De duizend kraanvogels
Yasunari Kawabata
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Meulenhoff, 2006? |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 13582 |
31/12/2006
De Japanse schrijver Yasunari Kawabata (1899-1972), winnaar van de Nobelprijs voor literatuur in 1968, is buiten zijn vaderland vooral bekend voor de wijze waarop hij het traditionele Japan in zijn werk heeft vereeuwigd. Al eerder in het Nederlands vertaalde werken als Sneeuwland en De duizend kraanvogels zijn daar goede voorbeelden van, en zopas is Schoonheid en verdriet in het Nederlands vertaald. In essentie beschrijft Kawabata het esthetische, het schone, dat wegens zijn vergankelijkheid ook altijd een element van weemoed, van droefheid in zich draagt. 'Schoonheid' en 'verdriet' zijn dus sleutelwoorden, maar wie meent met die titel ook de ultieme roman van Kawabata in huis te halen, komt bedrogen uit.
Kawabata behoort samen met Jun'ichiro Tanizaki en Yukio Mishima tot de groten in de moderne Japanse literatuur en valt net als de twee anderen moeilijk in te delen bij een bepaalde stroming. Ondanks zijn latere traditionele imago was hij aanvankelijk een vooruitstrevend schrijver, die openstond voor moderne westerse verteltechnieken als de monologue intérieur en die zocht naar een nieuwe expressie van zinnelijke waarnemingen. Naast zijn serieuze literaire werk schreef hij ook lichte lectuur voor een groter publiek. Schoonheid en verdriet verscheen bv. begin jaren '60 eerst als feuilleton in een damesblad. Ongetwijfeld heeft hij met deze roman willen voortborduren op het succes van Sneeuwland (1947), want de overeenkomsten tussen de twee zijn opvallend. In de openingsscène van beide werken is de mannelijke hoofdpersoon per trein op weg naar een oude geliefde, en in beide gevallen zal de gecompliceerde liefdesrelatie eindigen in een catastrofe. Ook het decor wordt op overeenkomstige wijze gevormd door een typisch Japanse omgeving: een rustiek bergdorpje in het geval van Sneeuwland, de oude hoofdstad Kioto in Schoonheid en verdriet. Andere vergelijkingen vallen echter uit in het nadeel van de laatste. Schoonheid en verdriet is minder subtiel, clichématiger en vormt ook qua vertelling minder een eenheid. Er wordt regelmatig heen en weer gesprongen tussen de verschillende personages en de hoofdpersoon uit het begin is in de laatste hoofdstukken praktisch helemaal verdwenen. Ook dringt de verteller zich nogal eens hinderlijk naar de voorgrond in allerlei beschouwingen over kunst, literatuur of erotiek. In tegenstelling tot Tanizaki gaf Kawabata eigenlijk ook niet veel om een hechte structurering van langere teksten, en was hij op zijn best in de ultrakorte 'verhalen in de handpalm', waarvan trouwens ook een bundel in het Nederlands is verschenen (Nagels in de ochtend, Meulenhoff 1983).
Het aardigst vind ik eigenlijk nog het eerste hoofdstuk 'Nieuwjaarsklokken', een geconcentreerd staaltje van Kawabata's vertelkunst. De mannelijke hoofdpersoon Toshio Oki is per trein op weg naar Kioto voor een weerzien met Otoko Ueno, een vrouw met wie hij vroeger een hartstochtelijke buitenechtelijke liefdesaffaire heeft gehad, met als gevolg een zwangerschap en de dood van de te vroeg geboren baby. Hoe de twee elkaar ooit ontmoet hebben, en hoe het destijds zestienjarige meisje verliefd kon worden op een man die vijftien jaar ouder was, wordt nergens uit de doeken gedaan. Maar voor Kawabata is dit ook niet relevant, de beschrijving van schoonheid staat volkomen los van eventuele morele aspecten. Toshio wil op oudejaarsavond met Otoko gaan luisteren naar het luiden van een tempelbel, en zo ontstaat in meerdere lagen het beeld van een reis terug naar het verleden, van het voorbijgaan van de jaren. Overigens wordt er op dit punt niets aan de verbeelding overgelaten, want na nauwelijks een bladzijde wordt al gezegd: "dat geluid bracht het vlieden van de tijd in herinnering en belichaamde de elegante eenvoud van het oude Japan." Ook in de klassieke literatuur vinden we dit thema van vergankelijkheid herhaaldelijk terug. Het middeleeuwse epos Heike Monogatari begint eveneens met de galm van een tempelbel, als verklanking van de onbestendigheid van alle dingen. Zelfs de namen Toshio en Otoko geven een duidelijke aanwijzing in die richting: toshi betekent 'jaar' en oto 'geluid'. Vooral in dit eerste hoofdstuk is vaker sprake van allerlei geluiden: krijsende kinderen, pratende mensen, vogeltjes, een stoomfluit. Meer nog dan de plot van het verhaal fungeren dit soort elementen bij Kawabata als structurerende factor.
Het is de taak van de vertaler dit alles tot een goed leesbaar en begrijpelijk geheel te maken, en dat is, nog afgezien van de kloof tussen het Japans en het Nederlands, geen simpele opgave. Luk Van Haute is daar niet volledig in geslaagd. Hij maakt weliswaar weinig fouten tegen het Japans, maar hij lijkt meer oog te hebben gehad voor een japanologisch correcte vertaling dan voor de toegankelijkheid van de tekst. Zijn zinnen lezen soms wat stroef en hier en daar gebruikt hij wat oubollig aandoende uitdrukkingen als 'snuisterijen' of 'het kwetsbare geschrei van een boreling'. Aan de andere kant laat hij een Japanner van vijfenvijftig zeggen: "het lijkt me niet meteen mijn ding", wat juist weer al te populair klinkt.
Een ander, veel groter, vertaalprobleem is dat de suggestieve kracht van Schoonheid en verdriet nogal zwaar leunt op de couleur locale van Kioto. De ruimte speelt bijna net zo'n belangrijke rol als de personages. Dat wordt mogelijk gemaakt omdat voor het oorspronkelijke Japanse publiek alleen al het noemen van een naam als bv. Pontocho een wereld van beelden en associaties opent. Maar ik vraag me af wat de Nederlandse lezer zich voorstelt bij namen als Arashiyama, Kiyamachi, Kamogawa of Higashiyama. De vertaler staat hier voor een dilemma, want alle denkbare oplossingen zijn eigenlijk onbevredigend. Je wil trouw blijven aan de brontekst en verklarende voetnoten zijn natuurlijk storend en ongewenst, maar om de roman recht te doen zul je als vertaler tussen de regels door toch de nodige informatie moeten geven. Van Haute doet dat af en toe ook wel, maar hij had daar best nog verder in kunnen gaan. Anderzijds had hij zijn proza kunnen stroomlijnen door juist wat overbodige dingen weg te laten. Wie kan het nu iets schelen dat 1339 het tweede jaar van de Ryakuo-periode was?
Uit het feit dat het meer dan veertig jaar geduurd heeft voordat Schoonheid en verdriet aan de beurt was voor vertaling, kun je al afleiden dat het niet als het meesterwerk van Kawabata beschouwd wordt. Toch is deze publicatie een welkome aanvulling op de bestaande vertalingen van de inmiddels overleden Cornelis Ouwehand, en stelt ze ons in staat een groot schrijver die een beetje in de vergetelheid dreigde te raken te herwaarderen. [Jack Scholten]
Jan Joosse
Yasunari Kawabata (1899-1972), Nobelprijswinnaar voor literatuur in 1968, liet deze laatste roman van zijn hand voor het eerst publiceren in 1961, maar zoals bij vrijwel al zijn werken het geval is, herschreef hij het diverse keren. Pas in 1965 werd de definitieve versie uitgebracht. Daar is dit de vertaling van. Het verhaal handelt over Oki, een schrijver van middelbare leeftijd, die na ruim 20 jaar zijn ex-geliefde Otoko weer eens opzoekt en zich daarmee het ongenoegen van haar huidige jonge minnares Keiko op de hals haalt. Deze zet al haar charmes in om wraak te nemen voor het leed dat Otoki werd aangedaan. Het einde is nogal abrupt, maar dat is niet ongebruikelijk in de Japanse literatuur. Als geen ander weet deze tot de school der neo-sensitivisten behorende auteur de vrouwenziel te doorgronden. Met een minimum aan intrige en woorden schept hij een geweldige sfeer en geladenheid. Vergeleken met de Engelse vertaling uit 1975 is het taalgebruik hier vaak wat statiger waardoor het vrijwel tijdloze dat zo kenmerkend is voor Kawabata wat minder tot zijn recht komt. Kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.