Een beschaafde man : roman
Jan-Willem Anker
Willem Anker (Auteur), Karina van Santen (Vertaler), Rob van der Veer (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij Podium, © 2017 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : ANKE |
Peter Swanborn
2/ei/31 m
We zijn in de binnenlanden van Zuid-Afrika, in 1773, als een 12-jarige jongen in gevecht raakt met een roedel wilde honden. Het merendeel schiet hij dood, één blijft er over: 'Ik kijk hem aan, de donkere ogen waarin ik weerkaats. Heel even zijn we stil. Dan blaf ik. Ik blaf zo hard als ik kan, tot mijn keel rauw is.' De hond springt op de jongen, dan staat er: 'Aanschouw: Coenraad de Buys staat op en spuugt het oor van de hond uit'.
Met deze ongewone vechtpartij is de toon gezet voor het overrompelende Buys, de tweede roman van de Zuid-Afrikaanse schrijver Willem Anker (1979). Voor deze historische roman over de legendarische 'trekboer' en avonturier Coenraad de Buys ontving Anker vorig jaar de belangrijke Hertzogprijs.
Anker laat De Buys zijn verhaal doen vanuit het heden, als een tijdloze geest die zichzelf Alom-Buys noemt en die na tweehonderd jaar getuigenis aflegt van een tumultueus leven. Hij begint bij de 8-jarige Coenraad, die moet toezien hoe zijn vader, ooit als hugenoot vanuit Frankrijk naar Zuid-Afrika gevlucht, sterft ondanks pogingen om met de darmen van opengesneden beesten de koorts uit zijn lichaam te trekken. Vervolgens trekt Coenraad bij zijn halfzus in, en als haar man van huis is, moeten alle Hottentotten en Bosjesmannen naar hem luisteren.
Die rol blijkt de uit de kluiten gewassen jongen goed te passen, al is hij niet van plan om op de boerderij van zijn familie te blijven. Daarvoor is zijn onrust te groot, en als hij eenmaal de smaak van het rondtrekken te pakken heeft, is hij niet meer te stoppen. Zijn leven lang zoekt hij ruzie, verovert ontelbaar veel vrouwen en vermoordt wie hem in de weg staat. Niet voor niets werd hij tijdens zijn leven al omschreven als een 'Heracles in levenden lijve'.
Geen tegenstem
Anker laat Alom-Buys vrijelijk pronken met zijn overwinningen. Zoals het een vrijbuiter betaamt, heeft hij altijd gelijk, en de anderen zijn dom of stom of erger. Het maakt zijn verhaal smeuïg en meeslepend, maar op een gegeven moment verlang je naar een tegenstem, naar een personage dat Buys tegenspreekt. Zijn Hottentot-vrouw Maria had die rol kunnen vervullen, gezien haar scherpe commentaren, maar Anker geeft haar weinig ruimte.
De Nederlander Johannes van der Kemp had ook voor een tegengeluid kunnen zorgen. Buys raakt met deze brave zendeling bevriend, niet vanwege diens preken, maar omdat hij in de voormalige hoerenloper een even onrustige geest herkent. Dan, als het afscheid nadert, zitten ze nog één keer bij het vuur en praten 'eerlijk, tegen elkaar en vooral tegen onszelf'.
Vreemd genoeg laat Anker het hierbij. Geen dialoog, alleen een afstandelijke beschrijving waarin hij zich uiteindelijk tot de lezer richt: 'Ons gesprek voerde ons naar plekken ver voorbij elke toelaatbaarheid, plekken die nooit bij daglicht opnieuw bezocht zullen worden. Als je meer wilt weten, bedenk het dan verdomme zelf maar.'
Deze laatste zin oogt als een zwaktebod. Hier had Anker zijn verbeelding moeten laten werken. Nu beperkt hij zich tot het perspectief van Alom-Buys die nooit aan zichzelf twijfelt en geen ander doel heeft dan het oppoetsen van zijn eigen bezoedelde reputatie.
De waarde van dit testosteronproza ligt dan ook niet in het portret van een onuitstaanbare ruziezoeker, maar eerder in het oproepen van een verdwenen wereld. Terwijl in Europa de Franse Revolutie haar verwoestende sporen trok, was de Kaapkolonie het strijdtoneel van de Engelsen en de Nederlanders, met de oorspronkelijke bevolking als nu eens meevechtende, dan weer als weerloze slachtoffers.
Johanna Spaey
i /un/14 j
Coenraad de Buys, geboren in 1761, was letterlijk een grote man (bijna 7 voet) die te boek staat als de eerste blanke bewoner van Transvaal. Hij werd geboren in de toen Nederlandse Kaapkolonie en ontpopte zich als een vrijbuiter pur sang, niet gebonden aan grenzen of blanke conventies. Terwijl in de Kaap Boeren en Britten elkaar bestreden, sloot Buys allianties met de Xhosa, plande hij staatsgrepen, pleegde hij roofovervallen en ging hij relaties aan met een schier ontelbaar aantal inheemse vrouwen. Willem Anker voert Buys op als een cowboy, hyperkinetisch, brutaal, lyrisch, niet vatbaar voor fatsoen. Soms is Buys onverwacht teder en sentimenteel, zeker als het over zijn vele vrouwen gaat die hem voortdurend kinderen baren, zijn eigen stam vol kleurlingen – ook in dat nageslacht ligt Buys’ roem. Anker schrijft duizelingwekkend mooi proza waarin je net niet verloren loopt. Het getuigt van lef en kunde want dit zijn veel woorden, veel indrukken, veel informatie zonder dat je de voeling verliest met het verhaal. Te driftig en te bezweet misschien om als geschiedenisboekje te dienen, maar Anker gaat er met zo veel passie tegenaan dat je de ingewikkelde grensoorlogen en kolonisatie in Zuid-Afrika vanuit het perspectief van ‘Hercules Buys’ voor je ogen ziet gebeuren.
****
Podium (oorspronkelijke titel: Buys: ‘n grensroman), 512 blz., € 25.
René Dellemann
Coenraad de Buys was een blanke Zuid-Afrikaanse avonturier, die leefde van 1761 tot 1823. Het is de tijd van de VOC, de Kaapkolonie, de Christenen, de Kaffers en de Bosjesmannen. Buys is het type oermens, boerenslim en vol levensdrift, vogelvrij verklaard maar een overlever. Een persoonlijkheid waar niemand omheen kan, met een constante drang om steeds weer verder te trekken, al dan niet vergezeld van zijn almaar uitdijende familie van vrouwen en kinderen. Het is een ruw bestaan, een rauw leven waarin Buys de middelpuntvliedende kracht is. Voor de lezer die zich laat meesleuren door het geweld van de taal waarin de levensgeschiedenis van deze fascinerende figuur is gegoten, zal dit boek een enorme belevenis zijn, alsof je gegrepen wordt door een wilde dans of een tomeloze wervelwind. De Zuid-Afrikaanse auteur (1979) debuteerde in 2007 met 'Siegfried'* en ontving voor 'Buys' de Hertzogprijs, de belangrijkste Zuid-Afrikaanse literatuurprijs.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.