Hedendaags fetisjisme
Carry van Bruggen
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Uitgeleend
|
Muntinga, 2006 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 2723 |
31/12/2006
In 1927, vijf jaar voor de dood van Van Bruggen, verscheen deze roman, gebaseerd op haar eigen leven, voor het eerst. Nu, bijna tachtig jaar later, wordt het boek opnieuw uitgebracht als 'Rainbow Klassiek'.
In acht hoofdstukken wandelt de lezer door het leven van Eva. Het verhaal begint op de eerste dag van de nieuwe eeuw, Eva is dan nog een schoolkind en heeft een goede band met haar tweelingbroer David. In de volgende hoofdstukken groeit ze op tot een volwassen vrouw, maakt ze kennis met de liefde, trouwt ze ongelukkig, krijgt ze twee kinderen, moet ze de dood van David verwerken, en scheidt ze ten slotte van haar man. De rode draad is haar zoektocht naar zichzelf, en naar de zin van het leven in een strenge joods-calvinistische maatschappij. Ze wil 'de gewone weg' niet volgen, maar vindt het toch ook lastig om anders te zijn dan de anderen. Op het einde van het boek vindt ze dan toch nog vrij onverwacht een antwoord op de vraag die haar al haar hele leven onbewust drijft: "en het einddoel van alle wijsheid is het rustig tegemoetzien van de dood."
In 1927 was het verhaal van Eva wellicht nogal revolutionair, maar aan het begin van alweer een nieuwe eeuw is het een alledaags relaas. De ideeën, gedachten, gevoelens en filosofische overpeinzingen van Eva moeten gekaderd worden in de tijdgeest van toen. En hoewel Van Bruggen zeer vaardig met de taal omspringt, poëtisch schrijft en een gevarieerd woordgebruik heeft, leest het boek traag en moeizaam. Wat in 1927 ultramodern was, is voor de lezer van nu helaas tamelijk oubollig geworden. [Kelly Loos]
Redactie
Bekendste roman van Carry van Bruggen, stilistisch door de Tachtigers beïnvloed. Het om zelfstandigheid worstelende schoolmeisje Eva biecht zichzelf haar gevoelens en dromen op, en de moeite die ze heeft om geestelijke zuiverheid en lijfelijke lust te verenigen, wat haar uiteindelijk op middelbare leeftijd gelukt. Introspectie, joodse tradities, opkomend socialisme als heilsleer botsen op elkaar in dat ene individualistische figuurtje dat in onwetenheid omtrent seksualiteit is grootgebracht en van zichzelf en anderen schrikt. Een vrouwenboek van ongekende openhartigheid, gedateerd door de sterke detaillering en het "mooie" taalgebruik, maar actueel door de problematiek van de strijd om innerlijke zelfbevrijding. Gebonden uitgave op pocketformaat in de reeks 'Salamander Klassiek', helaas zonder het voor de reeks gebruikelijke informatieve nawoord; kleine druk.
Jaap Goedegebuure
em/ec/05 d
Stel dat het genie Shakespeare een minstens zo begaafde zus had gehad, vroeg Virginia Woolf zich af in Een kamer voor jezelf. Had die kans gemaakt op blijvende roem? Ik moest aan Woolfs bekende gedachtenexperiment denken nu Barber van de Pol in haar biografie Er is geen ander zijn dan anders zijn aandacht vraagt voor romanschrijver, essayist en filosoof Carry van Bruggen (1881-1932), de Nederlandse evenknie van Virginia Woolf en de iets oudere zus van collega-auteur Jacob Israël de Haan (1881-1924).
Querido brengt naast het essay van Van de Pol ook Van Bruggens roman Eva opnieuw uit. Uitgeverij Cossee komt met een nieuwe vertaling van De vriendt keert terug, de roman die de Duitse schrijver Arnold Zweig in 1929 baseerde op het leven van Jacob Israël de Haan.
Anders dan de denkbeeldige zus van Shakespeare overvleugelt Carry's reputatie die van haar broer Jacob. De Haan is al lang vergeten, Van Bruggen had en heeft altijd nog pleitbezorgers. De invloedrijke criticus en essayist Menno ter Braak erkende dat ze hem bij het vinden van zijn weg flink had bijgelicht en wist op zijn beurt eigen bewonderaars als H.A. Gomperts, Renate Rubinstein en J. Goudsblom voor haar te enthousiasmeren. Ook bij de universitaire neerlandistiek is ze zeer in tel gebleven.
Met Er is geen ander zijn dan anders zijn. Denken met Carry van Bruggen brengt Barber van de Pol een eerbetoon aan de door haar bewonderde auteur, een klaroenstoot kun je zeggen. Zelden kreeg ik zo'n intense liefdesverklaring onder ogen. Het is dat het motto is ontleend aan Jerôme Heldring - 'Wie Carry van Bruggen citeert, kan bij mij een potje breken, en wanneer een politicus dat doet, ben ik geneigd op hem te stemmen' - anders had Montaigne's definitie van vriendschap volstaan: 'Omdat zij het was, omdat ik het was.'
Intieme relaties plegen te beginnen bij spiegeling, identificatie, bij wat zo mooi 'de schok der herkenning' heet. Van de Pol gaat daar ver in. Bespreekt ze een aspect van Carry van Bruggens leven en werk, dan knoopt ze er een ervaring, een inzicht, een wederwaardigheid van haarzelf aan vast.
Ze ís een Carry
Ze lijkt, jawel, ook uiterlijk op Carry. Ze is een Carry. Tot Van de Pols lof moet ik zeggen dat haar beeld van het idool niet uit de pas loopt bij wat gangbaar is, maar zowat de helft van Er is geen ander zijn dan anders zijn behelst de autobiografie van Barber van de Pol.
Carry van Bruggen, afkomstig uit een joods-orthodox milieu, een paar jaar werkzaam als onderwijzeres en dan voltijds publicist, was een non-conformistische dwarsdenker pur sang, zo laat ook Van de Pol zien. Ze was overtuigd feminist en socialist, maar vrijgevochten als ze was, paste ze ervoor om zich voor een of ander karretje te laten spannen of achter een vlag aan te lopen.
Dwarsdenken zat in de familie, getuige de vele conflicten waar de eigengereide vader De Haan mee te maken kreeg. Broer Jacob gooide de kont eveneens tegen de krib. Met de autobiografische roman Pijpelijntjes (1904) profileerde hij zich unverfroren als homoseksueel en werd daarvoor gestraft met sociale uitsluiting. Toen hij naderhand terugkeerde tot het geloof waarin hij was opgevoed en naar Palestina emigreerde om daar te helpen bij het opbouwen van het >> >> Beloofde Land, keerde hij zich al snel van het zionisme af en begon warme contacten te onderhouden met de Arabische bevolking, van hoog tot laag. Dat liep niet goed af.
Carry en Jacob waren één in de wil om aan hun eigenheid vast te houden en daarvan als schrijver te getuigen, in journalistieke artikelen, columns, verhalen en romans. Hun werk zou je, met een term die naderhand is bedacht voor auteurs als Gerard Reve, bekentenisliteratuur mogen noemen. Allebei waren ze bezield van de drang om te begrijpen, zichzelf in de eerste plaats.
Twee neigingen
Van Bruggen profileerde zich niet alleen in vele honderden artikelen en columns, maar vooral in Prometheus, een meer dan zevenhonderd pagina's omvattend vertoog over de staat van de mens. Aanleunend tegen de indertijd populaire wijsbegeerte van Hegel, beschreef Van Bruggen hoe elk individu wordt beheerst door twee neigingen: de wil om zich te onderscheiden en de noodzaak om zich te conformeren. 'Distinctiedrift is levensdrift, eenheidsdrift is doodsdrift': in dat vaak geciteerde adagium vatte ze haar inzicht samen.
Prometheus was een prestatie van formaat, maar ook een tamelijk taai en moeizame denkoefening, constateert Van de Pol. Wie voeling wil krijgen met Van Bruggens worsteling om greep op de chaos te krijgen kan beter terecht in haar columns en haar zojuist herdrukte Eva (1927), een gefictionaliseerde autobiografie. In prachtig, zintuiglijk proza roept Van Bruggen een reeks momenten uit haar leven op, te beginnen bij haar puberteit en eindigend als ze halverwege de veertig is.
De maat wordt aangegeven door wat ze de slingerslag noemde, het eeuwige besef dat ze een 'in-één-gehechte twee' en een 'tegen-zichzelf-gerichte één' was, een verdeeld karakter dat steeds vroeg om vrijspraak voor zichzelf om daarna meteen in hoger beroep te gaan. 'Het wil alles-samen-één-worden in mijn doorgronding, door mijn begrip... elk ding dringt mij, het smeekt mij dat ik het, in mijn doorgronding, aan alle andere dingen verbinden, met alle andere verenigen, dat ik het uit zijn eenzaamheid verlossen zal... bruggen en bloemen... huizen en gebouwen, alles van de hemel en alles van de aarde... maar ik kan het niet...'
Kort na de verschijning van Eva werd de chaos Carry van Bruggen te veel. De jaren tot haar zelfgekozen dood in 1932 bracht ze door in verschillende inrichtingen. Haar einde was zeker zo tragisch als dat van broer Jacob. In Eva liet ze het naar hem gemodelleerde personage David een einde aan zijn leven maken, maar in werkelijkheid was hij drie jaar eerder uit de weg geruimd door de Haganah, het geheime Joodse leger.
Aan Jacob de Haans lotgevallen in Palestina ontleende de Duits-Joodse auteur Arnold Zweig (1887-1968) de stof voor zijn vanwege het Israëlisch-Palestijnse conflict nog altijd actuele roman De Vriendt keert terug (1929), zojuist in een nieuwe vertaling verschenen. De daarin verhaalde feiten komen grotendeels overeen met wat zich werkelijk voordeed, terwijl Zweig zijn roman schreef toen men nog twijfelde of de moord een politiek karakter had. Lange tijd is er geloof gehecht aan het gerucht dat De Haan slachtoffer was van eerwraak door de familie van een Arabische jongen die hij het hof maakte. Maar daar gaat Zweig niet in mee.
Ander oordeel
Hoewel de schrijver geen doekjes windt om het steile, niet tot compromissen geneigde karakter van Jitschak Jozef de Vriendt alias Jacob Israël de Haan, ligt zijn sympathie duidelijk bij zijn hoofdpersoon. Toen Zweig, aanvankelijk zionist, in 1933, na de machtsgreep van Hitler, uit Duitsland vluchtte en zich in Palestina vestigde, begon ook hij anders te oordelen over het zionistisch project. In 1948 vestigde hij zich in communistisch Oost-Duitsland, waar hij het bracht tot voorzitter van de Akademie der Künste en lid van het parlement.
Dat Zweig zich in zijn personage én diens model heeft ingeleefd, blijkt uit zijn aandacht voor de kwatrijnen die De Haan de laatste jaren van zijn leven schreef. Vanwege de door knapenliefde en geloofstwijfels gedomineerde thematiek horen ze in even sterke mate tot de bekentenisliteratuur als de romans van Carry. Wat mij betreft zijn ook die kwatrijnen aan een herdruk toe.
Carry van Bruggen, Eva, Querido; 200 blz. €11.
Barber van de Pol, Er is geen ander zijn dan anders zijn. Denken met Carry van Bruggen, Querido; 312 blz. €21,99.
Arnold Zweig, De vriendt keert terug, Vert. Jantsje Post en Lilian Caris. 291 blz. €25,99.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.