Legende van een zelfmoord
David Vann
David Vann (Auteur), Arjaan van Nimwegen (Vertaler), Thijs van Nimwegen (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij, © 2019 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : VANN |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij, © 2019 |
VOLWASSENEN : ROMANS : VANN |
Dirk Leyman
rt/aa/30 m
'Laat alle hoop varen, gij die dit boek binnentreedt.' Het zou zomaar een waarschuwing kunnen zijn op de cover van David Vanns nieuwste boek Heilbot op de maan. Want Vann heeft er een handje van weg om alle illusies aan barrels te slaan, met slechts een gitzwart gat als ultieme ontsnappingsroute.
Opnieuw cirkelt Vann als een bezetene rond de zelfmoord van zijn vader Jim. Die joeg zich op 15 maart 1980 een kogel door het hoofd tijdens een telefoongesprek met zijn ex-vrouw, tevens Vanns stiefmoeder. De manisch-depressieve, volkomen uitgewoonde en door torenhoge belastingschulden getergde Jim - ex-visser en tandarts - was 39 jaar oud. David was toen amper 13.
Sindsdien is Vann de gebeurtenis blijven herkauwen en poogt hij ze literair een bedding te geven. Bij wijze van therapie, dat geeft hij grif toe. Vooreerst in Legende van een zelfmoord (2008), waar hij tien jaar aan werkte. Het betekende de internationale doorbraak voor de auteur uit Alaska, die toen nog aan de kost kwam als schipper en botenbouwer. Tegenwoordig verschijnen Vanns boeken "in drieëntwintig talen, won hij veertien prijzen en staat hij op drieëntachtig 'Best Books of the Year-lijsten in twaalf landen", meldt zijn uitgever trots.
droogkomisch
Waarom wilde Vann zich opnieuw in dit duistere en van alle hoop verstoken niemandsland begeven? Het was geen keuze, het was onontkoombaar, legt hij uit in het voorwoord. Van zijn stiefmoeder kreeg Vann immers te horen dat Jim misschien ook wel háár had willen ombrengen. 'In de meer dan vijfendertig jaar sinds zijn dood was dat nooit bij me opgekomen: de mogelijkheid dat hij eerst iemand anders zou doden.'
Bovendien had hij de 'nieuwe behoefte om te overwegen hoe wij hem allemaal uiteindelijk hebben laten vallen'. Wat als hijzelf was ingegaan op zijn vaders verzoek om een jaar met hem in Alaska te komen wonen? Zou hij dan nog leven? Door Heilbot op de maan te schrijven, hoopte Vann 'het eindstadium van vier decennia schuldgevoel' te bereiken. Want, benadrukt hij, dat is het wezenlijke van zelfmoord: 'Dat je voorgoed in gesprek blijft met niemand.'
Zijn schuldgevoel eindelijk van zich afwerpen, dat doet Vann hier met de instrumenten van de fictie. Hoewel hij in Heilbot op de maan echte namen en werkelijke locaties gebruikt, laat de schrijver wel degelijk zijn fantasie los op de laatste weken van zijn vader. Niet om uitstaande rekeningen te vereffenen, zoals in de verhalen uit Legende van een zelfmoord. Eerder als doorgedreven poging tot begrip door compleet in zijn vaders getergde geest te kruipen, tastend naar het hoe en waarom van die familiale determinatie voor zelfmoord.
'Een knop die nooit om gaat, nergens vaste grond', 'we bewegen ons slechts in één richting en keren nooit terug' en 'mijn oude zelf bestaat niet.' Het zijn maar een aantal van de vele donkere refreinen die in het hoofd van Jim rondzingen. En stuwkracht, vooral stuwkracht: 'Dat is het belangrijkste woord dat er is. We moeten met de stroom mee, al weten we dat er alleen maar ellende van komt.'
De naar adem happende Jim - met een spoor van twee kapotte huwelijken en 360.000 dollar geaccumuleerde belastingschuld - zoekt alsnog zijn heil bij zijn familie en vroegere vrienden in Californië. Hij keert er samen met zijn broer Doug terug naar hun geboortegrond in Santa Rosa. Doug is zes jaar jonger, maar nu 'zijn broeders hoeder'. Zal de familiale rondgang hem nog op andere gedachten kunnen brengen?
We weten dan al dat Jim een vogel voor de kat is, of tenminste: overgeleverd is aan zijn eigen, niet meer te temmen demonen. 'Jim is tot iets fragiels verworden. (...) Al dat geld dat hij heeft uitgegeven, al die verspilling.'
Ook zijn omgeving is niet meer in staat deze tikkende tijdbom te ontmantelen, een man die volgens zijn therapeut geen seconde meer alleen mag worden gelaten.
En bovendien: 'Jim moet een manier verzinnen om enkel een zelfmoordenaar te worden, geen massamoordenaar, dáár gaat het om. Dat is het hoogste doel waarnaar hij kan streven, de vrucht van een leven lang hard werken.' Maar intussen koestert hij zijn Ruger. 44 Magnum - precies dezelfde als die van Clint Eastwood in de film Dirty Harry - als een fetisj.
Vann ramt de verstikking van Jim en zijn voortdurende moodswings ('Je bent net een kompas naast een magneet', zegt Doug) er met een repeteergeweer in. Dat gebeurt in scènes die - op een bizarre manier - ook af en toe droogkomisch zijn. Bijvoorbeeld wanneer zijn altijd opspelende verlangen naar hoeren ter sprake komt: 'En wat kan het me nu nog schelen dat ik iets oploop waardoor mijn pik eraf valt. Maakt toch niets uit.' Voorts zijn er die machteloze, neuzelende familieleden, die hem goedbedoeld inpeperen dat hij zich moet 'vermannen'. Of zijn moeder die zegt: 'Het is gewoon een chemische disbalans.'
Soms onderga je dit boek als een ultieme dollemanstocht, een roadmovie met groteske allures én jawel, met een aantal onooglijke sprankels tederheid. Tot de wereld één grote samenzwering tegen Jim is geworden: 'De hemel trekt zich samen, mikt op hem en schijt een motregentje uit ter begeleiding van zijn gehol.' Wanneer hij na een aantal dagen Californië én een fatale therapiesessie naar het isolement van zijn thuishonk Fairbanks in Alaska terugkeert, lijkt het onbegrijpelijk waarom zijn familie dacht dat hij niet langer een gevaar was voor zichzelf. En voor anderen. Vann geeft het endgame van zijn vader een erg ontluisterende lading. 'Goedheid, het gevaarlijkste idee dat er is. Het idee dat hij goed had moeten zijn, daarom zal hij de trekker overhalen.'
groggy
Heilbot op de maan dient de door de wol geverfde Vann-lezer wellicht niet meer dezelfde mokerslag toe als Legende van een zelfmoord. Maar wees maar zeker dat Vann je met dit krachtige, genadeloze boek opnieuw groggy achterlaat. Vanns taalgebruik is beheerst, maar jakkert je vooruit, om je tenslotte te omsingelen. Bovendien geeft hij een aantal van zijn terugkerende motieven een nieuwe dimensie: de dooltochten in de nachtelijke duisternis of die eeuwige fascinatie van zijn familie voor visvangst, jacht en wapens. Vooral wapens. Of zoals Jim zegt: 'Als ik een wapen vastheb, besta ik uit een heel stel Jims, en niemand weet wie er gaat winnen. Een hagelgeweer of een kogelgeweer, dat voelt heel anders. Ze hebben ieder hun eigen kracht, en allebei zorgen ze ervoor dat ik iets wil doodmaken. Allebei willen ze gebrúíkt worden. Allebei bieden ze een uitweg.'
Suggereert Vann nogmaals dat Amerika's wapengekte gewelddadige burgers kweekt? Een kwestie waarin hij zich eerder verdiepte in Last Day on Earth. A Portrait of the NIU School Shooter (2011), over de massamoord aan de universiteit van Illinois op 14 februari 2008.
En o ja, voor we het vergeten: de Nederlandstalige lezer mag extra verguld zijn met dit boek. Vann schotelt ons een uitgebreidere editie dan de oorspronkelijke Engelstalige voor. Hij omzoomt de roman hier met een aantal korte verhalen, die vanuit een ander prisma de zelfmoord van de vader én de nasleep ervan belichten. "Alleen mijn Nederlandse uitgever had de moed om het boek zo te publiceren, en meer waarde te hechten aan een beter boek dan aan hogere verkoopcijfers", meldt Vann.
Het zijn stuk voor stuk wrange pareltjes. Over een grootvader die op zijn tachtigste begint te dansen. Over de vondst door de zoon van het corpus van de dode vader. Of misschien wel het meest tergende: het verslag van ex-vrouw Jeanette aan het Sheriff's Department over hoe ze de zelfmoord aan de telefoon hoorde plaatsgrijpen. 'Een knal, het klonk of er een stuk metaal ergens tegenaan sloeg. Na dat geluid heb ik hem niet meer gehoord, ik heb een paar keer zijn naam geroepen.'
De Bezige Bij, 320 p., 23,99 euro. Vertaald door Arjaan en Thijs van Nimwegen.
Vicky Vanhoutte
rt/aa/08 m
Bijna vier decennia schuldgevoel. Daar wil David Vann zich van bevrijden. Toen de Amerikaanse schrijver 13 was, schoot zijn manisch-depressieve vader zich een kogel door het hoofd. In Legende van een zelfmoord, Vanns bekroonde debuut uit 2008 waaraan hij had geschreven van zijn 19de tot zijn 29ste, fictionaliseerde hij die zelfdoding in dwingende, beklemmende verhalen. Maar het bleef aan hem knagen. De woede ebde weg, het schuldgevoel bleef. Zijn vaders aanbod om een jaar bij hem te verblijven op Alaska had Vann, die in Californië woonde met zijn moeder en zusje, twee weken voor zijn dood afgeslagen. Wat als hij ja had gezegd, had zijn vader dan langer geleefd? Die vraag heeft hem nooit losgelaten.
Ook nieuwe vragen drongen zich op. Had zijn familie zijn vader laten stikken? En wilde hij enkel zichzelf om het leven brengen of iemand meenemen in de dood? Vann had geen keuze, hij móést er nog een roman over schrijven, zegt hij in het voorwoord van Heilbot op de maan. Stuwkracht, noemt hij het.
Toeschouwer
Ook Jim Vann wordt geregeerd door stuwkracht en die maakt Vann vanaf de eerste bladzijde van zijn roman voelbaar. Een bezoek aan zijn familie in Californië is een laatste, wanhopige poging om een onvermijdelijk einde af te wenden, maar Jim raakt steeds meer verstrikt in zijn stemmingswisselingen. Twee ex-vrouwen, twee kinderen, een broer en ouders die hij nauwelijks ziet en belastingschulden zijn de trieste balans van zijn leven, maar tegelijk maakt het niets meer uit. 'Het was allemaal ondraaglijk', schrijft Vann. 'Getrouwd zijn of gescheiden, een gezin hebben of zijn kinderen niet zien, dicht bij of ver weg van zijn ouders en zijn broer.' Zoals meestal in de boeken van Vann is er geen verlossing, tenzij in de dood.
Net zoals Jim een toeschouwer is van een leven dat hem voortstuwt, is zijn familie toeschouwer van Jims ziekte. Ze weten niet goed wat te zeggen of hoe zich te gedragen. 'Je moet je vermannen', zeggen ze. 'Richt je op de kleine, leuke dingen.' 'Je moet even hard ingaan tegen de euforie als tegen de depressie.' 'Zullen we gewoon van het eten genieten.' 'Ik hou van je.' Het is onbeholpen, maar begrijpelijk. Tegen Jims uitzichtloosheid is zelfs zijn psychiater niet opgewassen.
Vann schrijft ademloos, ongedoseerd, stapelt cirkelredenering op cirkelredenering, herhaalt uitentreuren, een heel boek lang. Zo, wil hij laten zien, gaat het toe in het hoofd van een manisch-depressieve man die op is. Jim komt nergens op adem, de lezer evenmin. Je voelt je zoals bij iemand die constant zeurt over zijn ziekte: onmachtig, geïrriteerd, je wilt weglopen. Na 100 bladzijden schreef ik in de kantlijn: maak er dan toch een eind aan, man! - meer een boodschap aan de zoon dan aan de vader. Het duurt dan nog bijna 200 pagina's voor Vann Jim en de lezer uit hun lijden verlost.
Even ergerlijk zijn Vanns fictionele antwoorden op de twee vragen die hem tot dit boek hebben gedreven. Dat Jim mogelijk zijn tweede ex-vrouw wou vermoorden alvorens zelfmoord te plegen, maakt de schrijver nergens bevattelijk. Je gelooft evenmin wat er speelt tussen Jim en zijn broer Doug, die beloofd had hem niet uit het oog te verliezen en hem toch opnieuw alleen laat vertrekken naar Alaska. De reden: Jim verklaart dat het goed met hem gaat. Ineens. Nadat hij dagenlang constant heeft gedreigd met zelfmoord en een .44 Magnum op zak heeft. Wat een farçe.
Labyrint
David Vann is een begenadigd landschapsschrijver, die feilloos zijn weg vindt in de woordenschat van de natuur. Hoe claustrofobischer het hoofd van zijn personages in Legende van een zelfmoord, Caribou Island en Goat Mountain, hoe benauwder ze dat natuurlijke landschap ervaren. Het zijn niet toevallig zijn drie beste boeken. In Heilbot op de maan beperkt hij zich voornamelijk tot het landschap van de geest, een labyrint waarin hij verloren loopt. Betrekt hij de natuur erbij, dan is hij ook hier ook zijn best. Net zoals in de twee laatste hoofdstukken, waarin hij niet langer in het hoofd van zijn vader zit en die je een krop in de keel bezorgen. Redden doen ze het boek niet. Net zomin als de vijf lezenswaardige korte verhalen die de roman voorafgaan en aansluiten bij Legende. David Vann mag dan hopelijk van zijn schuldgevoel zijn verlost, zoals hij schrijft in het voorwoord, een lezer heeft er weinig aan. Echt gebeurd is geen excuus, zei Gerard Reve.
Wie vragen heeft over zelfdoding kan terecht bij de zelfmoordlijn via het gratis nummer 1813 of op www.zelfmoord1813.be
Vertaald door Arjaan en Thijs van Nimwegen, De Bezige Bij, 320 blz., 23,99 € (e-boek 12,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Halibut on the moon'.
SDW
rt/aa/05 m
Waarom de Amerikaanse auteur David Vann tien jaar na de publicatie van 'Legende van een zelfmoord' opnieuw over de zelfdoding van zijn vader schrijft, legt hij uit in het voorwoord van zijn nieuwe boek 'Heilbot op de maan'. Het heeft iets te maken met de geladen revolver die James Edwin Vann heeft meegenomen voor zijn laatste ontmoeting met de stiefmoeder van de auteur, én met het idee dat de zelfmoord op meer dan één manier een familiedrama had kunnen worden. Wat de aangehaalde reden ook moge zijn, de onbeschrijflijk trieste waarheid is dat David Vann als schrijver op zijn best is wanneer hij een hoogstpersoonlijk en even meedogenloos als liefdevol web van verhalen rond de dood van zijn vader weeft.
Vann maakt in zijn dankwoord ook duidelijk dat alleen zijn Nederlandse uitgever de moed had om de roman met korte verhalen te omlijsten. En net als in 'Legende van een zelfmoord' zijn het de variaties op het thema die het geheel zijn rauwe zeggingskracht geven. De glimp van het latere leven van de oom die zijn eigen broer niet wist te redden, de politieverklaring van de ex-vrouw die het fatale schot door de telefoon moest horen en zelfs het verhaal over de vreemde religieuze gewoontes van een geloofsgemeenschap in Californië geven extra kleur en diepgang aan de hoofdmoot van het boek. Dat is de vertelling waarin Vann afdaalt in de getroebleerde geest van een man die bij de rekensom van zijn leven - 'Twee scheidingen. Twee kinderen. Twee loopbanen. 365.000 dollar belastingschuld' - uitkomt bij een kogel door het hoofd.
Waar 'Legende van een zelfmoord' verontwaardigd brandde met het vuur van een afrekening, gaat 'Heilbot op de maan' vooral op zoek naar verklaringen voor de wanhoopsdaad. De meer begripvolle toon van het literaire onderzoek naar de onontkoombare logica van een depressie haalt iets van de emotionele punch uit de stomp in de maag, maar het proza doet bij momenten nog steeds naar adem happen. Sinds 'De glazen stolp' van Sylvia Plath zijn er wellicht weinig romans geweest die zich met evenveel precisie in een door depressie aangetast brein verplaatsen. Zo lijkt het er steeds meer op dat Vann met zijn literaire oeuvre vooral dezelfde demonen probeert te bezweren die zijn vader alleen met een revolver van een zwaar kaliber wist te onderdrukken.
De manier waarop de schrijver dat doet, heeft misschien niet meer dezelfde impact als bij zijn fictiedebuut of opvolger 'Caribou Island', maar dwingt nog steeds respect af. Door de zelfmoord van zijn vader in zoveel verhalen en op zoveel verschillende manieren te belichten, biedt hij niet alleen diverse perspectieven op dezelfde gebeurtenis, maar probeert hij de betekenis ervan ook radicaal te veranderen. Vann graaft met zijn fictie niet naar de feiten, hij probeert de werkelijkheid met verhalen te overstelpen om haar bijna tot aanpassing aan zijn verbeelding te dwingen.
Niet toevallig werden romans als 'Aarde' of 'Klare lucht zwart', waarin David Vann veel minder expliciet aan de slag gaat met herinneringen en zijn duistere familiegeschiedenis, minder goed ontvangen. Met 'Heilbot op de maan' bewijst hij andermaal dat hij zich het meest thuis voelt in de koudste regionen van kleinsteeds Amerika en in de diepste krochten van de menselijke ziel.
★★★½
Roderik Six
rt/aa/20 m
Het is een aparte talisman die Jim met zich meedraagt. Geen geluksdollar, geen bedelarmbandje, geen foto van zijn grootmoeder. Neen, in zijn broekband zit een Magnum. 44. Meer een handkanon dan een revolver – je knalt er zo een grizzlybeer mee omver. Jim loopt met duistere plannen rond. Zijn zelfmoord staat al vast maar misschien moet hij nog een aantal geliefden mee de dood in sleuren. Zijn ex-vrouw Jeanette bijvoorbeeld, of gewoon wat willekeurige bezoekers van het pannenkoekenhuis dat zijn voormalige schoonzus uitbaat.
Tijdens een laatste bezoek aan zijn verbrokkelde familie noemt Jim de Magnum zijn verzekeringspolis. Hij koestert het zware ding, waant zich Dirty Harry die met één vingertrek het kwaad uit zijn hoofd kan bannen. Want ondanks de goede zorgen van zijn broer, ondanks zijn vrolijk rondhuppelende zoon David, ondanks de therapie blijft de zwarte hond in zijn brein bijten. Zelfmoord is de enige uitweg en de Magnum moet hem als een christoffel veilig naar de overkant van de Hades voeren.
Dertien was David Vann toen zijn vader uit het leven stapte tijdens een telefoongesprek met zijn stiefmoeder. Vann fictionaliseerde de wanhoopsdaad eerder al in Legende van een zelfmoord , maar het schuldgevoel bleef knagen. In het voorwoord van Heilbot op de maan legt hij uit waarom hij terugkeert naar die noodlottige periode: het was nooit bij hem opgekomen dat zijn vader naast zichzelf ook anderen had willen doden. Was dat echt zijn bedoeling? En hadden we meer kunnen doen?
Met een rauwe taal als ouijabord roept Vann zijn vaders dolende geest op. Alles in Heilbot op de maan is verzonnen, even echt als een spookbeeld, maar omdat Vann een documentaire stijl hanteert is de wanhoop bijna tastbaar. De stroeve gesprekken die Jim met zijn botte vader voert, de manische gedachten, de monologen tijdens slapeloze nachten: Vann weet de lonkende afgrond zo goed te omschrijven dat je er hoogtevrees van krijgt.
‘De hel is onbereikbaar. Dat is het wreedst’, weeklaagt Jim ergens. Net zo blijft Vanns vader zelf voor eeuwig afwezig. Heilbot op de maan leest dan ook als een vorm van zelfkwelling. Immer die vraag als een weerhaak: wat als?
***
De Bezige Bij (oorspronkelijke titel: Halibut on the Moon), 352 blz., € 23,99.
L. Torn
Met deze indringende roman keert de Amerikaanse schrijver David Vann (1966) terug naar het thema dat zijn oeuvre domineert: de zelfmoord van zijn vader. Toen Vann 13 jaar was pleegde zijn vader (Jim) zelfmoord, kort nadat David had geweigerd om een jaar lang met Jim door te brengen in Alaska. Als schrijver probeert Vann woorden te vinden om met deze existentiële problematiek in het reine te komen. In eerste instantie waren het de woede en de eigen levensdrang die een uitweg zochten (bijvoorbeeld in zijn debuut ‘Legende van een zelfmoord’ uit 2010). Met ‘Heilbot op de maan’ tekent Vann een zowel gevoelig als angstaanjagend portret van zijn vader, voorafgaand aan diens brute zelfmoord. Wat dreef hem? Met een groot inlevingsvermogen beschrijft Vann het impulsieve gedrag waarmee Jim de mensen in zijn omgeving tot wanhoop en schaamte dreef. Daarnaast daalt David af in Jims innerlijke wereld met een eigen logica en met angsten en agressie die niet te beteugelen waren. Deze roman (waarin Vann ook zijn zusje en zichzelf als 13-jarige beschrijft) is door het rauwe leven gestempeld: hartverscheurend.
Vrouwkje Tuinman
il/pr/06 a
We overleven het geen van allen,' zegt Jim, hoofdpersoon van 'Heilbot op de maan'. Hij bedenkt het in een van zijn surrealistische monologen, waarin hij zijn versie van de maanexpeditie uit de doeken doet. Behalve astronauten reisde er volgens hem ook een vis mee tot ver buiten de dampkring en inderdaad, die overleed. Maar dat klopt precies, vindt Jim, want op méér dan dat, dan de dood, hoeft geen van ons te rekenen.
Van dat besef is ook schrijver David Vann ongetwijfeld doordrongen. In zijn familie vonden tijdens zijn leven vijf zelfmoorden en een moord plaats. Vanns eigen vader maakte er een eind aan toen zijn zoon dertien was. Niet lang daarvoor had hij hem gevraagd een jaar met hem mee te gaan naar Alaska. Om te vissen, te jagen, te leven van wat de natuur brengt. David wilde niet. Zijn vader ging toch, in zijn eentje, om zich uiteindelijk door het hoofd te schieten.
In de verhalenbundel 'Legende van een zelfmoord' (2008) vertelde Vann over wat hem als kind overkwam - maar dan totaal anders, daar wijst het woord 'legende' in de titel al op. Het indrukwekkende boek is een reeks verkenningen van hoe het had kúnnen gaan. Met als kern een verhaal waarin zoon Roy zich opoffert, in een poging zijn suïcidale vader Jim te redden.
Elf jaar na deze bestseller is er 'Heilbot op de maan', een misschien wel nog indringender vervolg. Al is 'vervolg' niet het juiste woord. In één lang en enkele zeer korte verhalen creëert Vann weer nieuwe opties van hoe het leven had kunnen lopen. Jim keert als personage terug, en is er niet levenslustiger op geworden. Zijn zoon heet nu gewoon David.
Vann staat inmiddels anders tegenover de gebeurtenissen, vertelt hij in het voorwoord. Er zijn vele jaren verstreken sinds de zelfmoord van zijn vader. Pas recentelijk heeft hij van zijn stiefmoeder meer vernomen over hoe alles destijds verliep. Bijvoorbeeld dat zijn vader ook haar wilde meenemen in de dood. Dat plaatst Jim in een ander licht - en ook de eerdere 'legendes' die Vann rondom hem heeft gebouwd. De schrijver hoopt dat de nieuwe roman het 'eindstadium van vier decennia schuldgevoel' is. Want nog altijd speelt voor hem de vraag 'wat als'. Wat als hij met zijn vader mee gegaan was naar Alaska?
Jim is in dit boek opnieuw een voormalig tandarts, die een leven op zee heeft geprobeerd te beginnen, failliet is gegaan en zijn relaties heeft zien mislukken. Ook is er zijn chronische sinushoofdpijn - die hij opvallend genoeg deels lijkt te koesteren, hij wil zich in elk geval niet laten behandelen. Jim is geobsedeerd door seks en dood, in wisselende intensiteit, maar met dezelfde wanhoop als basis. Bijna alle dagelijkse handelingen ervaart hij als nutteloos, een holle exercitie. Hij lijdt aan een onvoorstelbaar, zichzelf bevestigend zelfmedelijden. Hij kan doorgaans niet aan zijn eigen gedachtestroom ontkomen, die vrij vaak uitmondt in gewelddadige fantasieën.
Nu is de wereld waarin David Vann opgroeide ook wel een ruige. De landschappen zijn onherbergzaam, de weersomstandigheden onvoorspelbaar, en overleven vraagt een flink vermogen tot wreedheid. Dieren zijn er om af te schieten, zeer beeldend van hun ingewanden te ontdoen, en al dan niet rauw op te eten. De dood is iets achteloos - en ook weer niet. 'Zo zou ons eigen vlees eruit kunnen zien, als we er kleine stukjes van afsneden,' bedenkt David, als hij de bloederige onderdelen van een struikgaai in zijn handen houdt.
Tegen dat besef kan religie voor de Vanns niet op - ook een lijntje in 'Heilbot op de maan'. 'Godsdienst is iets waar we het allemaal over eens zijn, zonder erachter te komen wat het is,' zegt Jim. In een heel mooi, los verhaal beschrijft Vann hoe zijn ongelovige oom Doug zich verhoudt met zijn diep gelovige echtgenote.
Ook deze Doug, die een groot deel van het boek manmoedig poogt zijn broer voor zelfmoord te behoeden, is als het er op aan komt levensmoe. Zoals zijn vader dat ook al was, zoals veel Vanns dat zijn. Sommigen al jong, anderen wanneer ze beseffen dat ze zijn vastgelopen. In een interview zei de auteur: 'Het gaat erom dat de dood niet snel genoeg komt: dát is de kern van een midlife crisis.'
'Heilbot op de maan' maakt nog meer dan 'Legende van een zelfmoord' duidelijk dat David Vann zijn vader beter begrijpt dan goed is. Voor hem, en voor de lezer. Zelden heb ik zo dwingend ervaren hoe het moet zijn om een depressie te hebben. Vann brengt overtuigend over hoe mensen zich met hun eigen logica in een (fatale) hoek zetten. Dat is niet prettig om te lezen, en mij persoonlijk lukte het ook alleen in porties van een pagina of tien, twintig. Maar doorlezen moest ik wel. Hoe donker ook, 'Heilbot op de maan' is vooral ook een treffende zoektocht naar verlichting.
David Vann de schrijver, dus niet het personage, beleefde net als zijn vader een niet erg geslaagde loopbaan op zee. Hij ging net als zijn vader failliet, en slaagde er net als zijn vader niet in om 'gewoon' gelukkig te zijn met zijn vrouw. Maar in de tussentijd wist hij, anders dan zijn vader, zijn woede en trauma's om te zetten in iets concreets: een flink oeuvre, dat bovendien veelvuldig bekroond werd. 'Heilbot op de maan' is een nieuw, aangrijpend hoofdstuk in zijn zoektocht naar hoe het leven ook kan zijn. Of dat schuldgevoel, dat hem al zoveel jaren teistert, nu echt opgelost is - daar twijfel ik aan. In beide boeken die Vann over hem schrijft ziet Jim op momenten in dat ook zijn tienerzoon hem niet had kunnen redden. David zelf is geloof ik nog niet zo ver. Maar hij heeft het in elk geval overleefd.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.