Oorlog : stel je voor dat het bij ons was
Janne Teller
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Clavis, 2010 |
VERDIEPING 2 : BABILLE : IK EN DE WERELD : VERHALEN : TELL |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Clavis, 2010 |
MAGAZIJN : SCHOOLCOLLECTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : TELL |
00/00/0000
Bizarre zoektocht naar betekenis
Het jeugdboek Niets (2000) van de Deense Janne Teller is in 2001 bekroond met de Danish Cultural Ministry's Prize en in 2008 met de Franse Le Prix Libbylit. Over de ingenieuze vorm is iedereen het eens, maar de confronterende inhoud lokt discussie uit. Pierre-Anthon, veertien jaar oud, heeft besloten dat het leven geen zin heeft. Hij verlaat op een dag de schoolbanken en gaat in een pruimenboom zitten en jaagt zijn klasgenoten danig op stang. 'Alles is zinloos. Want aan alles komt een eind. Op het moment dat jullie geboren werden, begonnen jullie al te sterven. En zo gaat het met alles.' De getergde klas neemt de handschoen op. De twintig tieners ? allemaal dorpsgenoten ? willen zijn ongelijk bewijzen en besluiten 'een berg van betekenis' op te richten. Iedereen zal zijn of haar meest dierbare bezit afstaan. Wat dit precies is, wordt door een andere klasgenoot bepaald. De eisen worden alsmaar persoonlijker en grimmiger. Onschuldige, materiële zaken als een verrekijker, een fiets of enkelhoge sandalen worden bedolven onder een opgegraven doodskist, een Christusbeeld, een zakdoek met bloed en sperma, de kop van een zwerfhond... Alle morele besef vervaagt en de pubers overschrijden nagenoeg zonder scrupules de grenzen van het aanvaardbare. Het twintigste offer brengt hun geheim aan het licht. Zij krijgen het voltallige dorp over zich heen, maar eigenlijk kan het hen weinig deren, zolang ze hun doel maar bereiken: Pierre Anthon tot inzicht brengen dat het leven betekenis heeft.
Pierre Anthon geeft niet toe. Ook niet wanneer de plaatselijke krant en zelfs de wereldpers zich uiteindelijk op hun existentiële berg storten en een New Yorks museum hem als een uniek kunstwerk voor drie en een half miljoen dollar wil kopen. Pierre Anthon blijft zijn klasgenoten bekogelen met zijn nihilistische uitspraken. 'Er is nergens iets aan en niets heeft betekenis. Ook jullie vuilnisbelt niet.' Dat de klasgenoten hun berg verkochten, is voor hem het ultieme bewijs dat hij voor hen geen waarde had. Twijfel ligt op de loer. De klas vecht nog even terug, tot iedereen inziet dat er zonder hun berg inderdaad geen betekenis meer is. Door dit besef breekt de hel los en iedereen gaat met iedereen op de vuist. Op dat ogenblik komt Pierre Anthon nog één keer tussen. Het wordt hem fataal.
De vergelijking met Lord of the Flies (1954) dringt zich op. Zowel William Golding als Janne Teller tonen aan hoezeer de beschaving faalt en hoe het morele besef van een groep jongeren vervaagt zodra ze geïsoleerd worden. Toch is de invalshoek van Niets donkerder dan de insteek van Lord of the Flies. Terwijl Goldings jongens ? geen meisjes ? toevallig op een onbewoond eiland belandden, zonderen Tellers jongens en meisjes zich bewust af als groep. In een geheim clubhuis, een oude zagerij, spelen zij een gruwelijk mentaal én fysiek spel. In die uitermate provocerende zoektocht passeren de klasgenoten stuk voor stuk de revue. De typering is haarscherp en suggestief. Nooit expliciet, hun aard en karakter zijn af te leiden uit hun gedrag en handelingen. En ieder individu afzonderlijk heeft zijn (a)morele invloed op de groep.
Agnes wordt als verteller het sterkst geprofileerd. Haar functie is dubbel. Zij confronteert de lezer zowel met haar eigen gedrag als met dat van de anderen. Uit Pierre Anthons uitdagende woorden leidt de lezer af dat Agnes modieus is: 'Je wordt vast designer en als je met een slim smoeltje op je hoge hakken trippelt, word je nageaapt door anderen die denken dat ze even slim zijn omdat ze kleren van hetzelfde merk dragen als jij.' Zij reageert woedend en bang, omdat hij haar doorziet en omdat zij inderdaad haar groene enkelsandalen aan de 'berg van betekenis' zal moeten afstaan.
Moreel beschouwd is Agnes een twijfelaar. Zij twijfelt vanaf het ogenblik dat Pierre Anthon zijn boeken neemt en uit de klas verdwijnt. Janne Teller verwoordt haar twijfel beeldrijk: 'Pierre Anton liet de deur openstaan, als een grijzende smoel die ook mij kon verschalken als ik de verleiding niet kon weerstaan om weg te lopen.' Die twijfel blijft het hele verhaal voelbaar in kleine opmerkingen, in woedende replieken op Pierre Anthon en in kritische bedenkingen bij haar klasgenoten. Hij nuanceert enigszins het bedenkelijke gedrag van Agnes en via haar overwegingen, ook dit van de groep. Maar het typeert de zoekende puber dat ze de opkomende twijfel telkens meteen onderdrukt. Zij blijft de groep trouw en wil hoe dan ook haar gelijk halen.
Ook de stijl wijst op Agnes' dubbele gevoelens. Agnes vertelt wisselend in de 'wij'-vorm en de 'ik'-vorm. De 'wij'-vorm is een veiligheidsscherm waarachter ze haar eigen mening verbergt. De ik-persoon gebruikt ze om zich van de groep te distantiëren. Ze bekijkt de gebeurtenissen van op afstand en denkt erover na. Haar emoties verwoordt ze in korte zinnetjes, een soort mantra's waarin ze bevestiging en zekerheid zoekt. Zij geven aan het verhaal een ingenieuze, poëtische ritmiek die fel contrasteert met het gruwelijke gebeuren.
De andere klasgenoten zijn even suggestief getypeerd. Soms heeft Agnes aan een paar zinnen genoeg; andere keren, wanneer ze zelf met een opdracht in de knoop ligt, weidt ze bladzijden lang gedetailleerd uit. Wanneer 'Dame Werner' zijn dagboek , de schuilplaats voor zijn geheim, moet afgeven, openbaart de reactie van de meisjes zijn homofiele geaardheid: 'Dame Werner zei "O" en "nee" en "dat menen jullie niet", en hij maakte handgebaren die wij meisjes later probeerden na te apen terwijl wij dubbel lagen van de lach'. Ook de extreemrechtse filosofie van Frederiks familie, of de harde hand waarmee Hussains vader zijn zoon op het rechte moslimpad houdt, kun je afleiden uit Agnes' bondige, gevatte commentaar. Maar wanneer de opgraving van Elises kleine broertje en het weghalen van het kruisbeeld uit Kais kerk morele vragen oproept, heeft ze aan enkele bladzijden niet genoeg. Opnieuw is de nuancerende twijfel voelbaar. Janne Teller komt niet tussen en geeft geen antwoorden. Ze houdt zich als auteur consequent op de vlakte.
Het ultieme, laatste offer wordt geëist door Sofie. In het verhaal profileert zij zich gaandeweg als de mentale leider van de klas. De 'berg van betekenis' is haar idee en haar bijdrage is cruciaal voor het verdere verloop van het verhaal: zij levert haar onschuld in. Daarna verstart Sofie en ze wordt 'Kil. Killer. Vorst, sneeuw en ijs.' Sofie is ook de enige die volhoudt, tot ze tot het inzicht komt dat ze de berg niet hadden mogen verkopen. Ze wordt gek. Haar reactie leidt tot rampzalige gevolgen. De reactie van de klasgenoten en vooral hun stilzwijgen achteraf is gruwelijk.
Bij het lezen spookten impressies van de realistische, donkere Dogma 95- films (cf. Festen van Vinterberg en Idioterne van Lars von Trier) door mijn hoofd. Dit boek gaat evenzeer tot op het bot. Het graaft zo scherp in de geest van een puber dat het mij, als volwassen lezer, pijn doet. Hoe realistisch het is dat een jongen maandenlang in een pruimenboom nihilistische ideeën gaat zitten verkondigen is niet de belangrijkste vraag die je na dit boek kan stellen. De vraag is hoe dit symbolische verhaal over volwassen worden de puberlezers uiteindelijk achterlaat. Over het verloop en de afloop van de existentiële tocht valt te discussiëren. De vraag naar de betekenis van het leven staat voortdurend ter discussie. Wat brengen de personages de lezer uiteindelijk bij? Dat het zoeken naar de betekenis van het leven een bitter harde strijd is? 'En ik weet dat je niet met betekenis moet spotten. Nietwaar, Pierre Anthon? Nietwaar?' Zelfs dit is geen eenduidige vaststelling.
Niets is een donker, bedreigend boek, dat schitterend gecomponeerd en geschreven is. Janne Teller heeft een meesterpen. De wisseling tussen de vaak beschouwende ik- en de actieve wij-vorm, de poëtische mantra's die Agnes' twijfel ritmisch inkaderen, het onderdrukken van alle morele bedenkingen, zorgen voor een koele ondertoon die blijft nazinderen. [Jet Marchau]
J. Staal
Op de dag dat Pierre Anthon (ca. 13/14) tot het besef komt dat niets in het leven ertoe doet, verlaat hij school, klimt in een boom en bestookt zijn medeleerlingen met pruimen en spottende opmerkingen. Zijn klasgenoten laten het er niet bij zitten en besluiten te bewijzen dat het leven wel degelijk zin heeft door een Berg van Betekenis op te richten. Daar komen de dingen op te liggen die hun het dierbaarst zijn. Als de leerlingen voor elkaar gaan bepalen wat ze moeten bijdragen, worden de offers steeds extremer en persoonlijker. Al snel is er geen weg meer terug. Dit allegorische verhaal, dat acht jaar nadat gebeurtenissen zich hebben voorgedaan, wordt verteld vanuit het perspectief van Agnes, één van de leerlingen, stelt existentiële kwesties aan de orde over de zin(loosheid) van het bestaan, egoïsme en groepsgedrag. Het oranje omslag van de Nederlandse editie toont - klein afgedrukt - alleen de naam van de auteur, de titel van het boek en een pruim. In Denemarken en Frankrijk bekroond tot beste jeugdboek van het jaar. Voor ervaren, filosofische ingestelde lezers. Vanaf ca. 14 jaar.
Ilse Verhulst
ua/an/22 j
Op een dag beslist de jongen Pierre Anthon dat niets nog zin heeft. Het leven op zich heeft geen zin en daarom kruipt hij de pruimenboom in. De hele dag staart hij voor zich uit en doet niets. Niets is de essentie van het leven. Niets heeft betekenis want betekenis is relatief en daarom zonder betekenis (p. 92). De klasgenoten van Anton pikken dit niet en proberen hem uit de boom te krijgen. Zij willen niet aanvaarden dat niets nog zin heeft. Uiteindelijk richten ze een ‘berg van betekenis’ op. Op deze manier willen ze bewijzen dat er nog wel dingen bestaan die zin geven aan het leven. Op de berg komen nl. dingen te liggen die voor elk van hen ‘betekenis’ hebben. De valkuil is dat niet de kinderen zelf, maar een ander voor hen beslist wat er op de bergt dient te komen. Wat begint als een vrij onschuldig, leuk idee groeit uit tot een luguber iets dat zijn sporen nalaat. Wanneer uiteindelijk de ‘berg van betekenis’ verkocht wordt, ontspoort alles. Op de achterflap van het boek krijg je te lezen dat het een donker, confronterend boek is dat snijdt als en kartelmes. En dat doet het ook! Het is zo’n type boek dat nog lang nazindert. Je kan het niet wegleggen en even vergeten. De twijfel, onmacht, onzekerheid die er bij de personages leeft, de manier waarop ze stilaan hun grenzen verleggen en er ook totaal over gaan, is zo gewoon beschreven, zo helder en duidelijk, dat dit zware thema ook voor jonge pubers toegankelijk wordt gemaakt!
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.