Het timmermanspotlood
Manuel Rivas
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Anthos, 2009 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 5851 |
31/12/2009
Boeken branden slecht; daar kwamen de Duitsers al achter tijdens de beruchte boekverbranding in mei 1933 op de Bebelplatz, toen een fijne regen roet in het vuur gooide, en de door academici en studenten georganiseerde verbranding van 'on-Duitse boeken' slechts met behulp van petroleum voortgang kon vinden. Naast de letterlijke betekenis van 'boeken branden slecht', verwijst de titel vooral naar de onderliggende symboliek van de zinsnede. Massale boekverbrandingen vinden doorgaans plaats in totalitaire regimes om de vrijheidslievende, progressieve geest te knevelen of om te trachten het (culturele) verleden uit te wissen. In 1820 deed de Duitse dichter Heinrich Heine met een vooruitziende blik de legendarische uitspraak die nu geschreven staat op de gedenkplaat op het plein: "Wo man Bücher verbrennt, verbrennt man am ende auch Menschen." Hoezeer zouden zijn woorden ruim een eeuw later bewaarheid worden.
Door de eeuwen heen zijn boekverbrandingen een regelmatig terugkerend thema in de literatuur geweest. Denk bv. aan de bibliotheek van Don Quichot die de brandstapel op de patio voedde om diens 'onwerkelijke ideeën' uit te bannen, of aan Bradbury's verfilmde boek Fahrenheit 451 (de titel verwijst naar de temperatuur waarbij boeken tot as verworden), waarin alle boeken verboden zijn om subversieve gedachten geen kans te geven. Ofschoon er ook andere aanleidingen te bedenken zijn, wordt het opzettelijk in rook doen opgaan van boeken in de regel gezien als een fascistoïde daad. De Spaanse Falange, die nauwe betrekkingen onderhield met Hitler-Duitsland, handelde niet anders. Na het uitbreken van de burgeroorlog (1936-1939) werden ook in Spanje op grote schaal boeken aan de vlammen prijsgegeven; boeken die de opstandelingen tegen de Tweede Republiek in moreel, politiek en ideologisch opzicht niet konden bekoren. In hun ijver de bevolking te 'redden' van verwerpelijke ideeën, verasten ze niet alleen hele bibliotheken, maar ook ander 'aanstootgevend' materiaal. De Galicische schrijver Manuel Rivas (geb. 1957) neemt deze gebeurtenissen als vertrekpunt voor een lijvige roman waarin hij het leven in de stad A Coruña van rond de burgeroorlog en gedurende het franquistische regime uitbeeldt. Boeken branden slecht is niet Rivas' eerste werk waarin de broederstrijd een belangrijke rol speelt. Zo schetste hij in Het timmermanspotlood (De Leeswolf 2000, p. 202) de politieke en morele tegenpolen in de gevangengenomen dokter da Barca en de gevangenbewaarder Herbal. In het verhaal 'De taal van de vlinders' moet een republikeinse dorpsmeester het dan weer zwaar ontgelden wanneer de burgeroorlog uitbreekt.
Rivas geldt momenteel als een van de belangrijkste schrijvers van Galicië, de autonome regio in het uiterste noordwesten van Spanje met een eigen officiële taal, het Galego ofwel Galicisch. Al op jonge leeftijd wordt Rivas gegrepen door het woord; hij studeert informatiewetenschappen en begint op zijn 15e al een journalistieke loopbaan, wanneer hij als stagiair gaat werken bij de krant 'El Ideal Gallego'. Sedertdien heeft hij een gestage opmars gemaakt bij zowel de regionale als nationale media. Zijn literaire carrière begint met een dichtbundel, maar spoedig volgen verhalen, romans en essays. De neerslag van al deze genres vind je terug in Boeken branden slecht. Rivas is zeer verknocht aan zijn geboortestreek, die een constante in zijn werk vormt. Verder schrijft hij vnl. in het Galicisch, maar toch kan je hem niet betitelen als een regionalistisch auteur; zijn thematiek en stijl ontstijgen in hoge mate het zgn. costumbrismo (een Spaanse regionalistische stroming). Collega-schrijver Arturo Pérez-Reverte uit zijn waardering voor Rivas door hem als personage op te voeren in meerdere romans, waarbij hij hem kenschetst als een "Galicische soldaat, een goede knaap, blond, blauwe ogen, heel betrouwbaar en heel dapper."
Alweer een roman over Spanjes problematische recente verleden, zou je kunnen denken. De Spaanse boekhandels liggen vol met fictie en non-fictie over dit onderwerp. Sluit ook Rivas aan bij deze trend? Wie die gedachte volgt en de titel daarom links laat liggen, mist een interessante, goede roman. Niet enkel het 'wat' dat wordt verteld is nl. belangrijk, het 'hoe' vormt een minstens zo groot, zo niet belangrijker element.
Boeken branden slecht schildert de levensgeschiedenis van tal van inwoners uit de stad A Coruña ? die overigens zelf ook een belangrijk personage vormt ? vóór, tijdens en na de Spaanse burgeroorlog, tot aan onze dagen. Aan de ene kant is er de groep overwonnenen, onder wie Santiago Casares Quiroga (de president van de Tweede Republiek, die na de oorlog in ballingschap ging), Arturo da Silva (de gefusilleerde bokskampioen van Galicië), en zijn leerling en vriend Hercules (die de naam draagt van A Coruña's vuurtoren, het symbool van hoop en ontsnapping, een bastaard, amateurbokser en later straatfotograaf). Verder lezen we over Polka, gaitaspeler, voormalig medewerker van de plantsoenendienst en doodgraver (eerst van de stoffelijke overschotten van de verbrande boeken en later van mensen), over Olinda, zijn echtgenote en wasvrouw, over de getalenteerde zanger Terranova en de familie Vidal. Aan de andere kant staan de boekverbranders: de jonge Samos, die het tijdens de dictatuur tot vooraanstaand rechter schopt, de toekomstige censor en commandant Dez, en politie-inspecteur in wording Ren. Ook de volgende generatie wordt belicht: Ó, dochter van Polka en Olinda, Gabriel, de zoon van rechter Samos en Chelo Vidal, die op gespannen voet staat met woorden, de wetenschappelijk onderlegde Paúl Santos van de Criminele Recherche, en de Stagiair, een aankomend journalist. Het zijn maar een aantal van de vele personages die in dit boek voorkomen.
In de roman staat niet de burgeroorlog an sich centraal, maar de gevolgen ervan voor de Coruñese gemeenschap. Vriendschap, maar ook haat en bedrog zijn belangrijke gegevens. Veel aandacht is er voor 'het woord' in brede zin. Boeken vormen de rode draad; zij behelzen immers kennis en cultuur, vormen de springplank naar de vrije gedachte, die een misdaad is onder totalitaire regimes. Ze worden ook gepersonifieerd: ze zijn verdachten, worden gearresteerd, gevangengenomen, tot de brandstapel veroordeeld, tegen de muur gezet, "op een rij, dicht tegen elkaar aangedrukt, zonder zich te kunnen bewegen, in stom stilzwijgen". Rechter Samos, vurig bewonderaar en bekende van de omstreden kroonjurist van het Derde Rijk Carl Schmitt ? die in 1962 uit handen van Franco's minister Manuel Fraga een erelidmaatschap ontving ? is zijn leven lang naarstig op zoek naar één bepaald boek; Hector Ríos, een teruggekeerde balling, schrijft dan weer verwoed in alle eenzaamheid aan zijn Een dramatische cultuurgeschiedenis. H.G. Wells ? ook al slachtoffer op de Bebelplatz ? duikt in het hele boek op in de vorm van verwijzingen naar De onzichtbare man, De oorlog der werelden en Het land der blinden. "Wie de baas is over de woorden, is de baas over ons, binnen en buiten," zegt de hoofdredacteur tegen de Stagiair. Een cliché misschien, maar wel al te waar. Woorden zijn echter moeilijk te beteugelen, zo geeft censor Dez gefrustreerd toe: "Het zijn net kakkerlakken, ratten. Ze leven onder de grond, in het riool, tussen graven. Het zijn insecten, bacteriën [...] Ook stiltes, pauzes maken deel uit van de taal. Iemand die zwijgt, als het een ongeschonden persoon betreft, kan eveneens een gevaar zijn." En er wordt veel gezwegen en verzwegen. Stiltes kunnen voortkomen uit angst, maar ze kunnen ook vriendelijk zijn of tot nadenken stemmen, zoals het zwijgen van Polka's gaita, zo meent althans diens dochter Ó.
Over de misère van de burgeroorlog, de executies en verdwijningen, de repressie, het machtsmisbruik en het opportunisme tijdens de dictatuur, is de afgelopen twee decennia veel geschreven. Manuel Rivas weet aan deze stof echter een heel eigen stem te geven, die ingebed is in zijn liefde voor Galicië en de vrijheid. Hij geeft de gebeurtenissen niet strikt chronologisch weer, maar past voortdurend voor- en achterwaartse tijdssprongen toe. Rivas verleent een koor van stemmen het woord, voert historische en fictieve figuren ten tonele, en presenteert dat alles als een fragmentarisch geheel, in korte hoofdstukken. Enkel het hoofdstuk 'Boeken branden' is langer en beslaat zo'n zeventig pagina's. Ook de stijl is divers; de ene keer is de verwoording heel poëtisch, dan weer meeslepend verhalend en dan weer essayistisch. Het resultaat is een bijzondere, caleidoscopische totaalroman die een actieve houding van de lezer vereist en die je eigenlijk twee keer moet lezen om tot volle waardering te komen. Als zodanig valt deze roman op tussen de vele consumptielectuur die momenteel verschijnt. [Jacqueline Visscher]
Drs. Michael A. Vissers M.Ed.
Caleidoscopische roman die drie generaties in Noord-Spanje volgt met als traumatische gebeurtenis de boekverbranding die in 1936 in A Coruña op instigatie van de Falange (partij van Franco) plaats vond. Vele jaren later blijkt deze zijn sporen te hebben achtergelaten bij toenmalige daders en slachtoffers. Rivas (Galicië, 1957) publiceert gedichten en romans in het Galicisch zoals Qué me quieres amor en El lápiz del carpintero. Hij is een van Spanje’s belangrijkste schrijvers van het moment. Dit werk kwam medio 2006 uit; de vertalingen naar het Spaans en Catalaans volgden snel, net als die naar andere (Europese) talen. Dit magnum opus rijgt een snoer van vertellingen, historische gebeurtenissen en verhalen aaneen en kent opmerkelijke personages als een tangozanger, een verspreider van Bijbels en een schilderes/verzetstrijdster. Het geheel is boeiend en virtuoos geschreven, maar vraagt wel gedoseerd lezen. Het werk is door orale verhaaltraditie en taal verwant aan het werk van Portugese schrijvers als Saramago en Lobo Antunes. Het zal hispanofiele lezers zeker aanspreken. Gebonden; kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.