Verrukkelijke turbulentie : Ensor over het leven en de kunst
Herwig Todts
Herwig Todts (Auteur), Sabine Heylen (Medewerker), Isabelle Van den Broeke (Medewerker), Xavier Tricot (Medewerker)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Lannoo, 2009 |
VERDIEPING 4 : BLAUWE TOREN : KUNST : 738.9 TODT |
31/12/2009
Dit boek verscheen naar aanleiding van een gelijknamige tentoonstelling in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen. Zowel in het boek als op de tentoonstelling is zoveel (vooral grafisch) werk van deze drie kunstenaars te zien, dat we ze naar believen kunnen vergelijken. Dit levert nieuwe inzichten op en opent perspectieven voor nader onderzoek. Het vele beeldmateriaal wordt in de catalogus aangevuld met passages uit brieven van Goya en Ensor, een overpeinzing van Redon, en een tekst van Victor Hugo over het groteske.
Dit intrigerende project moest echter vrij snel op touw worden gezet; het museum sluit in 2010 nl. de deuren voor renovatiewerkzaamheden. De samenwerkingsmogelijkheden met diverse vooraanstaande musea waren echter te interessant om onbenut te laten. Daardoor ontbrak de tijd voor diepgravend kunsthistorisch onderzoek naar alle thema's die in het boek werden aangesneden.
Het resultaat is niettemin fascinerend, omdat er duidelijk verbanden, gelijkenissen en verschillen tussen de drie grootmeesters van het groteske aan het licht komen. De catalogus maakt ons attent op sommige ervan, maar we kunnen ook zelf aan de slag. Meer nog: museumconservator en auteur Herwig Todts laat zijn lezers aan het begin van zowat elk hoofdstuk even sudderen met ruim toegemeten citaten. Waartoe die leiden, is niet onmiddellijk duidelijk, maar ze scherpen de aandacht, zetten ons aan het denken en wekken verwachtingen. Soms blijven we op onze honger, want lang niet al onze vragen krijgen een antwoord. Toch valt een catalogus die is opgevat als een zorgvuldig samengesteld bronnenboek met bedachtzame observaties, te verkiezen boven al te voorbarige, boude conclusies.
Het boek zoomt vooral in op Goya en Ensor. Geen toeval, want het museum bezit een interessante reeks etsen van Goya (de 'Proverbios' of 'Disparates') en beschikt over de rijkste Ensorverzameling ter wereld. Daarnaast vernemen we meer over het belang van Redon voor het symbolisme in België. De schilder liet het Franse publiek zowat siberisch, maar groeide in ons land ? dankzij de roman A rebours van J.K. Huysmans ? uit tot een ware cultfiguur.
Goya's 'Proverbios' lijken op het eerste gezicht duister, hermetisch en onsamenhangend. Deze bevreemdende taferelen met hun diepzwarte en grijze achtergronden worden beschouwd als voorlopers van het expressionisme en het surrealisme. In tegenstelling tot wat de titel laat vermoeden, vertonen ze geen linken met spreekwoorden. Wel heeft Goya bij de meeste afdrukken 'Disparate' (absurditeit, dwaasheid) genoteerd. Het is intussen gebleken dat deze voorstellingen minder mysterieus zijn dan ze bij een eerste kennismaking lijken. Ze houden immers verband met carnaval en andere volksfeesten. Bovendien ontbreekt de donkere achtergrond, die hen zo luguber maakt, in de ontwerpschetsen. Goya veranderde amusante taferelen in sinistere afbeeldingen door gretig gebruik te maken van aquatint, een relatief nieuwe techniek. Herwig Todts vraagt zich af of Goya's ietwat boerse gevoel voor humor "en zijn drang om de dramatische mogelijkheden van nieuwe artistieke procedés te verkennen, niet hebben geleid tot het ontdekken van de mogelijkheid om komische voorstellingen te transformeren tot huiveringwekkende beelden. Het is de verdienste van dit tentoonstellingsboek dat we de hele redenering stap voor stap kunnen volgen aan de hand van beeldmateriaal en citaten uit brieven van de schilder.
Carnaval, vermomming, het groteske...: het verband tussen Goya en Ensor is niet ver te zoeken. Ensor kende zijn werk zeker, en was diep onder de indruk van diens schilderijen toen hij die in 1884 zag in Rijsel. De catalogus toont ook dat hij vermoedelijk in 1885 een reproductie van een van Goya's 'Los Caprichos' overtekende uit een oud kunsttijdschrift. Toch moeten we wachten tot omstreeks 1887 voor bizarre maskers hun intrede doen in Ensors oeuvre. Hij hernam vroegere (realistische) tekeningen van interieurs en leukte ze op met maskers en monstertjes. Bovendien begon hij vanaf 1887-'88 op een volkomen irrationele wijze maskers af te beelden. Waar kwam die kentering ineens vandaan? De schilder was immers opgegroeid tussen de maskers in zijn moeders souvenirwinkeltje. Misschien speelde de kennismaking met het werk van Redon op de tentoonstelling van 'Les XX' in 1886 hierbij een grote rol. Als in een draaikolk raakten de drie meesters van het groteske op die tentoonstelling met elkaar verstrengeld. Ensor exposeerde er als lid van 'Les XX', en Redon toonde er zijn bevreemdende hersenspinsels, met o.m. een reeks lithografieën, die de titel 'Hommage à Goya' droegen. Het is een opwindende gedachte dat de ontdekking van dit treffen zou kunnen leiden tot nieuwe inzichten in Ensors artistieke koerswijziging.
Herwig Todts verstaat de kunst om zijn bevindingen helder, behoedzaam en met wetenschappelijke sérieux te formuleren, zo dat ze ook vlot leesbaar zijn voor een ruim publiek. Wie dat wil, kan in het boek stof vinden voor verdere navorsing. De geïnteresseerde leek kan naar believen wetenswaardigheden bijeensprokkelen. Het formaat van het tentoonstellingsboek is kleiner dan we normaal gezien van een catalogus verwachten, maar de afbeeldingen zijn duidelijk. De bijdragen van Herwig Todts worden aangevuld met teksten van Isabelle Van den Broeke over de fantastiek van Goya, en van Xavier Tricot over Ensors 'Verzoeking van de heilige Antonius'. [Christine Buyle]
Redactie Vlabin-VBC
Dit boek verschijnt naar aanleiding van een gelijknamige tentoonstelling in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen*, en toont (vooral grafisch) werk van Francisco Goya, James Ensor en Odilon Redon waarin het groteske op de voorgrond staat. De uitgave is opgevat als een zorgvuldig samengesteld bronnenboek met bedachtzame observaties. Naast kwaliteitsvolle kleurenreproducties bevat het boek teksten van museumconservator Herwig Todts, die vooral inzoomt op Goya en Ensor, maar ook ingaat op het belang van Redon voor het Belgische symbolisme. Verder bevat het boek passages uit brieven van Goya en Ensor, een tekst van Victor Hugo over het groteske, en essays van Isabelle Van den Broeke over het fantaseren bij Goya, en van Xavier Tricot over Ensors 'Verzoeking van de heilige Antonius'. Hoewel dit geen diepgravende kunsthistorische studie is, brengen woord en beeld wel allerlei interessante verbanden, gelijkenissen en verschillen tussen de drie grootmeesters van het groteske aan het licht. Mooie uitgave op matglanzend papier, heldere lay-out met ruime marges voor annotaties.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.