De welwillenden
Jonathan Littell
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
De Arbeiderspers, cop. 2012 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 13585 |
15/04/2013
Begin 2012 vertrok de Franse schrijver Jonathan Littell naar Libanon. Daar slaagde hij erin om de grens naar Syrië over te steken en vervolgens ruim twee weken clandestien in Homs te verblijven. In die periode hield hij een soort dagboek bij, waarin hij verslag deed van het geweld dat hij op zijn weg tegenkwam, maar ook en misschien wel vooral van de gesprekken die zijn gidsen voerden. Deze schriftjes zijn nu, grotendeels in de originele ruwe vorm, uitgegeven onder de titel Berichten uit Homs.
Littell staat in een lange traditie van schrijvers die naar een oorlogsgebied trekken om daar — al dan niet in literaire vorm — verslag over uit te brengen. Ernest Hemingway trok in de tweede helft van de jaren dertig naar Spanje om de burgeroorlog van dichtbij te bekijken. Hij verwerkte zijn ervaringen in de ontluisterende oorlogsroman For Whom the Bell Tolls. Veel recenter liet Arnon Grunberg zich als embedded journalist door het Nederlandse leger rondleiden in Afghanistan. Hij schreef er een reeks krantenstukken over en verzamelde er materiaal voor de roman Onze oom.
Schrijvers die naar een oorlogsgebied trekken, doen dat vaak om de band met het echte leven niet te verliezen, om zélf te voelen wat het is om de dood in de ogen te kijken. Het is de ultieme manier om iedere verdenking van een ivoren torenmentaliteit te pareren. Littell is daarin waarschijnlijk niet anders dan zijn collega’s. Toch valt zijn Berichten uit Homs in het genre literaire oorlogsverslagen wel op door het ostentatief onliteraire karakter ervan. In de korte inleiding geeft Littell al aan dat hij zo min mogelijk aan zijn snel in schriftjes gekrabbelde aantekeningen heeft willen veranderen. Naar verloop van tijd drong het namelijk tot hem door dat de notities die hij steeds fanatieker bijhield, uitgroeiden tot een ongefilterd verslag van wat er zich in Syrië afspeelde en dat zijn ruwe, soms wat onbeholpen tekst zo een waardevolle aanvulling zou vormen op de gekleurde berichten die normaal gesproken tot ons komen.
Die redenering snijdt zeker hout. Littell neemt zijn lezers mee op een reis langs schimmige posten van het Vrije Syrische Leger, terwijl hij aan de lopende band verwarrende verhalen noteert. Als westerse nieuwsconsumenten zijn we immers geconditioneerd om op de hand van de oppositie te zijn, maar hoe langer hoe meer bekruipt je het gevoel dat ook de opstandelingen niet helemaal zuiver op de graat zijn. Sommigen komen er ronduit voor uit dat hun helden Bin Laden en Al-Zarqawi heten. Ook dit conflict is allesbehalve zwart-wit.
Hoe waardevol Littells boek als ruw en eerlijk verslag van een van de zorgwekkendste conflicten van dit moment ook is, toch bekruipt je als lezer het gevoel dat berichtgeving niet Littells enige doel was. Sinds de publicatie van zijn bejubelde, maar ook fel bekritiseerde roman De welwillenden (2006, vertaling 2008) heeft Littell een aantal boeken gepubliceerd die in ieder geval de bijbedoeling lijken te hebben gehad om een deel van de kritiek van repliek te voorzien. In 2008 verscheen bijvoorbeeld Le sec et l’humide (Het droge en het vochtige, 2009), een uit 2002 stammende Theweleitiaanse benadering van de Belgische fascist Léon Degrelle. Het was nooit Littells bedoeling geweest om deze tekst te publiceren, maar aangezien weinigen Klaus Theweleits studie naar de taal van de fascisten in De welwillenden hadden herkend, ging hij twee jaar na het verschijnen van zijn roman alsnog over tot de publicatie van wat inmiddels een handige leeswijzer was geworden. Zo ook functioneren Littells reisverslagen naar conflictgebieden, waarvan Berichten uit Homs, na Tchétchénie, An III (2009), al het tweede is. Met deze gedurfde reizen lijkt Littell deels het verwijt van de literaire uitbuiting van een traumatische geschiedenis tegen te willen spreken. Vooral in Berichten uit Homs is er immers geen enkele literaire ambitie te bespeuren.
Voor het verslag van de reis door Syrië op zich is dat wellicht te betreuren. Je kunt alleen maar fantaseren over welk boek Littell had kunnen schrijven als hij zijn politieke inzicht en zijn kwaliteiten als romancier had aangewend om een verhaal te construeren. Maar ook zonder die kunstgrepen wordt Berichten uit Homs, zeker in de tweede helft, een meeslepend relaas van een denkende, twijfelende man die onvoorbereid in een wereld van geweld en onontkoombare waanzin wordt gestort. En terwijl niemand deze keer kan beweren dat Littell de geschiedenis naar zijn hand heeft gezet, duurt het niet lang voordat je als lezer de parallellen met De welwillenden beginnen op te vallen. Net als Max Aue wordt Littell bijvoorbeeld overvallen door bizarre dromen — van een ontmoeting met Michel Foucault tot onduidelijke symbolische voorstellingen over grote, rode, oneetbare vruchten — die de toch al hallucinante gebeurtenissen een onwerkelijk, maar des te indringender karakter geven.
‘Nu al, in luttele uren, wordt dit alles verhaal,’ luidt de laatste zin van Littells verontrustende aantekeningen. Het is waar. De gebeurtenissen in een oorlogsgebied als Syrië hebben weinig nodig om tot de verbeelding te spreken. Maar zoals Littell vervolgens enigszins beschaamd in een epiloog uitlegt: de situatie zou na zijn vertrek begin februari 2012 pas echt uit de hand lopen. Hoe dicht je er ook op staat, de werkelijkheid valt moeilijk in een tekst vatten.
[Matthijs De Ridder]
Drs. Can Kumru
De auteur heeft in de periode van enkele weken (januari-februari 2012) de burgeroorlog in Syrië van dichtbij meegemaakt. Voor het Franse dagblad Le Monde verbleef hij in de stad Homs om samen met rebellen op te trekken en een zo waarheidsgetrouw beeld te scheppen van de verschrikkingen die zich in dit gebied afspeelden. Hij vertelt over de achtbaan van emoties van de burgers en leeft mee met de dagelijkse belevenissen van het Syrische vrije leger. Dit boek is als een soort dagboek geschreven en geeft gedetailleerd de strijd, het verdriet, de hoop en pijn weer van soldaten en onschuldige burgers die hun leven zien afglijden naar een uitzichtloos bestaan. Schreeuwende kinderen, huilende moeders, angstige vrijheidsstrijders – geen emotie blijft onaangeroerd. Het gevecht om los te komen van onderdrukking is weliswaar begonnen, maar het einde is nog lang niet in zicht. Het boek grijpt je bij je keel en laat je niet meer los.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.