Materiaalmoeheid
Marek Šindelka
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Das Mag Uitgevers, 2020 |
VERDIEPING 2 : DUIVELSHOEK : SPANNEND : SIND |
Karen Billiet
em/ov/21 n
In 2018 brak de Tsjechische schrijver Marek Sindelka bij ons door met Materiaalmoeheid, een indrukwekkende roman over de vluchtelingencrisis. Nu is er Klimaatverdriet, een boek dat deels tot stand kwam tijdens een verblijf in Brussel. Het is een grondige herwerking van zijn debuut uit 2008.
In Klimaatverdriet is de aarde onleefbaar geworden. Praag kampt met een verstikkende hitte. De historische binnenstad is verwoest door kolkende modderstromen. Bijen zijn uitgestorven en de malariamug is in opmars. Klimaatverdriet is de ziekte van deze tijd, een aandoening die mensen in totale apathie stort.
In die dagen wordt Krystof Warjak opgepakt in een nachtclub nadat twee bekenden van hem dood zijn aangetroffen. Warjak is betrokken bij de illegale smokkel van bedreigde plantensoorten, een luxeproduct waarvoor fors geld neergeteld wordt. Vlak voor zijn arrestatie was hij in Japan op zoek naar het laatste exemplaar van de Middernachtbloem. Er gaan geruchten dat deze pikzwarte bloem parasiteert op levende wezens en hun ziel kan overnemen.
Paradoxaal genoeg werkt Warjak met zijn handel mee aan de uitroeiing van iets waar hij intens van houdt. Als kind raakte hij gefascineerd door de giftige berenklauw. Hij bracht uren door in de bossen met het instellingskind Andrej. De vriendschap liep stuk op hun gedeelde liefde voor Nina. Warjak voelt sindsdien meer liefde voor planten. Om dit verhaal te vertellen verweeft Sindelka tal van vormen: jeugdherinneringen, politierapporten, dagboeknotities, reisverslagen, dromen en poëzie. Die fragmentarische aanpak is zijn handelsmerk. De wereld laat zich niet vanuit één standpunt vatten en dus breekt hij de werkelijkheid op in stukjes die als een mozaïek worden samengelegd.
Het boek levert fascinerende inzichten over de natuur. Hoe er een rechte lijn loopt van de tulpenmanie in het 17de-eeuwse Nederland naar de huidige klimaatproblematiek. Of hoe planten erin slagen via ondergrondse netwerken met elkaar te communiceren.
Sindelka liet zich met eerdere boeken opmerken door zijn virtuoze stijl. Ook dit keer weet hij zintuiglijke ervaringen verbluffend om te zetten in woorden en roept hij prachtige beelden op. Tijdens een treinrit 'wikkelt het landschap zich af als een filmrol', waarin 'de afzonderlijke frames van elkaar gescheiden worden door houten elektriciteitspalen'. Toch blijft hij al eens te lang hangen in beschrijvingen, wat het lezen vertraagt.
Klimaatverdriet is een mysterieus boek, dat na een eerste lezing nog niet alle geheimen prijsgeeft. Dat maakt het wat minder grijpbaar dan Materiaalmoeheid, maar wel fascinerend. Sindelka rust niet graag op zijn lauweren, met elk nieuw boek daagt hij zichzelf en de lezer uit. Dat maakt hem één van de interessantste jonge schrijvers in Europa.
Vertaald door Edgar de Bruin, Das Mag, 384 blz., 23,99 €.
Oorspronkelijke titel: 'Chyba'.
Marnix Verplancke
em/ec/02 d
In Wenen wordt het zwaar verminkte lijk van de Wit-Russische crimineel Nikolaj Chalkin gevonden. De man is aan de spijlen van een bed gebonden en bewerkt met een bijtend zuur. In zijn buik zit een diepe snee. Alle sporen leiden naar een dakloze. Op beelden is te zien hoe die het pension betrad waar Chalkin verbleef en in diens kamer is op acht plaatsen DNA van de dakloze gevonden, maar de man beweert van niets te weten. Niet veel later wordt in Praag Krystof Warjak gearresteerd, een 26-jarige werkloze die ervan verdacht wordt iets met de moord in Wenen te maken te hebben. Die zou immers draaien om plantensmokkel, van het Verre Oosten en Zuid-Amerika naar Europa. Krystof ontkent, maar niet echt overtuigend, want hij heeft iets met planten. Op zijn zestiende ging hij vier uur per dag werken in de tuin en de serres van een bejaarde man die in een huis woonde dat zo overwoekerd was door het groen dat het een levend art-nouveaukunstwerk had kunnen zijn. Hij leerde er planten verzorgen en besefte als een Peter Wohlleben avant la lettre hoe ze met elkaar communiceerden en een eigen gemeenschap vormden. Met de orchidee heeft het leven op aarde zijn summum bereikt, is Krystof van mening, en nadien is het alleen nog maar bergaf gegaan, met de mens als dieptepunt.
En dat punt ligt echt wel diep. Marek Sindelka’s roman Klimaatverdriet speelt in een wereld die geplaagd wordt door de gevolgen van de klimaatverandering. Praag is bloedheet geworden en overstroomt regelmatig door de hevige regens, als was het het nieuwe Venetië. Door de hevige stormen is gsm-verkeer praktisch onmogelijk geworden en ook de mens is veranderd, en dan vooral de kinderen, die niet alleen meer kankers krijgen, maar ook hun levenslust verloren zijn. De kinderafdelingen van de ziekenhuizen liggen vol passieve, incontinente en op niets meer reagerende wezens, planten bijna.
De Duitse expressionistische dichter en arts Gottfried Benn beschreef in het gedicht Kleine Aster hoe hij een autopsie uitvoerde op een dronkenlap en er per ongeluk een aster in de buikholte van de man terechtkwam, waarop de arts die met bloem en al dichtnaaide. Het is een gedicht dat Sindelka nauw aan het hart moet liggen: van in het begin van zijn roman is duidelijk dat de snee in Chalkins buik misschien wel de befaamde Japanse middernachtsbloem heeft bevat, de blauwe orchidee die Krystof naar Wenen heeft gesmokkeld. In navolging van Novalis stonden blauwe bloemen in de Duitse romantiek symbool voor nostalgie en verlangen. Voor Krystof is die blauwe orchidee een bijna heilige plant die niet alleen rizomen heeft naar de ongerepte natuur van vroeger, maar ook naar de oude Jiddisch-Praagse cultuur. Waarschijnlijk niet toevallig waart er in Klimaatverdriet een wezen rond dat heel erg op de golem lijkt en luistert een van de rechercheurs die Krystof oppakken naar de naam Jozef Kabala.
Zoals we uit Sindelka’s eerdere boeken weten, is hij geen schrijver die van simpele, rechtlijnige verhaaltjes houdt. Een sentimentele tearjerker schrijven over de klimaatcrisis kan iedereen, dacht hij allicht, het is de kunst om er iets echt inventiefs mee doen. En dat is hem gelukt, want Klimaatverdriet is een boek dat je doet nadenken, over de natuur, over jezelf en uiteindelijk ook over de verhouding tussen die twee.
****
Das Mag (oorspronkelijke titel: Chyba), 384 blz., € 23,99.
Jos Schel
In de trein ziet de kleine Kryštof Warjak, samen met zijn moeder reizend, in de buurt van de Poolse grens de ontzagwekkende berenklauwen. 'Kryštof, hoor je me? Je moet nooit aan die planten komen. Duidelijk? Je mag nooit, hoor je me, nooit met deze bloemen spelen.' Jaren doet hij erover om zijn angst voor de reuzenberenklauw te overwinnen. Tegen die tijd speelt zijn leven zich alleen nog maar af tussen de planten en bloemen. Kryštof handelt in venusschoentjes en verdient daarmee aan de ondergang van iets waar hij het meest van houdt. In een wereld die te lijden heeft onder hittegolven en overstromingen is de illegale handel in zeldzame bloemen, met name in orchideeën, ontaard in een volslagen gekte. Een enkele bloem kan de prijs van een goede auto of zelfs een villa overtreffen. Een klimaatdetective, noemt de uitgever deze roman van het Tsjechische supertalent Marek Šindelka (1984); een kruising tussen een misdaadverhaal, poëzie en karakterroman. Op virtuoze wijze weet de auteur in een dystopisch Praag een mysterieuze sfeer te creëren, die in schril contrast staat met de criminele wereld waarin het verhaal zich afspeelt.
Sofie Messeman
ua/an/09 j
De woekerplant de berenklauw, boezemde Kryštof Warjak van kindsbeen af een onwezenlijke angst in. De Tsjechische schrijver Marek Šindelka vangt het beeld zo: 'Ze rijden een bos in. Een eigenaardig bos. De forse stammen en witte, vertakte kronen van die onbekende planten rijden aan hen voorbij. De geaderde takken hebben een diepgroene, soms paarsgevlamde kleur, ze groeien uit een dikke stengel, delen zich regelmatig op en dragen op de top een reusachtig bloemgestel.' Gaandeweg is het Kryštof gelukt die angst te overwinnen door de plant te bestuderen.
Merkwaardig genoeg behoren deze passages over planten tot de meest meeslepende van Šindelka's nieuwe roman Klimaatverdriet, van de griezelige geschiedenis van de woekerende exoot berenklauw, tot de 17de-eeuwse tulpenmanie in Holland of de orchideeënjacht in Victoriaans Engeland.
Bij Šindelka is dat geen vrijblijvende informatie, hij brengt planten echt tot leven, als bestaansvormen met een ongeziene en onbegrepen kracht. In die zin maakt hij Kryštofs angst voor berenklauw tastbaar. Maar het gaat verder dan dat. Want niet zozeer het woekeren van planten, maar schaarste vanwege het uitsterven van planten, daar draait het om in deze roman.
Het verhaal speelt zich af in een niet nader genoemd jaar in de toekomst. Overstromingen teisteren de planeet. In Praag is het verstikkend heet en talloze planten worden met uitsterven bedreigd. Kortom, een toekomstscenario waarin klimaatverandering een schokkende realiteit is geworden.
Tegelijk met de nieuwe schaarste zijn er mensen opgedoken die daar geld aan willen verdienen. Zo iemand is Kryštof, die zich tijdens een 'stage' in de exotische tuin van een oude man in Praag heeft bekwaamd in de botanica. Hij verdient grof geld met het smokkelen van schaarse planten van overal ter wereld.
De roman vangt aan op het moment dat hij zijn laatste klus heeft aanvaard: het opsporen van de Japanse middernachtsbloem, die de merkwaardige eigenschap heeft te parasiteren op levende wezens. Dat levert ware horrorscènes op. De schrijver heeft zich voor dit gegeven naar eigen zeggen laten inspireren door de Japanse kaidans, horrorverhalen over onzichtbare vormen van leven die overal kunnen gedijen, in planten, dieren én mensen.
Naast de verhaallijn over de lugubere exotische planten, is er ook een intrige rond Kryštofs kindertijd in het gezelschap van Andrej en Nina. Het is een driehoeksverhouding die hen hun hele leven blijft achtervolgen, al wordt nooit helemaal duidelijk waarom. Daarvoor is deze plotlijn te zwak uitgewerkt. En om het allemaal nog ingewikkelder te maken, duiken er ook twee morsige detectives op die twee lijken onderzoeken die in het kielzog van Kryštofs illegale plantenhandel zijn gevonden.
Het schipperen tussen genres - detective, horrorverhaal, what if-relaas, liefdesverhaal - maakt het geheel wel erg disparaat. Maar Šindelka is er nu eenmaal niet de schrijver naar om over een ingewikkeld thema als klimaatverandering een snel toegankelijk boek te schrijven.
Klimaatverdriet is een ongemakkelijke roman over een ongemakkelijke waarheid. Want hoewel niemand zich graag de enorme gevolgen van de klimaatverandering voorstelt, doet Šindelka dat expliciet wel. De angst druipt van de bladzijden. Het is angst voor de almacht van een natuur die door de klimaatverandering nieuwe vormen heeft aangenomen.
Dat Šindelka ook de macht van planten zo weergaloos aannemelijk weet te maken, is een ongeziene prestatie.
Vert. Edgar de Bruin Das Mag; 380 blz. € 23,99.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.