Ogentroost : roman
A.H.J. Dautzenberg
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Atlas Contact, 2014 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 12034 |
Dirk Leyman
ru/eb/05 f
Een man kweekt via kwaadaardige krabben een melanoom op de rug van zijn vrouw. Tot de kanker is uitgezaaid. Een andere man gaat op zoek naar de drollen van zijn geliefde, in het grensgebied tussen endeldarm en vaginawand, en boetseert ze tot "frikadel speciaal, zonder saus en uitjes". Een vijfentwintigjarige zoon slaapt opnieuw in bed bij zijn moeder, nadat zijn vader plots is overleden. Na verloop van tijd penetreert hij haar in haar slaap, uitmondend in regelmatige nachtelijke seks: "'s Nachts ben ik mijn vader, overdag zijn zoon." En we lezen een inventaris van zes spiksplinternieuwe en vrij morbide toepassingen voor het gebruik van een scheermesje.
Het is slechts een bescheiden greep uit de veertig verhalen, essayistische schetsen, fragmenten, zelfinterviews en zelfs kruiswoordpuzzels die de Nederlandse schrijver A.H.J. Dautzenberg verzamelde in En dan komen de foto's. Nee, dit is absoluut geen bundel voor schroomvallige zielen of teerhartigen, want Dautzenberg rijgt de perversiteiten en onwelvoeglijkheden in een hoog tempo aan elkaar, alsof je in het universum van Georges Bataille of Pierre Guyotat bent afgedaald. En dat allemaal in een boek met een lieftallig blauw visje op het omslag. Toch ziet Dautzenberg zelf zich eerder als een afgezant van Gerard Reve, Marcellus Emants of J.M.H. Berckmans (aan wie hij een Antwerpse hommage wijdt).
Onmiskenbaar stak hij ook veel op van Arnon Grunberg, in zijn manie om ons voortdurend in het ootje te nemen. "Het verhaal moet goed zijn. Non-fictie bestaat naar mijn mening niet. Alles is fictie, inclusief de wetenschap", zo heeft Dautzenberg al vaker geopperd. Dus wrijf je je regelmatig de ogen uit, wanneer de werkelijkheid weer opnieuw de fictie blijkt te overtreffen. Zo bekent Dautzenberg in een 'zelfinterview' dat het verhaal van zijn nierdonatie, breed uitgesmeerd in de Nederlandse media en vervat in de roman Samaritaan (2011), verzonnen is. "Een schrijver mag, nee, moet confabuleren." Bizar genoeg zorgde Dautzenbergs bekentenis destijds voor een forse stijging in het aantal nierdonoren in Nederland. En dát is geen fictie.
Krokettenkop
Anton Dautzenberg - zowel verguisd als op handen gedragen - lijkt vastberaden om van leven en oeuvre een soort gesamtkunstwerk te maken en zoekt daarbij voortdurend de controverse op. Niets is verboden en alles is mogelijk in de wereld van Dautzenberg, die een paar jaar geleden de nieuwskolommen haalde met een serie uit de duim gezogen interviews voor de VPRO-gids.
Ook trad de econoom van opleiding in 2011 toe tot de Nederlandse pedofielenvereniging Martijn "uit mededogen" en "uit protest", om er in 2012 alweer met veel kabaal uit te stappen. Reden: "Het is triest dat je in Nederland blijkbaar niet kunt opkomen voor een controversiële mening zonder dat daar een volksgericht aan te pas komt."
Verder oogstte Dautzenberg hoon met een uithaal naar de "krokettenkop" van A.F.Th. Van der Heijdens verongelukte zoon Tonio, wijzend op het literaire "ramptoerisme" van het publiek. Maar ook hier zaaide Dautzenberg verwarring. Op het laatste moment las hij tijdens de Avond van de Polemiek dan toch maar een column voor waarin hij de Nederlandse literatuur hekelde, die "de afgelopen decennia verworden [is] tot onbeduidend divertissement".
Dautzenberg zet er voor de zekerheid dan maar zélf de beuk in. Dat bleek al uit zijn debuutverhalen Vogels met zwarte poten kun je niet vreten (2010), vol van de pot gerukte, perverse en soms schokkende situaties. In En dan komen de foto's is dat niet anders, maar je moet toegeven dat Dautzenberg nog scherper en genadelozer uit de hoek komt. Surrealisme en ontregeling in de overtreffende trap. Amper ben je bekomen van nietsontziende verhalen als 'Lotusbloemen' (ja, dat van de kankerkweek) of hij komt alweer met een volgende op de proppen: 'Danspaal', waarin een man zomaar gespietst is. Choqueren en provoceren wordt haast een tweede natuur.
Dan is er 'Feestje', waar een hobbezakkig meisje met een spierziekte - dat tijdens een party op de jassen moet letten - door twee dronken jongens verkracht wordt. Toch is het een ongemeen sterk én ook schrijnend verhaal, dat doet denken aan de vroege Wolkers uit Kunstfruit, waarbij Dautzenberg nog een aantal extra dialogen aanreikt, die je zelf mag invoegen.
Sommige verhalen komen niet verder dan kleine probeersels, alsof ze geplukt zijn uit de bizarriteitenrubrieken van dag- en weekblad. Wat uiteindelijk gaat overheersen is de onbeholpenheid van de mens, in al haar gradaties: "We zijn allemaal min of meer vochtige misverstanden."
Net als het verontrustende idee dat Dautzenbergs verzinsels misschien toch niet zo ver van de realiteit liggen. Voor de akelige spiegel die hij ons voorhoudt, put hij ook rijkelijk uit de geweldsorgieën in bepaalde series of films en uit de porno- en sm-cultuur: kijk maar naar 'Een spelletje' waarin een vastgebonden vrouw door mannen wordt ondergeplast. Dautzenberg schrijft trouwens zelf een ironisch scenario voor een "postpostmoderne pornofilm", waarin hij ook allerlei Nederlandse BV's en (voetbal)sterren door de mangel haalt. Ook het schrijverswereldje wordt natuurlijk nog even pittig op zijn plaats gezet. Of hij berooft bevriend tekenaar Paul van der Steen tijdens een bezoekje van zijn prenten (hier 'Steen' geheten).
Schandaalzucht
Het gebeurt allemaal in strak aangedreven proza, in stuwende staccatozinnen. Want het heerschap heeft een hekel aan het "parfumproza van Erwin Mortier" en out zich als liefhebber van de "effectieve soberheid van Lydia Davis". Gek genoeg ga je na een tijdje toch knikkebollen van zoveel rondstampende en tentoongespreide angriness en schandaalzucht. Het is too much, deze vergaarbak van Dautzenbergs recente productie.
"Een goed boek overstijgt de marktsegmenten", betoogt Dautzenberg. Ongetwijfeld ontsnapt deze verhalenbundel aan elke labelling en begeeft de schrijver zich "aan de rafelranden van de moraal", om met een andere boektitel van hem te spreken. Deze schrijver is even glibberig als een aal, behendig in "het vergroten van het raadsel". En dan komen de foto's is enerverend en soms wansmakelijk, maar evengoed een visitekaartje van een talentrijk auteur die niets liever doet dan krabben. Ook waar het niet jeukt.
A.H.J. Dautzenberg, En dan komen de foto's, Atlas Contact, 328 p., 19,95 euro.
DIRK LEYMAN ■
R.S.
rt/aa/19 m
EN DAN KOMEN DE FOTO'S ***
A.H.J. Dautzenberg , Atlas Contact, 328 blz., ?19,95.
Wie dacht dat alle taboes al lang aan diggelen geslagen zijn, doet er best aan Dautzenbergs nieuwe verhalenbundel erop na te slaan. 'Niet voor weke magen of gevoelige slokdarmen', zo zou een parental advisory sticker op de kaft kunnen luiden, want geen enkele lichaamsopening is veilig voor de literaire rebel. Zet u alvast schrap voor het betere anale werk of haast reviaanse contemplaties over de vorm van fecaliën en het onderhoud van aarshaar. Dautzenberg blaast ook het oedipuscomplex nieuw leven in en spendeert een heel verhaal aan het cultiveren van een kanker op de rug van zijn geliefde.
Doch, er schuilt meer in En dan komen de foto's dan een tapijtbombardement op de preutse zeden. Bevreemding blijft een sterk thema bij Dautzenberg, en naast surrealistische verhalen krijgt de lezer ook een serieuze brok filosofie en kunstanalyse voor de kiezen, zij het altijd met een spottende ondertoon. Niet alle verhalen zijn even sterk, maar Dautzenberg heeft duidelijk goed nagedacht over de opbouw van zijn bundel; de mindere episodes dienen het geheel en aan het einde vallen alle mozaïeksteentjes netjes op hun plaats. Balancerend op de grens tussen feit en fictie eindigt Dautzenberg sterk met een (fictief?) interview met zichzelf. Wie dacht dat Dautzenberg slechts een relnicht was die niets te vertellen heeft, krijgt lik op stuk, en de Tilburgenaar analyseert vlijmscherp het literaire klimaat: 'Het marktdenken heeft ook de literaire wereld in zijn greep. Boek x is geschikt voor marktsegment y, en dat vraagt een specifieke marketingbenadering. Onzin. Een goed boek overstijgt de marktsegmenten. De etikettering verengt juist de kansen van een boek. Helaas hebben uitgeverijen dat niet in de gaten. Ze denken dat ze waarde creëren, maar in feite drukken ze met hun mallen de slagingskansen. Ze interpreteren een bestseller als een marketingsucces, terwijl ze een flop aan het toeval toeschrijven. Schrijvers gaan zich naar dat geëtaleerde marktfetisjisme gedragen: formulewerk boven intuïtief schrijven. En zo erodeert de literatuur.' Met schrijvers als Dautzenberg in de rangen heeft de literatuur alvast de juiste bulldozer in huis om een dam op te werpen tegen die eroderende middelmaat.
(R.S.) ■
30/06/2014
Op het randje van sociaal acceptabel en sociaal gestoord, op de grens tussen goed en slecht, ergens tussen verwondering en walging. Het zou een manier kunnen zijn om A.H.J. Dautzenbergs nieuwste verhalenbundel aan te kondigen. En dan komen de foto’s is het zesde deel in een reeks kortverhalenbundels, romans en pamfletten die stuk voor stuk verschillende grenzen opzochten. Die tussen feit en fictie bijvoorbeeld, want stond A.H.J Dautzenberg echt een nier af zoals het hoofdpersonage Anton Dautzenberg uit Samaritaan?
Maar deze nieuwste bundel ‘op het randje’ noemen, zou te weinig eer zijn. De verhalen gaan voortdurend voluit over de schreef. In een van de verhalen slaapt een zoon sinds de dood van zijn vader bij zijn moeder. Begint het verhaal nog rustig met het hoofdpersonage dat wegdroomt bij de sneeuw die buiten valt; het eindigt met alle mogelijke standjes die moeder en zoon uitvoeren. En het wordt er niet verdraaglijker op: het volgende verhaal bestaat uit zes mogelijke toepassingen van het scheermesje. Negerzoenen vol scheermesjes of een koe penetreren met een bezemsteel met een mesje erop. ‘Let op: blijven poken en draaien. Wedden dat u een topdag hebt?’ Dus nee, vergeet dat maar, dat van die grens en dat randje.
Het is jammer dat men vaak enkel blijft hangen bij het schokeffect van Dautzenbergs proza of bij het al dan niet autobiografische karakter ervan. Interessanter is het spel met genres en conventies dat hieruit voortkomt en dat verder gaat dan de vraag of iets ‘echt gebeurd’ is. Op de beste momenten is David Foster Wallace in de buurt, bijvoorbeeld in ‘Porno als dialectisch proces’, een studie met voetnoten over de louterende mogelijkheden van pornografie, waarbij Rudy Kousenbroek er tussendoor ook flink van langs krijgt. Sommige teksten vormen een hybride geheel dat de lezer, de literatuur en de schrijver voordurend laat wankelen.
Toch overschrijdt Dautzenberg ook grenzen in de verkeerde richting. Een slecht verhaal draait dan ook héél slecht uit. Een mislukte grap gaat ver de mist in. Jammer genoeg heeft de bundel te veel van deze momenten om nog van accidents de parcours te kunnen spreken. Flauwe dialogische verhaaltjes of een recept voor een vrijgezel, het haalt het niveau naar beneden. Voor een veelschrijver die genadeloos alles aanpakt wat hij tegenkomt, mist hij een stijl die van het mislukte verhaal wellicht een grandioze mislukking zou kunnen maken. [Rasmus Van Heddeghem]
Jelmer Soes
Deze bundel met veertig korte verhalen sluit qua stijl aan bij het eerdere werk van de auteur (1967). Het boek is gevuld met veelal absurdistische verhalen, waarvan de bedoeling vaak niet duidelijk wordt. De schetsen en korte scènes zijn met name interessante experimenten op het gebied van taal- en vertelconventies. Behalve het controversiële karakter en een vaak pijnlijke, confronterende ‘pointe’ lijkt er verder geen onderlinge samenhang te ontdekken, en de lezer wordt voortdurend op het verkeerde been gezet. Soms werkt dit prikkelend of inspirerend, vaak ook helemaal niet - dan lijkt onaangeraakt doorbladeren de enige juiste optie. De getalenteerde verteller met een vaardige pen staat in het publieke debat bekend als polemisch en volstrekt op zichzelf staand. Typerend is in die zin ook het zelfinterview in deze bundel, waarin hij bekent dat zijn vrijwillige nierdonatie waarmee hij in 2011 landelijke bekendheid verwierf, volstrekt verzonnen is. Dit boek is vooral geschikt voor wie al enige interesse heeft in de schrijver of (diens) vertelexperimenten. Bevat illustraties (tekeningen, foto's, schema's, puzzel, wiskundige formules etc.). Normale druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.