Hallo muur
Erik Jan Harmens
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Lebowski, 2018 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : HARM |
Marnix Verplancke
us/ug/22 a
Wanneer Erik Jan Harmens een tunnel uit komt en een bord ziet met daarop ‘Denk aan uw lichten’, dan doet hij dat ook. Dan begint het in zijn hoofd te malen en denkt hij aan zijn lichten, van schemerlampen tot kerstversiering. ‘Denk aan onze kinderen’ vindt hij dan weer een moeilijke, omdat hij die kinderen natuurlijk niet kent. Harmens heeft een spectrumstoornis, net zoals zijn vader en zijn zoon, en dat heeft hij in feite pas onlangs ontdekt. Daarvoor dacht hij dat het er gewoon wat druk aan toe ging in zijn hoofd. Om te kalmeren dronk hij – sterk bier vooral – tot hij van de wereld niet meer wist. Wanneer hij in die tijd een hellingsbord tegenkwam met daarop 10 %, kon hij niet anders dan aan La Trappe Quadrupel denken, waarin precies zoveel alcohol zit.
Vijf jaar geleden stopte Harmens met drinken en schreef hij Hallo muur , een openhartig relaas over de duisternis die hij op de bodem van het glas had aangetroffen en zijn moeizame klim naar en over de rand. Nooit eerder waren leven en literatuur zo innig met elkaar verbonden. Verslavend verbonden zou je bijna kunnen zeggen, want het autobiografische schrijven heeft hem sindsdien niet meer losgelaten. Na Pauwl , een roman waarin het hoofdpersonage gemodelleerd werd naar zijn autistische zoon, schreef hij daarom Door het licht , over zijn jaren na de alcohol.
Niet de drang naar drank bleek lastig om dragen, ontdekte Harmens – die verdween na een tijd – maar wel de wereld om hem heen. Hij voelde opnieuw, en die gevoelens vaagden hem bijna weg. In korte hoofdstukken geeft Harmens een beeld van wat dat in concreto betekent. Zo schrijft hij prachtige pagina’s over de moeilijkheden die hij op een feestje ondervindt bij het groeten van de gasten. Hij verdeelt mensen onder in categorieën van onbekenden tot hechte vrienden en gebruikt voor ieder van die categorieën een andere begroeting. In welke categorie valt die nu weer, vraagt hij zich bij ieder nieuw gezicht af.
Meermaals zit je bij het lezen van Door het licht luidop te lachen, maar achter alle humor steekt ook heel veel tragiek, merk je al gauw. Na het donker van de alcohol is Harmens immers niet op zoek naar het verblindende licht van de ontnuchtering. Hij zoekt een evenwichtige deemstering, en die blijkt moeilijk te vinden.
****
Lebowski, 175 blz., € 21,99.
Jelmer Soes
In deze roman gaat dichter en romancier Harmens 1970) verder waar hij eindigde met ‘Hallo muur’*, de succesvolle, openhartige roman over zijn jarenlange alcoholisme. Harmens definieert dat boek met terugwerkende kracht als proloog van de ‘WARE GROOTTE-reeks’ waar ‘Door het licht’ het eerste reguliere deel van is. De serie korte hoofdstukken handelt over de nuchtere jaren na de alcoholverslaving. Omdat drank geen verdoving meer biedt, wordt hard en meedogenloos duidelijk hoe de verteller worstelt met alle verwachtingen, prikkels en omgangsvormen van de wereld om hem heen. Geregeld drijven alledaagse beslommeringen hem tot razende wanhoop. Al vertellend verkent hij dan ook de mogelijkheid dat ook hij, net als zijn grootvader en zijn zoon, autistisch is, al wordt die term nergens letterlijk benoemd. Zo verandert het onderwerp van de roman gaandeweg van een leven zonder drank naar een zoektocht naar (be)rust(ing) en liefde. Een mooi vervolg binnen een veelbelovende literaire reeks. Delen van dit boek verschenen eerder als columns in onder meer Trouw, Het Parool en op volkskrant.nl.
Rob Schouten
te/ep/08 s
Dat Erik Jan Harmens (1970) behalve dichter ook een interessant prozaschrijver is weten we sinds 'Hallo muur' (2015), waarin hij over zijn alcoholverslaving schreef. Een autobiografisch document dat hij nu als de proloog voor een groter project, 'Ware grootte' geheten, beschouwt. 'Ware grootte', dat betekent écht, niet vertekend en dat geldt ook voor het eerste deel 'Door het licht', zijn boek over zijn post-alcoholperiode dat voor een deel echo's bevat uit stukken en columns die hij onder meer voor deze krant schreef.
Maar hoe echt kun je schrijven? Harmens geeft zelf toe dat hij hier en daar wat aandikt, en ook wel eens iets schrijft wat niet gebeurd is maar wat had kunnen gebeuren. Dit is dus autobiografisch schrijven met een beetje voorbehoud. Dat voorbehoud is van belang omdat de schrijver ons met de neus in zijn persoonlijk leven duwt, zozeer zelfs dat je het er wel eens benauwd van krijgt.
Hoewel het woord nadrukkelijk niet valt voel je wel dat Harmens iets autistisch heeft, hij zegt dat hij 'het' heeft; het leven en met name het sociale leven is voor hem een hele klus, hij vindt het moeilijk om zich losjes en vanzelfsprekend te gedragen, op feestjes, in gezelschap, maar ook op de weg of als hij met zijn geliefde is. Alle prikkels komen hevig bij hem binnen. Hij heeft moeite om zich aan iemand voor te stellen, om afscheid te nemen, om een pizza te maken die 12 tot 15 minuten moet garen, om het geluid van een bruistablet of een waterkoker zomaar te verdragen. Heel precies, soms op het ziekelijke af, beschrijft hij al zijn angsten en obsessies van binnenuit: "Nergens in het boek wordt een landschap uitgetekend of een interieur beschreven. Geen personage wordt uitgediept, behalve het mijne. Ik schrijf alleen over mijn binnenkant." Zijn boek is de röntgenfoto van een wat al te rijkgevuld brein.
Harmens is uit de donkerte van het alcoholisme naar het licht van een nuchter bestaan geklommen maar dat betekent niet dat hij nu gelukkig en bevrijd is, want in het volle licht komen de dingen ook harder en onverbiddelijker aan, voor iemand die gewend was zijn angsten weg te drinken een enorme opgave; ware grootte is ook zware grootte. "Op sommige dagen voelt het alsof mijn hoofd op het punt staat boem! uit elkaar te knallen, vanwege alles wat er binnenin is opgeslagen. Wat er nog maar bij komt laat het overlopen. Als iemand met zijn sleutelbos schudt, krimp ik als spinazie in een wok. Hetzelfde gebeurt als iemand aanbelt en nog voor ik op het sleuteltje heb kunnen drukken nóg een keer aanbelt."
Wat soelaas biedt voor dit overvolle en overgevoelige hoofd is muziek. In 'Door het licht' komt een heel arsenaal aan popsongs voor die de schrijver kalmeren en verder helpen, achterin staat zelfs een playlist. Voor iemand die, zoals ik, die muziek niet kent zegt het allemaal niet zoveel maar je voelt wel dat muziek de overmaat aan prikkels kanaliseert: "Liedjes die mijn hoofd niet doen overlopen, maar het tegenovergestelde effect hebben: mijn hoofd een beetje leger maken, steeds een speld uit het speldenkussen trekken, in plaats van er nog een bij te prikken. Zo zacht zijn de liedjes dat mijn bolster, eerst nog hard, alsof het voor de vorm nog tegenstribbelt, uiteindelijk barst met een krak, waarna ik nog maar een paar keer hoef in te ademen om weer frisse lucht naar binnen te halen."
Van tijd tot tijd richt Harmens zich in 'Door het licht' tot anderen, zijn vader, de geliefde, een overleden vriend. Daarmee roept hij als het ware getuigen op van zijn genezingsproces; ook de lezer is zo'n getuige van wie de nodige empathie wordt gevraagd want behalve vaak beklemmend of onbedoeld hilarisch wordt er in zo'n boek over de hyperbewuste gedachtenwereld ook weleens geouwehoerd. Dat maakt nu eenmaal deel uit van het oprechte verslag dat de schrijver van zijn binnenkant wil geven. Je kunt je ook afvragen wat een volgend deel van 'Ware grootte' te bieden heeft met al dat gerommel in het hoofd. Vooralsnog vergelijk ik Harmens' project met de 'Divina Comedia' van Dante: eerst de hel, nu het vagevuur en wie weet straks het paradijs. Dat zou de ware meesterproef zijn: een spannend boek over onvermengd geluk. Harmens is er misschien wel toe in staat.
oordeel
Beklemmenden hilarisch en soms ook geouwhoer.
Lebowski; 190 blz. € 21,99.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.