Mendelssohn op het dak : roman
Jirí Weil
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Cossee, 2014 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 11457 |
Alexandra De Vos
il/pr/17 a
Europa en de twintigste eeuw, we zouden daar een mooi verhaal van kunnen maken over techniek en vooruitgang, of over de bevrijding van het individu uit ketenen van godsdienst en victoriaanse moraal - maar dat is maar de halve waarheid. In feite doolde Europa maar wat rond op de puinhopen van '14-'18, als een weeskind dat niet meer in sprookjes gelooft en dat haar ziel wil verkopen voor wat zekerheid en een pond boter. Voor democratie stond ze te wankel in haar schoenen, en de lokroep van Nieuwe Ordes was sterk. Een Europeaan die het ongeluk had om rond de eeuwwisseling geboren te zijn kon - als hij of zij maar lang genoeg bleef leven - twee wereldoorlogen, een revolutie, burgeroorlogen, volkerenmoord en een paar totalitaire regimes meemaken.
Een van die Europeanen die in de twintigste eeuw werden geworpen was Jirí Weil (1900-1959). De Joods-Tsjechische schrijver overleefde de Holocaust op een onderduikadres. Over het dagelijks leven in Praag onder de nazidoem schreef hij de pakkende romans Leven met de ster (1949) en Mendelssohn op het dak (1960). Hij deed dat in oprecht, van drama verstoken proza met veel nuance. Zijn personages zijn geen helden, de nazi's zijn ook mensen. Geen wonder dat hij, net als zijn ongekunsteld schrijvende tijdgenoot Hans Fallada, door een nieuw lezerspubliek werd ontdekt.
Chaos
Minder bekend is het feit dat Weil al eens eerder aan een wurgend regime was ontsnapt. Als overtuigd communist verhuisde hij in 1933 naar Moskou, waar hij vertaler en journalist was. Tot hij beschuldigd werd van een moordcomplot op een Stalingetrouwe. Weil werd verbannen, vluchtte naar Praag, en schreef een opmerkelijke roman.De hartslag van Moskou (1937) volgt de lotgevallen van de Europese bourgeoise Ri en Weils dubbelganger Jan Fischer in de proletarische hoofdstad van de USSR.
'Vuil, vreemd, onmogelijk', vindt de Tsjechische Ri het wanneer ze in Moskou arriveert. Ri is de dochter van een fabriekseigenaar, een Cosmopolitan-meisje met een hang naar tennissen en zonnen, naar koffiedrinken in Weense grand cafés en foxtrot dansen. Wanneer ze de liefde van haar leven, ingenieur Robert, naar zijn Moskouse werkterrein volgt, wacht haar een cultuurschok. Moskou is bruut en chaotisch, met mensenmassa's die je wegduwen om eerst op de tram te geraken, of bij het warenhuis, of bij de fabriek. De jassen ruiken naar mottenballen, straten zijn modderig en de vrouwen van inwijkelingen vliegen elkaar in de haren om wat koffie of een kilo margarine.
'Een klein huilerig meisje in een woud vol boze geesten', zo voelt Ri zich. Maar ze is vastbesloten om voor haar Europese levenswijze te vechten - voor een fijn gedekte tafel met porseleinen kopjes en een vaasje met bloemen, voor haar dierbare grammofoonplaten en gedichten van Heine en Rilke. 'Ri zal haar wereldje met tien sloten op slot doen zodat dat Azië er niet via kieren en spleten zal kunnen doordringen.'
Slaven en meesters
Maar dan heeft ze buiten Robert gerekend, en buiten de dwang die een als één man of vrouw denkende samenleving kan uitoefenen. Robert heeft uitdagend werk en leest Marx in zijn vrije tijd, voor hem is Europa een zieke man. Wil Ri terug naar die slechte grap - arbeidersopstanden, en Hitler die Boheemse dorpjes binnenvalt, en concentratiekampen? Terwijl hier de slaven hun meesters hebben overwonnen, terwijl in Rusland elke dag een overwinningsmars klinkt en een vijfjarenplan in voege treedt, terwijl er aan de lopende band tractoren en treinen en welvaart voor iedereen geproduceerd worden. Voor Ri lijkt het leven in Rusland een hardloopwedstrijd, 'iedereen was in rep en roer, alleen Ri zat eenzaam in haar grote woning met protserig meubilair en Europese boeken'.
Als Ri de eveneens Tsjechische inwijkeling Jan Fischer ontmoet, lijkt het oude, geliefde Europa weer even dichtbij. Ook Jan heeft heimwee, ook hij voelt zich een vreemde in dit naarstige, heropgevoede arbeidersparadijs. En wat is hij hier helemaal? Het kleinste radertje in de machine, een voormalige bourgeois, een vertaler die zijn job met loden schoenen volbrengt. Als het Stalinregime zijn politieke zuiveringen opdrijft en de massa's meer en meer door propaganda worden gebeten, is Jan een makkelijk slachtoffer. En Ri, die van hem houdt? Zij zal moeten kiezen: een volwaardig lid worden van de samenleving en met Robert naar een glorieuze toekomst marcheren, of Jan bijstaan en weigeren te plooien naar de agitprop van de communistische partij. 'Zij snapte dat er achter die woorden iets verborgen ging, dat waren niet zo maar woorden, er zijn immers wel duizend middelen om mensen te dwingen dingen te doen waarvan zij die de macht hadden wilden dat ze gebeurden.'
Neen, mensen zijn niet altijd helden en Weils roman maakt dat pijnlijk duidelijk. Meer dan wat simpele zinnen heeft hij daar niet voor nodig. Dit proza leunt dicht aan bij de spreektaal. Het gebrek aan literaire hoogstandjes stoort niet, het onderstreept de hulpeloosheid van de personages. Onder de pletwals van een totalitair regime is de enkeling bijna kansloos, als dat kleine meisje in een woud vol boze geesten. En wie heeft het lef terug te blaffen als de wolf zijn tanden laat zien, wie zal meehuilen met de roedel in het bos? Het is dankzij Weils mededogen dat je zelfs de overlopers begrijpt. Wie laf is, legt daarom zijn menselijkheid niet af.
JIRÍ WEIL
De hartslag van Moskou.
Vertaald door Kees Mercks, Cossee, 365 blz., 26,90 euro (e-boek 19,90 euro ).
Alexandra De Vos ■
Willem G. Weststeijn
Met zijn romans 'Leven met de ster' en 'Mendelssohn op het dak' (beide 2012) heeft de kort geleden herontdekte Tsjechische schrijver Jiri Weil veel indruk gemaakt. In dit nieuwe boek beschrijft hij via een romanpersonage zijn eigen ervaringen in het Moskou van de jaren dertig van de 20e eeuw. Hij ging daar als overtuigd communist in 1933 vol idealisme naar toe, maar keerde gedesillusioneerd door wat hij daar beleefde na twee jaar naar Praag terug. De hoofdpersoon van de roman is een aan een luxe leven gewende Tsjechische vrouw, die haar echtgenoot, een ingenieur die zich enthousiast inzet voor de opbouw van de Sovjetindustrie, naar Moskou volgt. Daar kan ze moeilijk wennen aan het grauwe Moskouse leven en de ideologische druk. De showprocessen maken het helemaal onmogelijk het uit te houden in de communistische 'heilstaat'. Uitstekende, goed vertaalde roman die veel lezers zal kunnen boeien. Normale druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.