Hoe moet je zijn? : roman
Sheila Heti
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Signatuur, 2018 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : HETI |
Marjolijn Van Heemstra
ob/kt/31 o
Sommige landschappen zijn zo eentonig dat je er langzaam door moet reizen om de schoonheid te zien. Een wijsheid van Wilfred Thesiger die eind jaren 1940 door de Omaanse woestijn trok. Ik dacht aan die uitspraak toen ik Moederschap van Sheila Heti (41) las. Niet vanwege de woestijn, maar vanwege de traagheid van bewegen, het minutieuze inzoomen en de schoonheid daarvan.
Ogenschijnlijk gebeurt er weinig in Heti's tweede roman. Bijna 300 pagina's cirkelt de schrijfster rond de vraag of ze wel of geen kind moet krijgen. In zekere zin, vindt Heti, is het niet krijgen van kinderen net zo'n grote ervaring als ze wél krijgen. Alleen is er geen erkenning of taal voor. 'Hoe kan ik de afwezigheid van die ervaring uitdrukken zonder dat gemis centraal te stellen? Kan ik zeggen waar zo'n ervaring een uitdrukking van is zonder het in verband te brengen met het moederschap?'
Heti ontsluit met haar overdenkingen een landschap waar maar weinig mensen in willen ronddwalen: een vrouwenleven zonder die mijlpaal van het moederschap. Haar tocht (het boek) beslaat de laatste jaren van haar vruchtbare leven en valt te lezen als het reisverslag van iemand die zich niet wil conformeren aan de norm.
Maar Moederschap is méér dan dat. Het is een zorgvuldig onderzoek naar wat het betekent om in een vrouwenlijf te leven. 'Ik zal maar niet kunnen vatten hoe ik zo naïef heb kunnen zijn over hoe tijd werkt in het leven van een vrouw; hoe tijd in wezen het rijk is waarin een vrouw leeft.' En het is een ode aan de twijfel, het niet-weten. 'Een leven is niet meer dan een opzet, een vraag die je stelt door het te leven.'
Misschien is dat wel het mooiste aan dit boek, dat het zo zorgvuldig vastlegt wat er gebeurt op al die momenten dat er niets lijkt te gebeuren. Als we twijfelen, niet vooruitkomen, blijven zitten met een vraag. Heti beschrijft hoe een rups in een cocon niet zomaar transformeert tot vlinder. Eerst valt hij uit elkaar, verandert in een brij. 'Waarom heeft niemand het over die brij?' En niet altijd wordt een rups een vlinder, soms wordt hij, schrijft ze, gewoon weer een rups.
Navelstaarderigheid ligt op de loer, maar Heti is slim en grappig genoeg om van haar navel een universeel verhaal te maken over keuzes, liefde en de angst het verkeerde leven te leiden. Alles wordt erbij gesleept in de zoektocht naar een antwoord, zo ook een techniek geïnspireerd op de I Tjing, een millennia oud Chinees orakelboek. Heti stelt vragen en krijgt via een systeem van het opgooien van muntjes op elke vraag een 'ja' of 'nee'. Het levert een reeks van absurde 'gesprekken' op. 'Zal het kind een meisje zijn? Nee. Zal het aantrekkelijk zijn? Nee. Gewoontjes? Nee. Razend knap? Ja. Is er van al het bovenstaande ook maar íéts waar? Nee.'
Hoe hard we ook zoeken, we zullen nooit weten welke weg de juiste is.
Reddingsvlot
Naarmate de tijd verstrijkt en het fysieke moederschap verder uit zicht raakt, doemt in de verte iets anders op, misschien kun je het geestelijk moederschap noemen. Het vermogen te troosten, te helen, de scherven aan elkaar te leggen.
Heti richt haar troost en liefde niet op een volgende generatie, maar op de generaties vóór haar. Haar moeder en haar moeders moeder, wier levenskeuzes ze probeert te begrijpen. Hun verdriet is langs twee generaties naar beneden gesijpeld en door het te beschrijven hoopt Heti iets te helen, in zichzelf en in hen. 'Misschien neem ik dit boek wel mee naar mijn moeders huis. Ik zal op de deur kloppen en naar haar toe gaan en zeggen: Hier is het. Op papier. Je moeders verdriet, jouw verdriet, mijn verdriet.'
En dan is de worsteling voorbij, gewoon omdat er voldoende tijd verstreken is. Het boek heeft Heti als een 'reddingsvlot' over haar vruchtbare jaren heen gedragen. Grote antwoorden blijven uit. Er vindt geen transformatie plaats, geen eind goed al goed, er is opluchting en er is een moeder die haar dochter bedankt.
Signatuur, 288 p., 19,90 euro. Uit het Engels vertaald door Iannis Goerlandt.
Sarah Vankersschaever
ob/kt/19 o
De ene vrouw baart een kind, de andere een beslissing. Dat laatste in het beste geval, want het groeiend aantal kinderloze vrouwen vandaag bestaat niet louter uit hardliners die bewust klein grut afzweren. Veelal zijn het twijfelaars die de beslissing te ver voorbij de houdbaarheidsdatum van hun eierstokken duwden. Het zou Sheila Heti niet overkomen. De schrijfster zou goed over de kindkwestie nadenken. Helder beslissen. Geen spijt hebben. Gewoon het hart volgen. Het verstand ook, natuurlijk. En de vrienden met hun meningen. Om haar vriend niet te vergeten. Het boek werd lijviger dan voorzien, het hoofdpersonage een treffende kopie van Heti.
Moederschap is geen kwestie van wat pro's en contra's blenden en klaar. De stream of consciousness van het hoofdpersonage ís de blender. Met het onbestaande kind als middelpunt vliegt het leven in flarden voorbij. Gesprekken met bevriende ouders, relationele twijfels, herinneringen aan de familiegeschiedenis, mijmeringen over haar schrijverschap. Losjes geordend, ruw gepolijst, schaamteloos. Er wordt geneukt en geovuleerd, goed wetende dat dat het makkelijke deel is: allemaal dingen waar je niet hoeft bij na te denken. In de tijd die rest probeert Heti volgens de kunst van de nieuwe redelijkheid gevoel en verstand te verzoenen, in de hoop dat die niet alleen de vraag - ga ik voor een kind of niet? - scherper zullen krijgen, maar ook het antwoord.
De kantlijn
'Alsof een kind iets is om te hebben, en niet iets om te doen. Het doen is wat me zo zwaar lijkt. Het hebben lijkt me geweldig.' Moederschap moet het niet hebben van de stijl of van de sierlijke boog in Heti's redenering, wel van de kruisjes in de kantlijn. 'Het gevoel geen kinderen te willen is het gevoel niet iemands idee van mij te willen zijn.' Van de grammaticale precisie ook waarmee ze het conflict ontleedt in hoofd- en nevenschikking. 'Je kunt niet onoprecht iemand maken. (…) Je maakt geen kind als een buffer tegen toekomstige spijt'. En: 'Er ligt een soort droefheid in niet de dingen te willen die zin geven aan het leven van zoveel andere mensen.'
Ook al is de tikkende tijd de motor van het hele boek, dé tijd is precies wat Moederschap ontbeert. Sheila Heti wroet zich een weg naar binnen, maar maakt zelden de omgekeerde beweging richting tijdgeest. Het grotere plaatje dat almaar meer vrouwen vandaag hun eicellen invriezen om de keuze nog net iets langer te kunnen rekken, bijvoorbeeld. En ook, als keerzijde van de maakbaarheid, hoe groot het taboe vandaag is op het afwijzen van een kind. Met het ongeboren kind als ultiem plichtsverzuim. Heti raakt die context slechts rakelings aan: 'Een vrouw die zich niet met de kinderen bezighoudt heeft iets bedreigends. Om zo'n vrouw hangt een zweem van onbestemdheid, onbestendigheid.' Als ze die 'iets bedreigends' en 'een zweem van' scherper had geanalyseerd, had ze in haar roman een veel rijker tijdsbeeld op papier kunnen zetten.
Het moeilijkste wat er is
Moederschap is een boek vol oprechte tegenstrijdigheden. Waarin kinderen nu eens onzelfzuchtige verstrekkers van zingeving zijn en dan weer de arrogante verspreiders van 'al dat zelf'. Maar hoe kom je tot een conclusie als alles zowel waar als niet waar is? Als ouderschap tegelijk wonderlijk is en 'de grootste oplichterij aller tijden'? Voor de schrijfster Sheila Heti is het dan toch niet de taal die de doorslag geeft - er is geen verlossend woord of finaal argument. Het is een besef dat doorsijpelt tot een voldragen beslissing, een percolator die reutelend haar bakje troost vrijgeeft.
Levert Moederschap goede koffie op? Goh. Het essay 'Happily unblessed' dat de Britse psychologe Rose Shepherd in 2003 schreef voor The Guardian is een voorbeeld van hoe dezelfde vraag en eenzelfde uitkomst toch een rijkere blend oplevert. In haar zes pagina's komen meer zinvolle geluiden samen dan in het hele boek van Heti. Heb je de buitenwereld dan nodig voor zowat de meest persoonlijke vraag van je leven, de vraag to diaper or not to diaper? Ja. Het is een illusie te denken dat je persoonlijke keuzes maakt in de beslotenheid van een innerlijk vacuüm. Je moet botsen, herkennen, afwijzen en goedkeuren. Dat is tenslotte de reden waarom iemand Moederschap zou willen lezen. Omdat als je twijfelt, het fijn is om tegen meer te botsen dan de eigen navel. Of die van Sheila Heti.
Vertaald door Iannis Goerlandt, Hollands Diep, 288 blz., 19,99 €. Oorspronkelijke titel: 'Motherhood'.
Marjolijn Van Heemstra
ob/kt/27 o
Sommige landschappen zijn zo eentonig dat je er langzaam doorheen moet reizen om de schoonheid te zien. Een wijsheid van Wilfred Thesiger die eind jaren veertig door de Omaanse woestijn trok. Ik dacht aan die uitspraak toen ik Moederschap van Sheila Heti (1976) las. Niet vanwege de woestijn maar vanwege de traagheid van bewegen, het minutieuze inzoomen en de schoonheid daarvan.
Ogenschijnlijk gebeurt er weinig in Heti's tweede roman. Bijna driehonderd pagina's cirkelt de schrijfster rond de vraag of ze wel of geen kind moet krijgen. In zekere zin, vindt Heti, is het niet krijgen van kinderen net zo'n grote ervaring als ze wél krijgen. Alleen is er geen erkenning of taal voor. 'Hoe kan ik de afwezigheid van die ervaring uitdrukken zonder dat gemis centraal te stellen?' Heti ontsluit met haar overdenkingen een landschap waar maar weinig mensen in rond willen dwalen, een vrouwenleven zonder die mijlpaal van het moederschap. Haar tocht beslaat de laatste jaren van haar vruchtbare leven en valt te lezen als het reisverslag van iemand die zich niet wil conformeren aan de norm.
Maar Moederschap is veel meer dan dat. Het is een zeer zorgvuldig onderzoek naar wat het betekent om in een vrouwenlijf te leven. 'Ik zal maar niet kunnen vatten hoe ik zo naïef heb kunnen zijn over hoe tijd werkt in het leven van een vrouw; hoe tijd in wezen het rijk is waarin een vrouw leeft.' En het is een ode aan de twijfel, het niet-weten. 'Een leven is niet meer dan een opzet, een vraag die je stelt door het te leven.'
Misschien is dat wel het mooiste aan dit boek, dat het zo zorgvuldig vastlegt wat er gebeurt op al die momenten dat er niets lijkt te gebeuren. Als we twijfelen, niet vooruitkomen, blijven zitten met een vraag.
Navelstaarderigheid ligt op de loer, maar Heti is slim en grappig genoeg om van haar navel een universeel verhaal te maken over keuzes, liefde en de angst het verkeerde leven te leiden. Alles wordt erbij gesleept in de zoektocht naar een antwoord, zo ook een techniek geïnspireerd op de I Tjing, een millennia oud Chinees orakelboek. Heti stelt vragen en krijgt op elke vraag een 'ja' of 'nee'. 'Zal het kind een meisje zijn? Nee. Zal het aantrekkelijk zijn? Nee. Gewoontjes? Nee. Razend knap? Ja. Is er van al het bovenstaande ook maar iets waar? Nee.' Hoe hard we ook zoeken, we zullen nooit weten welke weg de juiste is.
Naarmate de tijd verstrijkt en het fysieke moederschap verder uit zicht raakt, doemt in de verte iets anders op, misschien kun je het geestelijk moederschap noemen. Het vermogen te troosten, te helen, de scherven aan elkaar te leggen. Heti richt haar troost en liefde op de generaties vóór haar. Haar moeder en haar moeders moeder, wier levenskeuzes ze probeert te begrijpen. Hun verdriet is langs twee generaties naar beneden gesijpeld en door het te beschrijven hoopt Heti iets te helen, in zichzelf en in hen.
En dan is de worsteling voorbij, gewoon omdat er voldoende tijd verstreken is. Het boek heeft Heti als een 'reddingsvlot' over haar vruchtbare jaren heen gedragen. Grote antwoorden blijven uit. Er vindt geen transformatie plaats, geen eind goed, al goed, er is opluchting en er is een moeder die haar dochter bedankt.
****
Uit het Engels vertaald door Iannis Goerlandt. Signatuur; 288 pagina's; € 19,99.
Naar gegevens van Aletta Brink
De ik-persoon is schrijfster, gescheiden, woont in een klein appartementje en heeft sinds kort weer een vriend, Miles. Nu ze bijna 37 jaar is, dient de vraag zich steeds meer aan of ze aan kinderen wil beginnen. Van Miles hoeft het niet zo nodig want hij heeft al een dochter. De schrijfster onderzoekt wat het betekent om moeder te zijn, hoe het haar als persoon gaat definiëren en wat de gevolgen zijn voor haar schrijverschap. Om haar heen ziet ze de levens van vriendinnen die kinderen krijgen, veranderen. Tussendoor stelt ze vragen aan Chinese stenen die haar vragen met ‘ja’ of ‘nee’ beantwoorden. Het volgen van de gedachtegang van de ik-persoon zal vooral vrouwen die zelf voor de keuze staan, aanspreken. De academische benadering van het onderwerp maakt deze roman echter moeilijk toegankelijk. De auteur (1976) laat in het midden of dit een autobiografische roman is.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.