Een nieuwe structuurverandering van het publieke domein
Jürgen Habermas
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Pelckmans, 2012 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 157.2 HABE |
31/10/2012
'Als het Europese project mislukt is het de vraag hoe lang het zal duren voor we opnieuw hetzelfde peil bereiken. Denk aan de Duitse Revolutie van 1848: toen die mislukte, duurde het honderd jaar om weer op hetzelfde niveau van democratie uit te komen als eerst'. De befaamde Duitse emeritus-hoogleraar filosofie Jürgen Habermas (1929) is geen torengeleerde. Gedurende zijn hele indrukwekkende carrière mengde hij zich voortdurend in het politieke debat. In zijn recentste boeken verzet hij zich tegen de technocratische en neoconservatieve golf die het Westen overspoelt. Daarnaast is hij een vurige pleitbezorger van een sterk, politiek geïntegreerd Europa, dat door de bevolking wordt gelegitimeerd. Europa is een beschavingsproject dat niet mag falen. Sociale, politieke en culturele insluiting en sterke welvaartstaten vormen de essentie van het Europese project. De wortels van Habermas’ pro-Europese en fundamenteel democratische houding liggen in het trauma van de Tweede Wereldoorlog. De Europese Unie is een permanent civilisatieproces, dat sinds 1945 geweld tussen de Europese Staten heeft kunnen voorkomen. Middenin de pikzwartste dagen van de eurocrisis ontwikkelde hij zijn stellingen in het essay Over de constitutie van Europa, dat tot heftige debatten leidde.
In zijn essay verzet Habermas zich tegen het alomtegenwoordige euroscepticisme en stelt hij er een positief verhaal tegenover. Hij stelt dat Europa al een zeer lange weg heeft afgelegd. Met het Verdrag van Lissabon is de Europese Unie niet meer zo ver verwijderd van een transnationale democratie. De Europese constitutie moet worden verbeterd en kan zo model staan voor een toekomstige wereldgemeenschap, die democratie en kapitalisme met elkaar verzoent. Habermas schuwt de grote woorden niet: 'De internationale gemeenschap van staten moet zich verder ontwikkelen tot een kosmopolitische gemeenschap van staten en wereldburgers.' Hij maakt een onderscheid tussen de staatssoevereiniteit en de volkssoevereiniteit. De soevereine lidstaten van de Europese Unie 'delegeren' (in tegenstelling tot 'wegschenken') bepaalde terreinen van hun macht aan de Europese instanties. Het unieke van Europa is dat de soevereiniteit van de lidstaten wordt gecombineerd met wetgeving op supranationaal niveau. In het Europees Parlement delen de lidstaten de soevereiniteit met het Europese volk. Het is een soort 'beste van de twee werelden'. In federale staten zoals Duitsland en de Verenigde Staten ligt de soevereiniteit niet bij de deelstaten, maar volledig bij de hoofdsteden (Berlijn of Washington). In intergouvernementele organisaties zoals de Verenigde Naties blijft de macht volledig liggen bij de natiestaten. Habermas wil het Europese systeem verfijnen. De crisis biedt een uitgelezen kans om de Europese supranationale instanties te versterken, die boven de lidstaten staan en in het geval van het Europees Parlement door de burgers zijn gekozen. Hij wil Europa vooral ook democratisch legitimeren. Hij betreurt het gebrek aan gedragenheid van het Europese project bij de burgers en legt de schuld van dat democratische deficit volledig bij de politici.
Na het essay bevat het boek een interview tussen de auteur en de journalist Thomas Assheuer dat op 6 november 2008 in Die Zeit verscheen. Op visionaire wijze rekent Habermas af met het doorgeslagen neoliberalisme. 'Wat mij het meest verontrust is de ten hemel schreiende sociale onrechtvaardigheid, het feit dat de gemeenschapskosten van het falen van het systeem de meest kwetsbare sociale groepen het hardst zullen treffen. Al die mensen die toch al niet de vruchten van het globaliseringsproces plukken, krijgen nu de rekening gepresenteerd voor de reëel-economische gevolgen van het voorspelbare disfunctioneren van het financiële systeem. Ze betalen niet, zoals aandeelhouders, met waardepapieren, maar met de harde munt van hun dagelijks bestaan.' Het boek sluit af met twee krantenartikelen, waarin Habermas onder andere het Duitse etnocentrisme ('de herontdekking van de Duitse natiestaat') en de trage en verdeelde Europese reactie op de eurocrisis op de korrel neemt. Hij tilt de Europese uitdagingen naar een hoger niveau en verbreedt de discussie. Volgens Habermas kan de Europese Unie als voorbeeld fungeren voor de Verenigde Naties. Die instelling heeft dringend nood aan een gelegitimeerd supranationaal orgaan (cf. Europees Parlement) en aan een duidelijke taakafbakening. 'De klimaatverandering, de wereldwijde risico’s van de kerntechniek, de noodzaak om het door de financiële markten gedreven kapitalisme te reguleren en de mensenrechten op internationaal niveau te implementeren, het zijn allemaal zaken waar de internationale gemeenschap zich niet aan kan onttrekken. Gemeten naar de orde van grootte van deze problemen is de taak die wij in Europa hebben haast overzichtelijk te noemen.'
Habermas toont zich op 83-jarige leeftijd nog steeds een messcherpe waarnemer, een gedreven opiniemaker en een fundamentele optimist. Hij doet in vele opzichten denken aan Guy Verhofstadt (leidmotief: Optimism is a moral duty), die zich trouwens grotendeels achter de ideeën van Habermas schaart. [Gunter Bousset]
Dr. D.G. van der Steen
Jürgen Habermas is al bijna een halve eeuw niet weg te denken uit de westerse wijsbegeerte. Bij alle fasen die hij in zijn denken heeft doorlopen, is zijn doel steeds hetzelfde gebleven: met grote gedrevenheid vecht hij voor het scheppen van een mondiale samenleving die gekenmerkt wordt door vrijheid, gelijkheid en solidariteit. Een verenigd Europa is op die weg een tussenstation, maar de trein lijkt tot stilstand gekomen, vastgelopen in de aanhoudende eurocrisis. Habermas ontwikkelt een visie op hoe het verder moet. Hij schetst een constitutie voor een toekomstig Europa waarin de soevereiniteit van de lidstaten ingenieus wordt gecombineerd met het recht tot wetgeving op supranationaal niveau, en lost daarmee en passant het probleem op van het huidig democratisch tekort van Europa. De tekst is van een hoog abstractieniveau en vraagt om een grote vertrouwdheid met de relevante literatuur waar Habermas voortdurend naar verwijst. Een aanhangsel met een interview en twee korte artikelen kan een breder publiek wat op weg helpen.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.