carlo Vivaldi. Hij is een joodse student uit Bologna, een geweldloze anarchist, en vertegenwoordigt de politieke ideeën van Morante. Op een miraculeuze manier kan hij aan de deportatie ontsnappen. Hij zal zijn dood vinden in drugs.
De geschiedenis die Morante ons verhaalt, is die van de gewone man. De schrijfster nam na de experimenten in de Italiaanse roman van de jaren '60 de draad van het neorealisme weer op. De geschiedenis is blind: wat je ook onderneemt, je kunt ze niet veranderen. Een voorzienigheid is er niet, het zijn niet de goeden die het halen. Wie zijn overigens de goeden? Nino was gisteren nog fascist, vandaag is hij partizaan. De geschiedenis bestaat uit een opeenvolging van waanzin, onrechtvaardigheden en vervolgingen, waarbij de zwakke altijd het slachtoffer is. Dit is de pessimistische gedachte die heel de roman doordringt. De geschiedenis is door en door slecht. De gewone man maakt de geschiedenis niet, begrijpt ze ook niet, maar ondergaat ze. De roman gaat niet alleen over de geschiedenis van Italië tijdens en na de Tweede Wereldoorlog, maar over dé geschiedenis.
Het enige wat je kunt doen, is je verzetten tegen de geschiedenis die door gewetenloze machthebbers wordt gemaakt. Gehoorzamen aan regeringen die de gewone man onderdrukken, moet je resoluut afwijzen. Toen Morante in 1971-1973 de roman schreef, was zij zeer ontgoocheld over de wereldgebeurtenissen. Het enthousiasme van net na de oorlog was verdwenen. Voor haar was het schrijven van De geschiedenis ook een politieke daad, een schreeuw om aandacht.
De roman verscheen in Italië in 1974 en kende een enorm succes. De verfilming in 1985 door Luigi Comencini kon op minder succes rekenen. Intussen blijft De geschiedenis een van de belangrijkste Italiaanse romans van de vorige eeuw. [Bernard Huyvaert]
Redactie
Tegen de achtergrond van Rome in de Tweede Wereldoorlog en kort daarna speelt zich het leven af van een onderwijzeres Ida Mancuso en haar zoon Nino. Min of meer toevallig wordt deze vrouw door een Duitse soldaat, die op doorreis is, verkracht, waarna negen maanden later de kleine Useppe geboren wordt, een vrolijk, maar lichamelijk zwak kind. Zijn kinderlijke naïviteit en opgewektheid steken schril af tegen zijn gewelddadige omgeving. Het boek vormt een felle aanklacht tegen oorlog en misbruik van macht. Het beschrijft hoe eenvoudige burgers psychisch misvormd geraken door dit geweld en er ten slotte aan bezwijken. Onderhoudende roman, goed gedocumenteerd t.a.v. het verloop van de Tweede Wereldoorlog, welke steeds in aparte ingelaste hoofdstukjes wordt weergegeven. Paperback; kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.