In lichtjaren heeft niemand haast : een zoektocht naar meer ruimte in ons leven
Marjolijn van Heemstra
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Das Mag Uitgevers, 2017 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : VANH |
Dirk Leyman
i /un/21 j
Een 'bommenneef'. Het klinkt niet als het soort familielid dat je warm in de armen sluit. Bij de Nederlandse schrijfster Marjolijn van Heemstra (°1981) lag dat anders. Op haar 18de krijgt ze via haar oma een zegelring aangereikt van een verre oom. Met de opdracht haar eerste zoon naar hem te vernoemen.
In haar familie werd deze bommenneef op handen gedragen. Hij had in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog een heldendaad gepleegd en een NSB-collaborateur om het leven gebracht, 'omdat hij niet kon leven met de gedachte dat er geen rechtvaardigheid bestond'.
Wat een eer om je kind naar deze held te noemen. 'Frans Julius Johan' zal haar zoon heten, schreeuwt ze uit tegen haar man wanneer ze zwanger wordt. Maar haar echtgenoot is sceptisch. 'Horen we niet maandenlang te twijfelen over een naam, laat staan over drie voornamen?' Van Heemstra windt er geen doekjes om. 'We noemen hem naar bommenneef. Deze tijd kan wel wat opoffering en moed gebruiken', ordonneert ze.
Theatermaakster, dichteres en schrijfster Marjolijn van Heemstra wijdde eerder al het theaterstuk Bommenneef aan de kwestie. Nu hangt ze er ook haar debuutroman aan op.
Estafettestokje
Tijdens haar zwangerschap gaat de ik-verteller als een privédetective het verhaal van bommenneef reconstrueren. Ze legt haar oor te luisteren bij krakkemikkige oudjes, laat de familietamtam zijn werk doen en raakt in het bezit van documenten, foto's en zelfs verkeersboetes van de eigenaardige man, die op de sukkeltoer in Spanje zijn laatste, weerspannige dagen sleet. 'Het is alsof de geschiedenis van bommenneef zich als een zeepok aan mij heeft vastgezogen, alsof het verhaal mij uitgekozen heeft in plaats van andersom.' Ze ontwaart zelfs fysieke gelijkenissen met Frans, 'dezelfde rechte neus, dezelfde smalle mond'. Langzaamaan blijkt dat de werkelijkheid verduiveld complexer is. Is bommenneef wel de held waarvoor hij versleten wordt en het genie van de Sinterklaasmoorden uit december 1946? Of was hij een opportunistische belhamel, een schobbejak?
Haar zoektocht loopt parallel met haar zwangerschap en Van Heemstra verstopt haar opdringende ongemakken niet. Zonder pudeur en met nuchterheid noteert ze wat een zwangerschap met een vrouwenlichaam uitricht.
Per hoofdstuk tellen we de zwangerschapsweken mee af en graaft ze zich dieper in de verwarrende feiten rondom de man, die uiteindelijk ook twee extra onschuldige slachtoffers maakte. Kort voor de bevalling reist ze zelfs - tot afgrijzen van haar man - naar Spanje af. Ze zakt weg in een moeras van ambiguïteit en tergende twijfels. En je snapt wel waar Van Heemstra in En we noemen hem heen wil: het nieuwe nakende leven verbinden met het verleden, dubbend over hoe je het estafettestokje doorgeeft aan nieuwe generaties.
Toch behoudt het uitgangspunt van dit boek iets geforceerds. Ook de zakelijke, soms rapporterende taal maakt de roman her en der taai en weinig literair, ondanks de kundige reconstructie. Om het romangehalte op te krikken, laat Van Heemstra ons behendig in het ongewisse over wat nu effectief waar is. Wanneer geeft ze de fictie een zetje in de rug? En moet een verhaal altijd sluitend zijn?
Pas wanneer Van Heemstra haar eigen motieven en vreemde gedrevenheid in vraag stelt en beseft dat we altijd met losse eindjes zullen blijven zitten, zet ze de lezer op scherp.
Maria Vlaar
i /un/16 j
In En we noemen hem is de hoofdrol weggelegd voor deze dan nog ongeboren baby. Marjolijn beschrijft hoe haar zwangerschap verloopt in stukjes die niet misstaan in een damesblad. Zo moppert ze geestig over de rol van D, de toekomstige vader: 'Al vanaf de uitslag van de zwangerschapstest ben ik onvrijwillig aangesteld als projectmanager van deze onderneming. D is hooguit een enthousiaste werknemer die naar eigen inzicht in- en uitklokt.' Die herkenbare dagelijksheid wordt op een hoger niveau gebracht als ze de lezer deelgenoot maakt van haar zoektocht naar een naam voor de baby.
Marjolijn wil hem vernoemen naar oom Frans, die in haar familie - Van Heemstra is barones - een sterrenstatus heeft. Hij heeft in de Tweede Wereldoorlog in het verzet gezeten en na de oorlog een verrader met een bom om het leven gebracht. 'Bommenneef' is een held. Marjolijn heeft hem nooit gekend, maar draagt zijn gouden zegelring en is de enige die de bloedlijn van haar adellijke familie kan voortzetten, een thema dat ook in haar verrassende debuutroman De laatste Aedema (2012) speelde. Ze legt haar man D uit waarom ze het kind naar bommenneef wil vernoemen: 'Ik wil een moreel kompas, een naam waarop je kunt navigeren.' Gelukkig is D sceptisch, 'het is een kind, geen onontdekt gebied' waardoor hij zijn vrouw dwingt uit te zoeken wie die Frans dan wel was.
Verzonnen spreekbeurt
Terwijl haar buik dikker wordt en haar enkels opzwellen, gaat de schrijfster naar het Nationaal Archief, spreekt familieleden, spoort kennissen en documenten op. Ze komt erachter dat Frans altijd afgedragen schoenen droeg, dol was op vrouwen en mooie auto's, racete op het circuit van Zandvoort. Maar hoe dichterbij de bomaanslag ze komt, hoe schriller de werkelijkheid. Eerst blijkt dat hij anderen het vuile werk liet opknappen. Dan dat er bij de aanslag ook twee onschuldige huisgenoten van de verrader om het leven kwamen. En ten slotte dat die verrader misschien wel helemaal geen verrader was. Oom Frans is in de gevangenis beland en helemaal geen held.
Vanuit haar hoogstpersoonlijke geschiedenis, en dat is vintage Van Heemstra, kaart de schrijfster een groot thema aan: het zwart-witdenken over goed en kwaad in de Tweede Wereldoorlog. Niet iedereen die in het verzet zat, was 'goed', en vice versa. Het grijs overheerst. Daar weer onder ligt nóg een thema in Heemstra's complexe maar uiterst leesbare roman. Roman? Dit lijkt non-fictie, een autobiografische journalistieke zoektocht op de manier van Frank Westerman of Chris de Stoop. Maar al in het begin schrijft ze dat ze op de lagere school een 'grotendeels verzonnen spreekbeurt' over bommenneef Frans hield. Er zijn feiten, die zo bloedig zijn dat ze vindt dat ze er 'niets omheen mag verzinnen', 'maar toch doe ik het. Verzinnen.' Als ze de tijd had, schrijft ze, zou ze alles eens goed uitpluizen, maar die tijd heeft ze niet: er moet geld verdiend worden, en ze heeft maar 27 weken tot de baby wordt geboren. Bovendien krijgt ze zwangerschapsvergiftiging, waardoor ze zich maar minimaal mag inspannen.
Daarmee maakt Heemstra met veel vernuft en speelsheid haar punt. Er is een berg journalistieke non-fictie over de oorlog, waarin feiten worden opgelepeld en onthullingen worden gedaan. Maar zodra iets uit het verleden door nieuwe generaties wordt gelezen of doorverteld, wordt het een verhaal. De vraag of dat verhaal verzonnen dan wel waargebeurd is, is van relatief belang. Het zit 'm in wat we er nu mee doen. Heemstra heeft de baby waar de Afghaanse oppas Zohre nu voor zorgt in ieder geval niet Frans genoemd, nadat ze bommenneef heeft ontmaskerd als moordenaar in plaats van held. Hij heet Eyse, net níet vernoemd dus naar de Friese sterrenkundige Eise Eisinga, en zal het waargebeurde verhaal van zijn leven zelf mogen verzinnen.
Das Mag, 218 blz., 19,95 € (e-boek 7 €).
Drs. M. Grootens
Op Sinterklaasavond 1946 vindt een bomaanslag plaats in Den Haag, waarbij drie 'foute Nederlanders’ om het leven komen. Het brein achter deze aanslag is Frans Julius Johan, ofwel bommenneef, een verre oom van Marjolijn van Heemstra (1981). Op haar achttiende verjaardag ontvangt zij een ring die van deze bommenneef geweest is, met het verzoek haar eerste zoon naar hem te vernoemen. Een aantal jaren later, terwijl ze de tijd aftelt naar de bevalling van haar eerste kind (een zoon), volgen we Marjolijn in haar intensieve zoektocht naar het ware verhaal achter de bommenneef. Naarmate er meer feiten boven tafel komen, rijst ook steeds meer de vraag: wat voor iemand was deze man, en wat is er precies gebeurd op die Sinterklaasavond? Klopt de mythe en is bommenneef inderdaad een held die ‘foute Nederlanders’ afstrafte? Of was hij zelf fout, een misdadiger die onschuldige slachtoffers heeft gemaakt? Een boeiend en mooi geschreven boek waarin je wordt meegenomen in Marjolijns zoektocht en je tot het einde benieuwd bent naar de afloop. Nominatie Inktaap 2019.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.