Het Sacrament van Mirakel : jodenhaat in de Middeleeuwen
Luc Dequeker
Luc Dequeker (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Peeters, 2011 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 700 VAN EYCK |
15/09/2012
De ondertitel van dit boek is enigszins misleidend, omdat de indruk gewekt wordt dat het alweer over de nog steeds niet opgeloste diefstal van het paneel met 'De Rechtvaardige Rechters' zal gaan. Het mysterie van het Lam Gods is echter een magistrale analyse van het Lam Gods Retabel, een 'verklaring' die aanvoelt als een complete en boeiende cursus over godsdienst, kunst en politiek van de late middeleeuwen. Het werk is duidelijk de vrucht van jaren studie op de drie terreinen die voor een authentiek begrip van dit kunstwerk in aanmerking komen: de oudtestamentische exegese, de kennis van de politieke en theologische context waarin het werk werd besteld, uitgevoerd en nadien werd aangepast en, in dit specifieke geval, de grondige vertrouwdheid met de positie van de joden/Joden (kleine letter voor de godsdienst, hoofdletter voor de natie) in Vlaanderen, het Bourgondische Rijk en Spanje tijdens de eerste helft van de vijftiende eeuw. Professor em. Luc Dequeker is waarschijnlijk de enige specialist in de Lage Landen die op deze drie gebieden meer dan voldoende beslagen is om een dergelijke synthese te kunnen formuleren. Door middel van een zorgvuldige en gedetailleerde studie van vrijwel alle relevante aspecten van het schilderij is hij tot de conclusie gekomen dat dit werk op een uniek moment in onze religieuze en politieke geschiedenis ontstaan is: de rooms-katholieke kerk vierde het einde van het schisma tussen de pausen van Rome en Avignon, een aantal vooraanstaande theologen verwachtte de spoedige bekering van de meerderheid van de joden tot het christendom, waardoor het moment van de Apocalyps en 'Het Nieuwe Jeruzalem' naderbij kwam en een nieuwe Kruistocht kondigde als het ware de bevrijding van de heilige stad Jeruzalem uit de handen van de moslims aan. Niet alleen zijn al deze thema’s duidelijk in het kunstwerk gerepresenteerd, ze vormden bovendien een uitdaging voor al diegenen die het met deze stellingnamen niet eens waren. Dit ging zover dat een andere schilder uit de school van Jan van Eyck in Spanje een soort tegenkunstwerk schilderde, de Funta de Vida del Museo del Prado, ('De Levensbron'), waarin de opvallend verzoenende houding ten opzichte van de joden in het Lam Gods Retabel plaats moet maken voor een traditionele anti-Judaïserende voorstelling van de dwalende en daarom veroordeelde joden, de zogenaamde 'overwinning van de kerk over de synagoge'. In Gent worden niet alleen de Bijbelse joden respectvol als voorlopers van de christenen geportretteerd, maar ziet men letterlijk de verzoening tussen de 'kerk uit de besnijdenis' (de joden-christenen) en de 'kerk van de volkeren' (de heiden-christenen).
Omdat het Lam Gods Retabel geïnspireerd werd door de Apocalyps, speelt het motief van het Duizendjarige Rijk, het millenarisme, hier ook een prominente rol. Dat wordt onder meer geïllustreerd door de figuur van de Calabrische abt Joachim de Fiore, die met zijn visie over de komst van het 'Derde Rijk', met name het rijk van de Geest (na dat van de Vader en de Zoon) een vooraanstaande theoloog van de uiteindelijke verlossing geworden is. Luc Dequeker licht dit uitvoerig toe, maar vermeldt daar niet bij dat de ideeën van Joachim de Fiore tot vandaag zijn blijven doorwerken, onder meer in de geschriften van de Duits-joodse marxist Ernst Bloch en, onder meer via diens utopische 'filosofie van de hoop', in de Latijns-Amerikaanse bevrijdingstheologie. De prominente aanwezigheid van dit millenarisme is des te merkwaardiger, daar Jan van Eyck tenslotte hofschilder was van de hertog van Bourgondië en zowel hertog Filips de Goede als zijn vrouw Isabella aan de oorsprong van dit meesterwerk liggen. De auteur formuleert voorzichtig maar beargumenteerd de hypothese dat dit schilderij wellicht als een geschenk van Castiliaanse conversos (bekeerde joden) die in Brugge verbleven aan de vorsten is aangeboden. Dat zou inderdaad de opvallende nadruk verklaren die in het Lam Gods aan religieuze joodse teksten, symbolen en andere referenties geschonken werd. [Ludo Abicht]
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.