De Pool

Een wereldpremière is het weliswaar niet (de Spaanse editie verscheen al eerder), maar Nederland is er vroeg bij met de nieuwe roman van Nobelprijswinnaar J.M. Coetzee. Engelstalige lezers moeten nog tot september geduld hebben voor The Pole verschijnt. Wij kunnen nu al kennismaken met deze intrigerende roman, die in het Nederlands De Pool heet.

Intrigeren doet het boek letterlijk vanaf de eerste zin. Die luidt: 'De vrouw is de eerste met wie hij moeite heeft, al spoedig gevolgd door de man.' Deze 'hij', zo wordt al spoedig duidelijk, is niet een personage uit de roman. Het is niemand minder dat de verteller zelf. De verteller die zoekend is naar wat hij wil gaan vertellen en eigenlijk niet zo goed op gang lijkt te kunnen komen.

Het is, tijdens de eerste bladzijden van De Pool, alsof de schrijver bezig is zijn gedachten op een rijtje te zetten. Is dat waarom - nogal ongewoon in een roman - alle alinea's genummerd zijn? Omdat hij nog bezig is met het opzetten van zijn verhaallijn, het invullen van zijn personages?

De verteller ziet een vrouw voor zich: achter in de 40, lang, geen echte schoonheid maar beslist gracieus. En haar karakter? Dat kan zich 'metterdaad wel openbaren', oftewel: daar geeft hij al schrijvend wel invulling aan.

Met de man heeft de verteller het moeilijker. Hij is een Poolse concertpianist, Chopinvertolker, een vitale zeventiger, maar verder? Dan krijgt hij enkele invallen: de Pool zal een uitgesproken figuur blijken te zijn met een verontrustend vaag, misschien zelfs dor zieleleven.

De vrouw en de man, zo laat de verteller weten, kloppen al een jaar op zijn deur en willen óf worden binnengelaten, óf worden weggezonden en te ruste gelegd. 'Is nu, eindelijk, hun tijd gekomen?'

En jawel, dan begint het boek, al blijven de merkwaardige alineanummeringen tot het einde toe doorlopen en zal de verteltoon al die tijd merkwaardig (maar niet hinderlijk) schetsmatig blijven.

De vrouwelijke hoofdpersoon wordt ons voorgesteld als Beatriz, een Spaanse bankiersvrouw en lid van een Kring die maandelijks in haar woonplaats Barcelona muziekuitvoeringen organiseert. De mannelijke hoofdpersoon heet Witold Walczykiewicz en zal in Barcelona een pianorecital geven waarin het werk van Chopin centraal staat. Normaal gesproken is Beatriz niet degene die de uitgenodigde musici begeleidt, maar omdat de vaste gastvrouw ziek is, neemt zij de functie waar.

Dus haalt Beatriz de Pool af van het vliegveld, brengt hem naar zijn hotel en vervolgens naar de concertzaal, en gaat ze na afloop van de uitvoering met hem dineren. Opdat hij bij terugkeer in zijn vaderland tegen zijn vrienden kan zeggen: 'Ja, ze hebben daar in Barcelona goed voor me gezorgd.' Dat mag redelijk eenvoudig klinken, voor Beatriz is het aanleiding tot heel wat gepieker. Want wat impliceert dat, een man aangenaam bezighouden in een vreemde stad? 'Hij zal, op zijn leeftijd, vast geen seks verwachten. Maar hij zal zeker vleiende praatjes verwachten, geflirt zelfs.'

Van tijd tot tijd lijkt het of nog steeds de verteller aan het woord is, die bezig is de ideeën en karaktereigenschappen van zijn personage in te vullen. Maar gaandeweg trekt de schrijver zich terug en laat zijn personages hun gang gaan.

Er ontwikkelt zich een interessante relatie tussen de bankiersvrouw en de pianist. Witold betoont zich onmiddellijk gecharmeerd van Beatriz, maar die houdt bewust afstand. Het bezoek verloopt vriendelijk maar zakelijk. Een week later ontvangt ze een cd met opnamen van Witolds Chopin-nocturnes: 'Voor de engel die over mij waakte in Barcelona.'

Enkele maanden later stuurt de pianist Beatriz het bericht dat hij een aantal masterclasses zal geven in Girona en nodigt hij haar uit voor een ontmoeting. De bankiersvrouw laat weten geen tijd te hebben, maar reist toch af naar de provinciestad, waar Witold haar voorstelt hem te vergezellen op zijn toekomstige tournee door Brazilië. Dit idee wijst ze resoluut af.

In de maanden die volgen schrijft ze hem met regelmaat strenge mails waarin ze afstand probeert te creëren; mails die ze overigens niet altijd verstuurt. Bovendien duiken er in haar hoofd telkens fantasieën op over 'de Pool' en probeert ze zichzelf bij herhaling te overtuigen dat ze niet in seks geïnteresseerd is. Nee, ze vindt het niet erg dat zij en haar man geen seks meer hebben en nee, ze moet er al helemaal niet aan denken met Witold in bed te belanden.

Met deze gebeurtenissen is de toon van het boek gezet. De Pool is een meesterlijke oefening in het ophouden van de schijn en het tegen de klippen op volharden in zelfbedrog. Dat komt op fraai ingetogen maar zeer veelzeggende wijze naar voren in de tweede helft van deze korte roman. Er hebben belangrijke gebeurtenissen plaatsgevonden waar we hier niet nader op ingaan, als Beatriz een cyclus van 84 door Witold geschreven gedichten in handen krijgt. Ze zijn aan haar gewijd, maar in het Pools geschreven, zodat ze op zoek moet naar een vertaler. Dat wordt, ironisch genoeg, een oudere dame die gespecialiseerd is in juridische teksten en geen ervaring heeft met poëzie. Maar het resultaat van haar werk maakt veel indruk op Beatriz, die zich in de loop van de roman steeds meer laat kennen, zelfs aan zichzelf.

Er wordt in De Pool bij herhaling verwezen naar de onbeantwoorde, maar literair uiterst vruchtbare liefde van Dante voor Beatrice (de naam van onze vrouwelijke hoofdpersoon is natuurlijk geen toeval), alsook de gecompliceerde liefde van Frédéric Chopin en George Sand. De roman leest deels als een ironisch commentaar op deze befaamde liefdesgeschiedenissen. Nee, niet alle moeilijke liefdes leiden via een omweg toch tot iets moois. Sommige (de meeste?) zijn gewoon alleen maar moeilijk - punt.

Terwijl Beatriz door Witolds gedichten bladert, concludeert ze dat hier eigenlijk sprake is van 'een manuscript, een embryo van een boek'. Datzelfde kan gezegd worden van Coetzees roman. Die heeft een liefdesgeschiedenis tot onderwerp, maar biedt die aan in bijna prenatale vorm: schetsmatig, in grote lijnen. In aanleg is alles aanwezig. De lezer mag de vroedvrouw zijn.

Uit het Engels vertaald door Peter Bergsma. Cossee; 160 pagina's; € 14,99.