De Witte

Uitgeverij Wereldbibliotheek bestaat honderd jaar en dat zullen we geweten hebben. Er verscheen een gedenkboek, en een themanummer van het tijdschrift voor wereldliteratuur 'Armada'. Ook werd de 'Reeks Wereldboeken' opgestart, waarin 14 boeken uit het oude fonds verschijnen die niet alleen mee het gezicht van de uitgeverij hebben bepaald, maar tevens typerend waren voor hun tijd. Ze hebben intussen niets aan zeggingskracht ingeboet. De 'Vlaamse connectie' van de uitgeverij werd in de verf gezet, en een uniek project voor 'boeken op verzoek' werd opgestart.

Oprichting

In 1905 richtte Leo Simons (1862-1932) de Maatschappij voor Goede en Goedkope Lectuur op die al snel, naar een van de geplande reeksen, Wereldbibliotheek werd genoemd. Het doel was "het verspreiden van goedkope boeken onder een publiek dat nog niet of nauwelijks toe was aan de leescultuur, en op deze wijze het volk te verheffen". Het doelpubliek bestond uit onderwijzers, lage ambtenaren en arbeiders. Vooral bij arbeiders was er aan het begin van de 20e eeuw een groeiende culturele en intellectuele belangstelling. Simons beoogde een fonds met een "veelomvattende verscheidenheid" en maakte dat er naast fictie en drama ook non-fictie (vooral geschiedenis, kunstgeschiedenis, opvoeding en religie) verscheen. Van het begin lag de nadruk echter op de fictie, op enkele perioden (bv. de jaren na de Eerste Wereldoorlog) na. Aan Simons wordt in het gedenkboek Honderd jaar Wereldbibliotheek 1905-2005: Deel hebben aan de cultuur van vroeger, heden en de toekomst (verschijnt in april) een lang biografisch artikel gewijd. Het gedenkboek overloopt verder de geschiedenis van de uitgeverij in elf periodes, die indertijd gemarkeerd werden door gedenkboeken of jubileumuitgaven. Ten slotte bevat het boek een fondslijst die ruim 3500 titels omvat.

Ontwikkeling

Hoewel haar eerste uitgave, De historie van mejuffrouw Sara Burgerhart van Betje Wolff en Aagje Deken (heruitgegeven in de 'Reeks Wereldboeken'), een succes werd, ging het de maatschappij aanvankelijk financieel niet voor de wind. Een rationeler beleid bracht beterschap en onder Simons en later Van Suchtelen werden grote namen gepubliceerd en een goede verkoop verzekerd. Tegen het succes van de paperback kon de uitgeverij echter niet op en in 1975 werd ze verkocht aan het Debussy-concern. Er werden veel minder, maar nog steeds kwaliteitsvolle boeken uitgegeven. Onder leiding van Joos Kat gaat de Wereldbibliotheek in 1986 opnieuw zelfstandig en leeft ze weer helemaal op, ondermeer door het succes van auteurs als Isabel Allende. Buitenlandse literatuur is altijd het paradepaardje van de Wereldbibliotheek geweest, met nu vergeten bestsellerauteurs als Paul Gallico en Ernst Zahn, en blijvend grote namen als Thomas Mann, Alberto Moravia, A.B. Yehoshua, Sándor Márai en Miguel Angel Asturias (zie artikel p. 103). De uitgeverij heeft ook klassieke auteurs uitgegeven, van de Griekse tragedieschrijvers tot Dante, Goethe en Shakespeare.

Het Vlaamse fonds

Simons was een aanhanger van de Groot-Nederlandse gedachte en pleitbezorger van de Vlaamse zaak. Van bij haar oprichting heeft de Wereldbibliotheek aandacht gehad voor de Vlaamse letteren. Simons nam graag auteurs als Stijn Streuvels en Herman Teirlinck in zijn fonds op. Karel van de Woestijne vond hij dan weer te 'precieus'. Topauteur met 33 titels was Ernest Claes. De Witte wordt nu heruitgegeven in de 'Reeks Wereldboeken', net als Maria Spermalie van Herman Teirlinck. In het boekje Het doet ons genoegen dat u thans met ons voorstel accoord gaat: Honderd jaar liefde voor Vlaanderen selecteerden Peter Theunynck en Erik Vlaminck -- twee auteurs die uitgegeven worden door de Wereldbibliotheek -- een aantal belangrijke en vermakelijke documenten en brieven uit het archief van de uitgeverij. Ze betreffen bedenkingen bij het activisme, pecuniaire discussies met Claes en Elsschot, de samenwerking tussen Simons en Emmanuel De Bom, een vraag aan Teirlinck om enkele pikante passages in Maria Speermalie aan te passen. Hoewel in 1947 het Vlaams Huis der Wereldbibliotheek in Antwerpen werd opgericht, verwaterde het Vlaamse aandeel in het fonds, en in 1967 werd het Huis verkocht. In de jaren '90 werd de band tussen de Wereldbibliotheek en Vlaanderen weer aangehaald. Erik Vlaminck, Sybren Polet en Geertrui Daem publiceren er, alsook de dichters Hilde Keteleer en Peter Theunynck.

Armada

De Wereldbibliotheek geeft al ruim een decennium het tijdschrift voor wereldliteratuur 'Armada' uit. Dat besteedt in zijn decembernummer aandacht aan de uitgeverij en enkele titels uit haar fonds. Natuurlijk wordt er een artikel gewijd aan Sara Burgerhart en enkele andere werken uit de 'Reeks Wereldboeken' zoals Quia Absurdum van uitgever van Suchtelen, Het menselijke tekort (Malraux) en Sprookjes uit verre landen (Van Hichtum). Enkele curiosa komen aan bod, zoals de 'Winterboeken' uit de jaren '30, anthologieën van verhalen, gedichten en afbeeldingen. Van de indertijd goed verkopende maar nu vergeten auteurs als Margo Antink en Jakob Wasserman (auteur van het nu heruitgegeven Caspar Hauser) wordt die vergankelijkheid geanalyseerd. Dergelijke 'canonieke' vragen komen meermaals aan bod in dit nummer.

Boeken op verzoek

'Printing on demand' is geen courante uitgeversoptie in ons taalgebied. Ter ere van haar jubileumjaar stelde Wereldbibliotheek honderd titels beschikbaar voor de geïnteresseerden. Daaronder klassieken (bv. Over het gelukkige leven van Augustinus, Dantes Het nieuwe leven) en moderne meesterwerken (Walt Whitmans Grashalmen, Stefan Zweigs Noodlotsuren der mensheid). Het is de bedoeling dat het gehele fonds van de Wereldboek op deze manier ontsloten kan worden.

Op www.wereldbibliotheek.nl is echter voorlopig geen informatie te vinden over deze optie. [Redactie]