De walvisroeper
Zakes Mda
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
De Geus, cop. 2002 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MDA |
31/12/2003
Terwijl blanke Zuid-Afrikaanse auteurs als Coetzee, Van Heerden en Brink volop publiceren, lijkt het erop alsof de zwarte auteurs stil vielen na de afschaffing van de apartheid. Werden zij beroofd van hun inspiratie? Volgens Zakes Mda wel: de schrijvers hadden het onder de apartheid in zekere zin te gemakkelijk, want relevante en dramatische onderwerpen lagen voor het grijpen en het publiek stond open voor politieke literatuur. Zelf ervaart hij echter de bevrijding als een creatieve vrijheid, die meer verbeelding toelaat in de Zuid-Afrikaanse literatuur. Zijn derde roman, Het rode hart, werd ontvangen als het eerste meesterwerk van de post-apartheid uit de zwarte Zuid-Afrikaanse literatuur.
Zakes Mda debuteerde in de jaren '70 als theaterauteur en schreef sindsdien tientallen stukken (We shall sing for the fatherland, The hill, The road etc.). In 2002 werd van hem The bells of Amersfoort opgevoerd in Nederland en Zuid-Afrika, in een samenwerking tussen Theatergroep De Nieuw Amsterdam en de Zuid-Afrikaanse Sibikwa Players. Zijn geëngageerde theater leidde tot ballingschap in de VS, waar hij theaterwetenschappen en massacommunicatie studeerde. Sinds 1995 -- terug in Zuid-Afrika -- publiceert Mda ook romans: She plays with darkness (1995), Ways of dying (1995; komt binnenkort in het Nederlands uit) en Heart of redness (2000). Verleden jaar verscheen The Madonna of Excelsior, een roman over een dorpsschandaal in 1971, waar vele Afrikaners buitenechtelijke verhoudingen hadden met Afrikaanse vrouwen. Zoals reeds aangehaald, is Mda een felle stem in het literaire debat. Hij verwerpt -- iets te snel en gemakkelijk -- de literatuur tijdens de apartheid: "we never really learnt to use our imagination [...] Writers could be reporters then. Now that apartheid is dead, those writers are dead too. I don't regret them." Mda wil een nieuwe literatuur, met de nadruk op verbeelding, maar geworteld in de "duizenden verhalen" die je in Zuid-Afrika kunt vinden, en met de bedoeling om "sociale energie" te creëren via literatuur. Historische en sociale thema's maken de setting uit van Mda's theater en proza.
In Het rode hart vormt plattelandsontwikkeling de politieke achtergrond van het verhaal. Het hoofdpersonage Camagu heeft jarenlang in de VS gewerkt als specialist in de communicatie van ontwikkeling. Maar in het nieuwe Zuid-Afrika vindt hij, ondanks zijn hoogst relevante expertise, geen werk omdat hij niet tot de juiste netwerken behoort van vrijheidstrijders en lobbyisten, netwerken die Mda omschrijft als "de Aristocraten van de Revolutie". Via Camagu uit Mda heel wat kritiek op de ANC-regering en administratie. Op zoek naar een vrouw die hem bekoorde, reist Camagu naar het land van de amaXhosa, naar het dorp Qolorha. Daar komt hij terecht in een fel dorpsconflict tussen de Gelovigen en Ongelovigen over de oprichting van een toeristisch centrum.
De tweedeling verwijst naar de grote catastrofe die de Xhosa-natie ten val bracht: de Grote Veeslachting van 1856-'57. Die ramp vormde de laatste fase in het verzet van de amaXhosa tegen het Britse kolonialisme. Na enkele verloren veldslagen werd de Xhosa-natie vanaf 1855 getroffen door een longziekte die de veestapel reduceerde. Er stond een jonge profetes op, Nongqawuse, die predikte dat de Xhosa-natie opnieuw zou bloeien wanneer alle vee en gewassen vernietigd werden. De profetie was een vreemde mengeling van Xhosa-elementen (bv. het geloof dat veeziekte een teken was dat de voorouders niet tevreden waren) en christelijk geloof in heropstanding. Een ander verrassend element was de overtuiging dat de Russen de Xhosa's zouden komen bevrijden, omdat ze de gehate gouverneur Cathcart in de Krimoorlog hadden gedood. De Russen werden gezien als voorouders van de amaXhosa (en dus als een zwart volk). Kortom, de profetische beweging van Nongqawuse en de latere profetessen Nombanda en Nonkosi was zo'n typische syncretische massabeweging die we vaak zien ontstaan in langdurige, koloniale conflictsituaties. De beweging kende succes omwille van de steun van koning Sarhili, en de managementkwaliteiten van Mhlazaka, een voormalige leerling van missionarissen die zich tegen de missies en de Britten keerde. Maar tegelijkertijd werd de profetische beweging gemanipuleerd door de Britse gouverneur Grey (maar niet uitgevonden, zoals vele amaXhosa tegenwoordig denken). De gevolgen van dit alles waren een tweestrijd onder de amaXhosa, maar vooral een desastreuze hongerepidemie waarin tienduizenden amaXhosa stierven. De Xhosa-natie was verslagen, en de amaXhosa werden loonarbeiders onder de Britten.
Mda vertelt de geschiedenis van deze catastrofe in een parallel verhaal dat tussen dat van Camagu en het dorp Qolorha geweven wordt. We zien de invloed van die geschiedenis op het hedendaagse Xhosa-volk, hoe bepaalde thema's en tegenstellingen terugkeren, maar ook hoe die geschiedenis actief gebruikt wordt door de hedendaagse amaXhosa. In Qolorha steunen de Ongelovigen (de nakomelingen van de Ongelovigen tijdens de Grote Veeslachting) het project van (blanke) aannemers om een groot en duur hotelcomplex te bouwen. De Gelovigen daarentegen willen dat niets verandert en verdedigen de traditionele waarden en het milieu. Camagu weet een aantal mensen ervan te overtuigen een tussenoplossing te realiseren, die bestaat uit een ecotoeristisch centrum waarin het milieu en de traditionele Xhosa-cultuur op duurzame wijze gecommercialiseerd worden. Maar doorheen dat proces raakt hij op allerlei manieren betrokken in de strijd tussen de twee groepen, en kan hij dat conflict niet oplossen.
Het rode hart is een boeiende maar bevreemdende roman. Die bevreemding is niet enkel het gevolg van enkele magische gebeurtenissen, maar ook van de collage-achtige literaire techniek. In het boek komen epische verhalen voor wanneer de geschiedenis van de Grote Veeslachtig wordt verteld, maar evengoed documentaire passages over de ANC-regering, plattelandsontwikkeling of de Xhosa-cultuur. Vaak zoomt Mda in op bepaalde momenten, maar de uitkomst van die momenten wordt pas later en op terloopse wijze verhaald. Het geheel is een open, (soms te) gefragmenteerde structuur, een opeenvolging van scènes, wat misschien niet zo verwonderlijk is voor een toneelschrijver als Mda. Ook qua betekenis is Het rode hart heel open: niet alles wordt verduidelijkt, Mda geeft alle standpunten empathisch weer, er blijft de vraag wat Mda precies bedoelt met zijn creatie van de Gelovigen (de erfenis van de toch wel nefaste profetiebeweging van Nong-qawuse), want die komen onder de hedendaagse amaXhosa niet voor. Een aantal critici namen aanstoot aan Mda's pleidooi voor de traditionele Xhosa-cultuur: ze vonden het te eenzijdig of onaangepast aan het moderne Zuid-Afrika met grote problemen als geweld en AIDS. Maar een historische of geëngageerde roman hoeft daarom niet realistisch te zijn. Dat Mda de traditionele Xhosa-cultuur wil opwaarderen, is duidelijk en blijkt al uit de titel ('roodheid' is hèt symbool van de Xhosa-traditie; de titel is ook een antithetische verwijzing naar Conrads Heart of darkness), maar die traditie wordt zeker niet als louter zaligmakend voorgesteld. De openheid qua betekenis en structuur kan men opvatten als onderdeel van Mda's oproep om via literatuur discussie in de samenleving te stimuleren. Hij heeft met Het rode hart een levendige roman geschreven, boordevol goede verhalen en ideeën, die de lezer zelf verder moet aanvullen of uitdenken. [Chris Bulcaen]
Erik Wester
Een zwarte Zuid-Afrikaanse man die na de politieke omwenteling in Zuid-Afrika uit ballingschap is teruggekeerd, staat op het punt zijn geboorteland opnieuw te verlaten omdat hij teleurgesteld is in het nieuwe Zuid-Afrika na de apartheid. Een toevallige eenmalige ontmoeting met een jonge Xhosa-vrouw op wie hij direct verliefd is, doet hem echter besluiten in Zuid-Afrika te blijven en naar haar afgelegen geboortedorp te gaan in de hoop haar daar te vinden. Na aankomst in het dorp raakt hij ongewild betrokken bij een honderdvijftig jaar oude vete die mede het gevolg is van de Britse koloniale overheersing en die opnieuw oplaait door de mogelijke ontwikkeling van de toeristenindustrie. Eerder schreef Mda (Zuid-Afrika, 1948) onder andere de roman 'Ways of dying' waarin eveneens het nieuwe Zuid-Afrika na de apartheid het decor vormt. 'Het rode hart' is een knap gecomponeerde roman waarin heden en verleden mooi zijn vervlochten. De continue botsing tussen moderne en traditionele waarden zorgt volop voor tragiek, waarbij Mda's relativerende humor het verhaal sprankelend fris houdt. Gebonden; kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.