Materiaalmoeheid
Marek Šindelka
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Das Mag, © 2016 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : SIND |
Dirk Leyman
us/ug/24 a
De kans is groot dat u nog nooit hebt gehoord van Marek Šindelka (°1984). Tsjechische literatuur, wie maalt daar nog om? Sinds grootheden als Václav Havel en Bohumil Hrabal zijn overleden, Ivan Klíma geen gensters meer slaat en de naar Parijs uitgeweken Milan Kundera zijn beste oeuvre al een decennium achter de rug heeft, lijkt de belangstelling getaand.
Toch hield de kleine uitgeverij Voetnoot jarenlang de vlam brandend via haar (intussen stopgezette) reeks Moldaviet. Daarin stelde ze onder meer jonge Tsjechische auteurs als Jáchym Topol, Magdaléna Platzová en Marek Šindelka voor.
De rijkdom van de Tsjechische letteren - met steeds dat mespuntje absurdisme - bleek bijzonder groot. Šindelka verraste in 2012 met Polaroid, een bijzondere novelle waarin een jongeman lukraak afreist naar een provinciestadje en daar een mislukte polaroidfoto van een meisje vindt, om haar vervolgens op te sporen.
Nu beleeft Šindelka een nieuwe herintroductie bij Das Mag, geheel conform het voornemen van de uitgeverij om ook minder bekende, maar jonge, talentvolle buitenlandse auteurs te lanceren. Met Catherine Lacey lukte dat al voortreffelijk, met Šindelka zou dat ook zomaar het geval kunnen zijn.
Šindelka, die aanvankelijk in 2006 als dichter debuteerde met de bundel Strychnin, koos later voor het proza met de roman Chyba (De vergissing, 2008), later omgezet naar een graphic novel. In de verhalenbundel Blijf bij ons (2011) kwam zijn talent volkomen tot ontplooiing.
Vorm is alles
Het nu vertaalde Anna in kaart gebracht uit 2014 houdt het midden tussen een verhalenbundel en een roman. Je zou het eerder een verhalenkristal kunnen noemen, een prismatische vertelling die steeds weer rond dat ene onderwerp cirkelt: Anna, een mysterieuze, 30-jarige, 'afschrikwekkend knappe' vrouw, 'een wandelend vraagteken', al even ongrijpbaar als een zeldzame Pokémon.
Toch spookt ze door alle tien verhalen heen, die verrassend goed zelfstandig te lezen zijn. "De vorm is vreselijk belangrijk", vertelde Šindelka over zijn werkwijze in een interview. "Alles begint bij mij met enthousiasme voor de vorm, de vreugde om de taal, het moment waarop iets in de tekst begint te werken, en eindigt met knippen, schrappen, schaven, herschrijven, het weggooien van hele passages of zelfs de gehele tekst zolang die niet de juiste vorm heeft gekregen."
Anna in kaart gebracht is een wervelende demonstratie van die aanpak. Zo vertoeven we in het hoofd van een entertainer, net voor hij moet optreden, in de greep van de plankenkoorts.
Vervolgens horen we in Onroerend goed een architect geëxalteerd van jetje geven. Met brede armgebaren doorloopt hij tijdens een feest de halve wereldgeschiedenis en het huidige tijdsgewricht, terwijl hij de fameuze Anna het hof maakt.
Of dan weer is er een pregnant verhaal over de schrijnende relatie tussen Sylvia en Martin. Hij zit gevangen in zijn lichaam 'als in een kerker onder voortdurend toezicht', terwijl de vijf maanden zwangere Sylvie 'minstens acht uur per dag leed', 'ze leed fulltime'.
Leg zelf de puzzelstukken
Een ander liefdesverhaal (Een kopie) traceert de uitdovende affaire tussen Andrea en Matej, die in staat is zich aan iedereen aan te passen en daardoor een man zonder eigenschappen wordt. Andrea wil een nieuwe start, gooit alles overboord. Het verhaal is doorspekt met filosofietjes, gewiekste beeldspraak en spits venijn in de staart. Milan Kundera loert vaak goedkeurend over de schouder mee, zoveel is zeker.
Prachtig is ook De estafette, waarin een knap meisje via luttele gebaren een treincoupé op zijn kop zet.
Geregeld ontmantelt Šindelka zijn eigen vertelprocedés en knikkert hij ongedwongen met zijn personages. "Ik streef er altijd naar om ze echt te maken, er zit altijd iets van mezelf in, ook al kan ik hen volstrekt niet uitstaan."
Šindelka houdt de toon soms bedrieglijk licht en luchtig, maar slaat intussen wel spijkers met koppen. Relaties schuren, flakkeren op of zijn eeuwig onvolkomen. Maar hij pakt ook de tijdgeest bij de lurven: 'Ooit fluisterden mensen verhalen in boomholtes, in barsten in muren. Tegenwoordig komt er elke minuut op YouTube vierentwintig uur tijd bij, dat betekent vier jaar per dag', staat er.
Over het kwaad debiteert een personage: 'Elk kwaad verandert uiteindelijk in perverse romantiek. In een product. In een komisch, verhandelbaar artikel. Hitler is de ware verlossing van de marketing.'
En hoe zit het met Anna, wordt haar raadsel ontsluierd? Jazeker. Eerst heeft ze nog een relatie met een oudere architect, maar die verzandt. Ze belandt in zijn kielzog op exposities van conceptuele kunst, maar volgt dan toch haar eigen koers.
In het slotverhaal worden alle puzzelstukken samengelegd - of beter: mag u dat zelf doen. Šindelka's roman is een grillig allegaartje dat vernuftiger in elkaar zit dan je eerst vermoedt. Doorlezen doe je vanzelf, omdat de schrijver zo bedreven is in het vatten van gemoedstoestanden en stemmingswisselingen. Je hobbelt van de ene verrassing naar de andere in deze verhalengalerij, waarin de personages gezegend zijn met een soort hyperbewustzijn dat hen vaak in de weg zit. Uiteindelijk reiken ze allemaal naar het ultieme.
Das Mag, 214 p., 19,95 euro, vertaald door Edgar De Bruin.
Karen Billiet
te/ep/23 s
Na het succes van Lize Spit en Walter van den Berg schuift de jonge uitgeverij Das Mag nu ook talent uit het buitenland naar voren. Marek Sindelka leerden we kennen via Moldaviet, de mooi vormgegeven reeks Tsjechische verhalen van uitgeverij Voetnoot. 'Polaroid' is een prachtig relaas over een jongeman die in 'een lelijk noch mooi doorsneestadje in de provincie' een foto van een kleurloos meisje opvist uit een vuilnisemmer en aan het dromen slaat. Wie boeken leest om aan de dagelijkse sleur te ontsnappen, is bij Sindelka aan het verkeerde adres. De schrijver leeft zich uit in het onder woorden brengen van fletse banaliteit.
Mozaïekvertelling
Anna in kaart gebracht rijgt tien vingeroefeningen aaneen tot een mozaïekvertelling over de wereld zoals die vandaag aanvoelt. Elk van die miniaturen kan op zichzelf staan, maar Sindelka verbindt ze door een jonge vrouw nu eens prominent, dan weer zijdelings voorbij te laten schrijden. Het boek opent met de kolkende gedachtegang van een tv-presentator bij wie de zenuwen vlak voor de uitzending toenemen. Meteen maakt Sindelka duidelijk dat hij kan schrijven. Het tempo van de tekst drijft je hartritme samen met dat van het personage op. Even energiek is de monoloog van een schrijver die niet van verhalen houdt. Hij hekelt de marketingstrategen die een handleiding voor ons leven uittekenen. We volgen het slaafs, maar alle hartstocht is verdwenen.
Egodesigners
De overige personages in het boek illustreren dat uitstekend. Zoals de architect wiens zorgvuldig opgebouwde façade afbrokkelt wanneer een prestigeproject mislukt. Of het koppel bij wie de liefde is uitgebloeid. Hun paradijselijke vakantiebestemming uit een brochure vol 'bovenaards prachtige mensen' verandert daar weinig aan. Met veel ironie beschrijft Sindelka dertigers die burn-outs opstapelen, bebaarde 'egodesigners' die constant hun Facebookprofiel updaten en gevoelige zielen die gesprekken voeren 'over de ethische problemen van grootschalige pluimveehouderij, over Xenakis, over yoga, pornografie en composteren'. Het vat mooi de tijdgeest.
Metaforen
Die herkenbaarheid is op andere momenten een zwak punt, zoals het hoofdstuk over het centrale personage Anna. Sindelka beschrijft haar via de sporen die het leven op haar lichaam heeft nagelaten. Vormelijk is het een mooie vondst, maar het verhaal zelf stelt teleur met platitudes als een dominante moeder, een moeilijke puberteit en een relatie met een vaderfiguur. Verfijnder is het stuk over een meisje op de trein, dat door haar uitstraling alle medereizigers tegen zich in het harnas jaagt.
Dichterlijke taal
Sindelka vereeuwigt weinig memorabele mensen maar doet dat met een uiterst geëlaboreerd taalgebruik waarin de dichter het voortouw neemt. Al stapelen er zich soms wel erg veel metaforen op elkaar. Over een destructieve relatie lees je bijvoorbeeld: 'Heel natuurlijk onderging ze de pijn veroorzaakt door de doornen van de logica die Petr als sondes in haar liefde stak.' Het is een verademing als er enkele regels verderop een uiterst rechttoe rechtaan verklaring voor dat gedrag volgt: 'De meeste mannen geilden op haar.' Sindelka verkent in één boek zowel inhoudelijk als vormelijk uiteenlopende hoeken en kanten, en dat bevalt de ene keer beter dan de andere keer.
Vertaald door Edgar de Bruin, Das Mag, 164 blz., 19,95 € (e-boek 7,00 €).
Drs. K. Mercks
Marek Šindelka (1984) is een bijzonder getalenteerd Tsjechisch schrijver. Hij treedt in de voetsporen van Kundera, met wie hij onder andere diens analytisch vermogen deelt, maar die hij verre overtreft in beeldenrijkdom. Deze roman is een caleidoscopisch portret van een jonge vrouw, met al haar relaties en ambities, in het heden en verleden. De roman is opgebouwd uit vrij zelfstandige hoofdstukken die elk een bepaald aspect van deze vrouw vanuit een ander perspectief belichten en die aan het einde als een werkelijke finale samenvloeien. Niet onvermeld mag blijven de voortreffelijke vertaling van Edgar de Bruin, die deze schrijver bij ons heeft geïntroduceerd en begeleid. In 2012 verscheen van hem de vertaling van de novelle 'Polaroid'*.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.