De schooldagen van Jezus : roman

De schooldagen van Jezus is misschien wel Coetzees eerste sequel te noemen: het verhaal gaat verder waar De kinderdagen van Jezus ophield. De wereld in deze nu uit twee boeken bestaande vertelling is zelfs voor Coetzee-begrippen kaal. Zijn karakters zijn gestript van hun naam; allen zijn ze hun verleden vergeten en gaan ze onder een nieuwe naam door het leven.

De plaats van handeling is een niet nader genoemd Spaanstalig land, waar je niet veel over te weten komt. In De schooldagen van Jezus strandt het provisorische gezin dat Simón, de jongen Davíd en Inés vormen, in Estrella, een klein stadje waar ze anonimiteit en rust hopen te vinden.

Voor wie het niet meer weet: het drietal is op de vlucht voor de autoriteiten. De reden hiervoor is de weerbarstigheid van het kind, dat zich in De kinderdagen van Jezus niet zomaar liet 'temmen' door te voldoen aan de schoolplicht.

Doordat het verhaal zo gespeend is van referenties aan de wereld die wij kennen, is er des te meer ruimte voor hetgeen waar het Coetzee om te doen is: de filosofische kwestie. Vrijwel altijd draait een roman van Coetzee om één, zo niet meerdere filosofische kwesties, die hij op onnadrukkelijke wijze weet om te zetten in een helder verhaal.

In dit geval is de inzet: de opvoeding van een kind. Wat willen we dat onze kinderen leren? Hoe instrueren we hen, wat voor mensen hopen we dat zij zullen worden? Mensen die in alles lijken op ons? Of hopen we hen vooral te behoeden voor de fouten die wij zelf gemaakt hebben?

Doordat Davíd geen onderwijs heeft genoten, ligt hij achter op zijn leeftijdgenoten. Simón en Inés, die weliswaar niet de biologische ouders van het kind zijn maar wel over hem waken, willen deze achterstand goedmaken, en sporen het kind aan toch naar school te gaan.

Tot hun grote verbazing kiest de jongen voor de plaatselijke dansschool. Hij blijkt aanleg te hebben, en voelt zich zeer aangetrokken door het merkwaardige wereldbeeld van danslerares Ana Magdalena. (Nee, niet Maria.) Magdalena gelooft in een mysterieuze samenhang tussen dans, getallen en sterren. Haar leerlingen dansen niet zomaar, spiegelt Ana Simón voor. Door te dansen trainen ze hun ziel.

Simón houdt het voor beunhazerij en zou veel liever zien dat de jongen op de traditionele manier leert optellen en vermenigvuldigen. Maar Davíd floreert, voor het eerst in zijn leven voelt hij zich 'herkend', op een dieper niveau gezien voor wie hij is.

Geen berouw

Dan wordt de idylle wreed verstoord door Dmitri, een man die in het nabijgelegen museum werkt en geobsedeerd is door Ana Magdalena, die - op een wat mij betreft iets te voorspelbare manier - goddelijke schoonheid belichaamt.

Op een verloren avond vermoordt Dmitri Ana, Davíd vindt het lijk. Dmitri verschijnt voor het gerecht, maar heeft geen berouw. Het was een opwelling, vertelt hij, niets meer en niets minder. Hij meent dat liefde en haat niet zonder elkaar kunnen, 'net als zout en peper. Net als zwart en wit.'

Terwijl Simón de misdaad zonder meer verafschuwt, en zegt dat hij nooit iemand zou kunnen vermoorden van wie hij houdt, is Dmitri een andere mening toegedaan: 'Ieder van ons heeft de behoefte de geliefde te doden, maar slechts weinig uitverkoren zielen hebben de moed om aan hun behoefte toe te geven'. Volgens Dmitri siert het de mens om zijn 'dierlijke' zelf af en toe te tonen, in plaats van het te verloochenen.

De rationele, ernstige Simón probeert de jongen te tonen tot hoeveel kwaad hartstocht kan leiden, maar raakt vertwijfeld. Dmitri heeft hem een 'dorre, rationele, van hartstocht verstoken ziel' genoemd. En hoewel Simón Dmitri veracht, kan hij deze kritiek niet loslaten. Omdat ze terecht is, begrijpt hij. Hij is een man zonder hartstocht. (Een herkenbaar thema in Coetzees werk: de man die geen aanleg heeft voor hartstocht, wat zijn verlangen daarnaar des te groter maakt.)

Wat wil hij Davíd, die hij zonder meer als zijn zoon ziet, eigenlijk leren, hoe moet de jongen opgroeien? De jongen die vol energie rondspurt, die 'mensenredder' wil worden, die als hij kwaad is zegt: 'Ik haat je.'

Wellicht is een kil en rationeel mens niet de beste gids voor zo'n impulsieve en hartstochtelijke jongen. 'Als het kind echt onderricht wil worden', denkt Simón hardop, 'wie is dan een beter studieobject dan de man die tot zo'n ongepaste, onbegrijpelijke liefde kon inspireren?'

Zoals Coetzee gewoon is, werkt hij deze vragen vakkundig en kristalhelder uit, vooral gebruikmakend van socratisch aandoende dialogen - twee mensen die elkaar eindeloos bevragen en bestrijden, om uiteindelijk bij onmeetbare grootheden uit te komen als: hartstocht, liefde, de ziel. Kortom, de zaken die ons maken tot wie we zijn.

De liefhebbers van Coetzee kunnen tevreden zijn: De schooldagen van Jezus doet in niets onder voor zijn voorganger. En de merkwaardige vertelling biedt Coetzee alle ruimte om te excelleren.

En toch mis ik iets: grilligheid, verrassingen, fouten. Het is alsof Coetzee te goed is geworden in wat hij doet. Hij heeft te veel controle, waardoor hij zichzelf niet meer lijkt te vernieuwen.

Maar, om te eindigen met een Coetzee-achtige vraag: kun je het een meester kwalijk nemen als hij geen fouten meer wenst te maken?