nY #33 [Oerscènes]
Matthijs de Ridder
Cécile Wajsbrot (Auteur), Eva Wissenburg (Vertaler)
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Uitgeleend
|
Uitgeverij Vleugels, 2019 |
VERDIEPING 4 : BLAUWE TOREN : In de kijker +4 WAJS |
Marijke Arijs
2/ei/17 m
Wat heeft Caspar David Friedrich met het IJzeren Gordijn te maken? Wat is het verband tussen de desolate landschappen van deze negentiende-eeuwse schilder en de drukke straten van het twintigste-eeuwse Berlijn? Het antwoord is: ruïnes. Met dat woord opent Cécile Wajsbrot Caspar David Friedrichstraße, haar eerste in het Nederlands vertaalde roman. De Franse schrijfster is de dochter van uit Polen naar Frankrijk gevluchte Joden. Haar grootvader werd in Parijs opgepakt en kwam in Auschwitz aan zijn eind. Geen wonder dat zijn kleindochter gefixeerd is op de verschrikkingen en de trauma's van het recente Duitse verleden. De schrijfster, die afwisselend in Parijs en Berlijn woont, beoefent de kunst van het herinneren om het zwijgen van de vorige generatie te doorbreken.
In Caspar David Friedrichstraße laat Wajsbrot een Oost-Duitse dichter de stilte verbreken. De man wordt geacht in Berlijn een nieuwe straat in te wijden, de Caspar David Friedrichstrasse, genoemd naar de romantische schilder die leefde van 1774 tot 1840, maar gaat zijn boekje flink te buiten. Hij neemt het woord en zal het meer dan honderd bladzijden lang niet meer afgeven, want 'we doen niet altijd wat van ons wordt verwacht'. In zijn ellenlange monoloog praat hij negen schilderijen van Caspar David Friedrich aan elkaar. En passant duwt hij het publiek zijn halve levensverhaal door de strot. Zijn persoonlijke geschiedenis is grondig verweven met de collectieve geschiedenis, die op haar beurt weerspiegeld wordt in zijn analyse van het werk van de schilder met wie hij zich sterk verbonden voelt.
Caspar David Friedrich had niets met Berlijn, maar des te meer met ruïnes, en die komen ze in de Duitse hoofdstad niet te kort. Geen stad ter wereld met zoveel plakkaten, gedenktekens en monumenten. Het wemelt er van de sporen van het recente verleden. De dichter is in 1945 tussen het puin van de Tweede Wereldoorlog geboren en heeft zijn dichtersroeping te danken aan een van Friedrichs schilderijen, Klosterruine Eldena bei Greifswald. Het doek roept bij hem associaties op met het IJzeren Gordijn, dat hem op zijn beurt aan zijn mislukte liefdesleven doet denken. Sinds de val van de Muur kampt hij met een gigantisch writer's block. De Duitse hereniging betekende voor hem het einde van zijn schrijverschap en van zijn liefde voor een vrouw. Vijftien jaar lang hebben ze elkaar geschreven, hij en zijn onbereikbare geliefde, die hij ooit heeft ontmoet in West-Berlijn en aan wie al zijn gedichten gericht zijn. Al die tijd konden ze bij elkaar niet komen, want de Muur was veel te hoog. Na de Duitse hereniging was het hunkeren voorbij. De werkelijkheid won het van de droom. Op slag verloren zijn liefde en zijn poëzie hun symbolische lading.
Weemoed
Het wordt al snel duidelijk dat we hier met een metaforische muur van doen hebben. De dichter is niet te beroerd om dat uitgebreid aan de lezer uit te leggen, want in de voormalige DDR leerde een mens zijn gedachten te verdoezelen en beeldspraak te hanteren, 'en daardoor waren we noodgedwongen intelligenter dan nu'. Hij pendelt heen en weer tussen de negentiende eeuw en het hedendaagse Berlijn, slaat bruggen tussen heden en verleden alsof het niets is en onthult stukje bij beetje de breuklijn die dwars door zijn leven loopt.
Toen en nu met elkaar verbinden is voor hem een koud kunstje, want de luchten, landschappen en wouden van Caspar David Friedrich zijn tijdeloos. De sneeuw op zijn schilderijen is dezelfde als die aan het oostfront en de gedeporteerden kregen precies dezelfde vrieskou te verduren. Het Duitse volk heeft het overigens wel degelijk geweten wat er gebeurde, maar wilde het niet zien. En daarom zijn wij 'de getuigen die we niet wilden zijn, omdat onze ouders en grootouders wegkeken, zijn wij gedwongen tot strak, gehypnotiseerd gadeslaan'. Niet dat dit een zoveelste boek is over collectieve schuld, maar de gruwelen komen als vanzelf bovendrijven. Je kunt nu eenmaal niet van nul af aan beginnen en doen alsof er helemaal niets is gebeurd.
Wajsbrot laat de ruïnes op Friedrichs doeken oprijzen 'zoals schepen een storm trotseren en toch nog veilig terugkeren naar de haven'. Haar beeldspraak is niet vrij van romantische baldadigheid en de clichés over begraafplaatsen, bossen bij vollemaan en stormen op zee zijn niet van de lucht, maar ze is wel een kei in sfeerschepping. Zoekend en tastend probeert ze de recente geschiedenis en de levens die erdoor getekend zijn te vangen in deze flinterdunne poëtische novelle, die baadt in weemoed.
Vertaald door Eva Wissenburg, Vleugels, 120 blz., 22,90 €. Oorspronkelijke titel: 'Caspar-Friedrich-Strasse'.
Menno Gnodde
Een te herbouwen straat in het verwoeste Berlijn krijgt de naam van kunstschilder Caspar David Friedrich (1774-1840). Een volle zaal wacht op de openingstoespraak van een Oostduitse dichter. Die legt uit dat hij vanuit een recente bezichtiging van het romantische oeuvre van Friedrich associatief zijn relaas zal opbouwen en relaties tussen heden, verleden en toekomst zal belijnen. Zo herkent hij in de negen schilderijen zijn eigen levensroute, inspireert de ruïne van een oud klooster, gesloopt door tijd en arrogantie, hem tot de gelijkenis met het puin rondom. Veelzeggende mystieke landschappen! De val van de muur was het verlies van een droom. De intieme briefwisseling die de dichter jarenlang met een Westduitse vriendin onderhield, blijkt dan een illusoire projectie, maar ook een stimulans de scheuren in zijn leven te helen, de last van de herinnering om te buigen. Dromen, en dus deze schilderijen, tekenen onze natuur, dwalend tussen vergankelijkheid en hoop. Cécile Wajsbrot (1954; romans, essays, vertalingen), van Pools-Franse origine, woont afwisselend in Frankrijk en Duitsland.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.