De andere kant van de zee
António Lobo Antunes
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Ambo|Anthos, © 2016 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 14172 |
Marijke Arijs
em/ec/02 d
'In 1973 was ik teruggekeerd uit de oorlog en ik wist alles van gewonden, van het janken van gewonden op de weg, van ontploffingen, schoten, mijnen, van door de explosie van een hinderlaag aan stukken gereten buiken, ik wist van gewonden en vermoorde baby's, wist van vergoten bloed en heimwee, maar de hel was me bespaard gebleven', zo luidt de laatste zin van het eerste hoofdstuk van Reis naar het einde.
Die hel bleek zich te bevinden in Hospital Miguel Bombarda, een psychiatrische kliniek in Lissabon, waar António Lobo Antunes aan de slag ging als psychiater. In 1980 bracht de beginnende auteur, die het jaar voordien in één klap beroemd was geworden met Memória de elefante en De judaskus, verslag uit van zijn persoonlijke reis naar het einde van de nacht. De orde van geneesheren was niet blij met het ontluisterende beeld dat hun jonge confrater van zijn beroepsgroep schetste. Het pamflettistische boek van Portugals grootste hedendaagse schrijver is nu, 36 jaar na datum, eindelijk in het Nederlands vertaald.
Reis naar het einde, zijn meest autobiografische roman, voert de lezer van de gruwelen in Angola naar de rand van de waanzin, want de weg naar de hel is met geweld geplaveid. Een jonge psychiater tuft van zijn vakantieadres in de Algarve naar Lissabon en krijgt onderweg last van hardnekkig opspelende herinneringen. Net als de auteur heeft hij zijn vaderlandse plicht vervuld in Angola, 'want de Heilige Overzeese Gebiedsdelen hadden ieders offers nodig', en is hij 27 maanden later getraumatiseerd teruggekeerd naar het moederland. Net als zijn geestelijke vader is hij vervolgens aan de slag gegaan als psychiater in Hospital Miguel Bombarda, om daar te beginnen aan een lange reis door de hel, en werkt hij aan een roman, 'een koortsachtig ongeordend oorlogsverhaal'.
Dodemeeuwengeur
Bij de hel van António Lobo Antunes verzinkt die van Dante in het niet. Wie in het gesticht terechtkomt, mag alle hoop meteen laten varen. De kliniek is een tweede Auschwitz, de artsenkamer stinkt 'naar dode muilezels' en de zielenknijpers strooien gul met 'pillenhosties' in een 'chemische eucharistie'. De psychiatrie is een volstrekt nutteloze wetenschap, constateert de verteller, als het tenminste al een wetenschap is. Vooral de psychoanalytici moeten het ontgelden, want die sinistere types maken je kinderjaren 'aseptisch, onbewoond en onbewoonbaar' en veranderen je leven 'in een lelijke, onpersoonlijke hotelkamer'. De hel, dat zijn 'de leerboeken psychiatrie, de hel is wat de dokters als gek bestempelen, de hel is deze pillenwaanzin, dit onvermogen om lief te hebben.' Waanzin blijkt bovendien een uitstekende metafoor te zijn voor de condition humaine.
Het Portugal van de jaren 70 was in verval en zelfs de metaforen zijn daarvan doortrokken. De zee heeft 'een dodemeeuwengeur', vijftigplussers zitten te 'fluisteren boven een kop thee zo klef en slap als een pastoorszoen' en een psychotherapeut houdt zijn koffiekopje tussen zijn vingertoppen 'alsof het oor een giftige sprinkhaan was'. De regen valt met bakken uit de hemel, er hangt een penetrante lijkenlucht en het landschap doet even onecht aan als een toneeldecor, want in Portugal is bijna alles schijn. Alleen de angst en de ellende zijn authentiek. Nachtmerries en werkelijkheid, verleden en heden lopen vrolijk door elkaar. In de wereld van António Lobo Antunes kunnen gekken vliegen en doolt een eindeloze stoet spoken rond. Even grotesk als gruwelijk is de nachtmerrieachtige scène waarin militairen, psychologen en artsen zich te buiten gaan aan kannibalisme. De verteller is beul en slachtoffer tegelijk.
Over het algemeen is Antunes over zijn vroegste werk nog vrij slecht te spreken, maar voor Reis naar het einde heeft de auteur nog steeds een zwak. Dat ligt vooral aan de jeugdige onstuimigheid, het rebelse en het ongepolijste van deze roman. De sluizen gaan wagenwijd open en de lezer wordt bedolven onder een stortvloed aan beelden en gedachten, want de verteller lijdt aan bouffée délirante, een aandoening die gepaard gaat met waanvoorstellingen. Om niet kopje-onder te gaan in zijn delirische koortsdroom zit er niets anders op dan je op de woordenstroom te laten meedrijven. Zoals wel meer beginnende schrijvers bezondigt Antunes zich in deze roman af en toe aan topzware zinnen met een overdaad aan adjectieven. Zijn exuberante verbeelding gaat geregeld met hem aan de haal, maar hij heeft onmiskenbaar al een eigen stem en stijl. Er wordt moeiteloos overgeschakeld van de derde op de eerste persoon en omgekeerd, in één en dezelfde zin. De beelden schuiven over elkaar heen als in een film en het verbale vuurwerk snijdt door de ziel, bijtend en subversief, ironisch en bitter. Het maakt van deze Reis naar het einde een overweldigende leeservaring.
Amsterdam, Ambo/Anthos, 288 blz.
Drs. G.A. Ribbink
Een psychiater laat zijn leven de revue passeren, terwijl hij terugrijdt van de Algarve naar Lissabon. Dit roept traumatische herinneringen op aan de oorlog in Angola en een psychiatrische kliniek in Lissabon. De oorlog in Angola vormt een rode draad door het werk van António Lobo Antunes, samen met zijn afkeer van het militaire bewind van Salazar en de vervlogen illusies van de Anjerrevolutie. Dit is zijn derde boek, uit 1980, dat nu voor het eerst in Nederlandse vertaling uitkomt. Lobo Antunes (1942) is een van de belangrijkste Portugese schrijvers van de laatste dertig jaar. Zijn stijl is associatief. Hij maakt veelvuldig gebruik van de monologue interieur, wat zijn boeken niet makkelijk leesbaar maakt. Er zijn meer boeken van hem in het Nederlands vertaald.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.