Het raadsel van het denkende konijn en andere verhalen
Clarice Lispector
Clarice Lispector (Auteur), Harrie Lemmens (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Arbeiderspers, 2016 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : LISP |
Dirk Leyman
us/ug/10 a
Amper 57 jaar was Clarice Lispector toen ze in 1977 overleed aan eierstokkanker. Maar haar korte leven stelt biografen en onderzoekers nog steeds voor een berg raadsels. Gezegend met een lucide pen én een soevereine, statige schoonheid wordt Lispector in Brazilië tegenwoordig op handen gedragen en is ze bedeeld met standbeelden, postzegels én memorialen.
Pas de laatste jaren doet deze merkwaardige schrijfster ook in Europa en de Verenigde Staten grootscheeps de nekken strekken. Daar zit de zojuist in het Nederlands vertaalde biografie van Benjamin Moser, driehoekspartner van Arthur Japin en uitgever Lex Jansen, voor veel tussen. Mosers eloquente en uitstekend geresearchte levensbeschrijving laat je gulzig naar Lispectors intrigerende oeuvre grijpen.
Sindsdien regent het eretitels voor deze 'fascinerende wolvin met de uitstekende jukbeenderen' en 'groene, amandelvormige ogen' (aldus dichter Ferreira Gullar). Ze is postuum ingehaald als een nieuwe Fernando Pessoa, 'een Braziliaanse Kafka' of 'een vrouw die eruitzag als Marlene Dietrich en schreef als Virginia Woolf'. Men prijst haar als 'prinses van de Portugese taal'.
Vooral blijft ze 'de sfinx van Rio De Janeiro'. Want de excentrieke Lispector mocht zich graag etaleren als een wandelend surrealistisch geheimschrift. "Ik ben zo mysterieus dat ik mezelf niet begrijp", liet ze zich ontvallen. Carlos Drummond de Andrade dichtte bij haar dood: "Clarice/ze kwam uit het ene mysterie/ging naar het andere."
Een typische Braziliaanse schrijfster is Lispector nooit geworden, hoezeer ze dat ambieerde en de Portugese taal omarmde als een verloren geliefde. Dat had zowel te maken met haar roots als met haar stijl én eigenzinnigheid. Lispector dekte haar verleden steeds toe met tegenstrijdigheden. Van joodse origine kwam ze ter wereld in het door burgeroorlogen en pogroms geteisterde Oekraïne, in de nasleep van de Russische revolutie. Haar moeder liep tijdens een groepsverkrachting syfilis op, waaraan ze overleed toen Clarice amper negen was. Het drama tekende haar voorgoed.
Rond haar derde belandde het meisje via Roemenië met haar ouders in Brazilië, waar ze opgroeide in Recife, om later met haar vader, een venter, naar Rio de Janeiro te verhuizen. Lispector toonde al vroeg intellectuele bravoure, studeerde rechten en werkte als vertaalster. Met kwikzilveren elan dompelde ze zich onder in schrijverskringen en wordt journaliste. Op haar 20ste debuteerde ze als auteur met twee verhalen, om in 1943 haar eerste roman Dicht bij het wilde hart te publiceren.
Sigaretten voor de hond
Na haar huwelijk met een diplomaat, goed voor twee zonen, hernam ze het globetrottersbestaan in Napels, Bern en Washington, terwijl haar literaire ster schitterde én de romans (waaronder De appel in het donker en 'meesterwerk' De passie van G.H.) elkaar snel opvolgden. Toch verzandde Lispector na haar scheiding in eenzaamheid in haar flatje nabij Copacabana, gedempt met slaappillen, whisky en veel sigaretten, die ze zelfs haar hond Ulisses tussen de tanden stak. Haar depressies dreven therapeuten tot wanhoop, zeker nadat ze in de nacht van 14 september 1966 met een smeulende sigaret in slaap viel, ternauwernood de brand overleefde en met littekens verder door het leven moest.
Pas door het schrijven van krantencolumns voor het Jornal do Bresil tussen 1967 en 1974, vond Lispector weer enigszins haar draai. Uit de wekelijkse 'kronieken' rees een onorthodoxe autobiografie op. Na haar dood bracht haar zoon Paulo de fragmenten samen, nu vertaald in De ontdekking van de wereld. Het is geslepen proza van hoogkaraatsmakelij. Helemaal geen persoonlijke exercities over akkefietjes zoals tegenwoordig zo courant is in columnland. Nee, Lispector werkt bepaalde belevenissen en herinneringen om tot intense, abstracte bespiegelingen die inderdaad aan Pessoa doen denken en uitmonden in spitse aforismen of filosofische rêverieën.
Lispector liet zich weinig gelegen liggen aan de wetmatigheden van het krantenstukje, ze deed geheel haar zin. Anekdotes, gesprekjes met taxichauffeurs of een krankzinnig wordende keukenmeid zijn slechts springplanken naar iets hogers: Lispector poogt haar eigen identiteit én schrijverschap te betrappen. Aanvankelijk voorzichtig en twijfelend, later met meer zelfvoldaanheid, ja, zelfs arrogantie. Ze trakteert ons in deze teksten voortdurend op een partij armworstelen tussen gevoel en verstand.
De ontdekking van de wereld is een bezwerende kennismaking met de humeuren en temperamenten van een schrijfster die bijna automatisch diepzinnigheid ventileerde, zonder dat het op de heupen gaat werken. Intussen hield ze feilloos haar mysterie intact. Harry Mulisch wist het al: "Het beste is, het raadsel te vergroten."
Clarice Lispector, De ontdekking van de wereld, vertaling Harrie Lemmens, Privédomeinreeks, De Arbeiderspers, 456 p.
Benjamin Moser, Clarice Lispector, de biografie, vertaling Adri Boon, De Arbeiderspers, 558 p.
J. Hodenius
Keuze uit de zaterdagcolumns van de iconische Braziliaans-joodse experimentele schrijfster (1920-1977), die ze tussen 1967 en 1973 schreef en die haar hernieuwde populariteit verschaften. Innemend is dat ze het in die tijd in Brazilië populaire genre met het open vizier van een amateur (in positieve zin) aangaat en zelfs haar aanvankelijk angst en twijfel laat zien. Ze noteert in de stukken (van herinneringen en observaties tot kleine verhaaltjes en mini-essays) wat haar de moeite waard lijkt. Wat het geheel uittilt boven het documentaire niveau, is haar eerlijkheid, haar idiosyncratische, springerig-elliptische stijl en persoonlijke visie op de werkelijkheid. Dit alles vanuit een ultieme poging dicht bij zichzelf te blijven, nooit haar ziel te verkopen en al tastend en genietend op zoek te blijven naar de (nog onbekende) kern van zichzelf en het leven. Het onbedoelde, door haar ook gevreesde, maar onvermijdelijke resultaat van dit tappen uit de eigen alledag is een verkapt zelfportret, met observaties die vaak herkenbaar zijn, maar nóg vaker verrassend. Keuze van de columns en nawoord door de vertaler.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.