De sneeuw van de admiraal
Álvaro Mutis
Álvaro Mutis (Auteur)
2 exemplaren
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
De Geus, cop. 2009 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MUTI |
Magazijn |
Prometheus, 1991 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MUTI |
31/12/2009
Memoires van een maritieme vagebond
Op de zeilschepen van vroeger was er altijd een marsgast. Hoog in het kraaiennest moest die op de uitkijk staan en waarschuwen als er onheil naderde. Hij gold als oog van het schip, want hij zag wat anderen niet zagen. Handig bedacht van Alvaro Mutis om zo'n type als centraal romanpersonage op te voeren in Zee en aarde, maar de Maqroll el Gaviero die hij daartoe creëert, is eerder een zwerfkat dan een ziener.
Zee en aarde is een Alvaro Mutis-omnibus met daarin enkel het verhalend proza van de nu hoogbejaarde Colombiaanse auteur (geb. 1923). Van de zeven romantitels die tussen 1986 en 1993 het licht zagen, werden er eerder al zes in het Nederlands uitgegeven, terwijl zijn laatste werk, Triptiek van zee en land, nu pas in vertaling voorligt. Het geheel geeft een goed beeld van het romanoeuvre van deze Latijns-Amerikaanse auteur, die weliswaar veertig jaar lang enkel poëzie schreef en tussendoor enkele essays, maar die vooral zal herinnerd worden om zijn zeeverhalen. Die cirkelen onveranderd rond de belevenissen van Maqroll el Gaviero, Mutis' alter ego, een ondoorgrondelijke man met ogen "waarin iets van paniek straalde, zoals het geval is bij iemand die meer heeft gezien dan de mensen is toegestaan."
In de Colombiaanse en Latijns-Amerikaanse literatuur is Mutis altijd een buitenbeentje geweest. Zijn vaderland mocht dan al maatschappelijk op springen staan, aan eigentijdse politiek had hij een broertje dood, alleen geschiedenis en verre streken boeiden hem. Pas in 1983 haalde hij zijn eerste literaire bekroning binnen; die had Mutis grotendeels te danken aan zijn ? nu bijna vergeten ? poëtisch werk. Toen al dook de figuur van Maqroll el Gaviero op. Mutis bedacht hem als een man vol verbittering over het leven. Later viel de auteur geregeld in de prijzen ? zo ontving hij de Franse Prix Medicis (1990) en de Spaanse Cervantes Prijs (2001).
Vanwaar toch die obsessie van een landrot als Mutis voor de zeeverslaafde avonturier Maqroll? Dat heeft alles te maken met de eigen levensgeschiedenis van de schrijver. De verschillende beroepen die hij in de loop der jaren uitoefende, leverden het materiaal dat hij in zijn romans verwerkte. Zo was hij enige tijd radio-omroeper en werkte hij nadien als voorlichter van een grote oliemaatschappij. In die functie kon hij vaak meevaren op de boten van de maatschappijen en leerde hij de wereld van de koopvaardij kennen. Voordien had hij er tussen zijn tweede en zijn negende levensjaar heel wat reizen opzitten vanuit Brussel ? waar zijn vader op de ambassade werkte ? naar Colombia; via Antwerpen uiteraard, "die stad die mij om vele redenen heel dierbaar is". Het residu van al deze maritieme ervaringen vond zijn weg in de bewogen belevenissen van Maqroll of de verhalen die de man daarover opdiste.
Zo krijgt in de eerste roman van de omnibus, De sneeuw van de admiraal (1986), Maqroll de rol toebedeeld van een handelaar die met een pak geleend geld op een krakkemikkig bootje en in het gezelschap van een continu dronken kapitein, ergens in de Zuid-Amerikaanse cordillera een rivier opvaart om diep in het binnenland bij een mysterieuze zagerij drijfhout te kopen. Dat zou hij dan aan de kust met veel winst doorverkopen. De onderneming loopt echter faliekant af. In plaats van door te dringen in het oerwoud dringt Maqroll door in het raadsel van zijn leven. Daarvan maakt tevens zijn relatie met Flor Estévez deel uit, een vrouw die hij eerder ontmoette en die hem in zijn gedachten blijft achtervolgen. De ene obsessie (die van de vrouw) heeft duidelijk met de andere (die van de ontdekkingstocht) te maken.
Ook in Ilona komt met de regen (1988) spelen twee vrouwen met dubieuze antecedenten de hoofdrol. Maqroll raakt zijn schip kwijt in Panama, en daar ontmoet hij toevallig een van zijn vroegere liefdes, Ilona, een vrouw uit Triëst die tegelijk met de tropische regens in Panama arriveert. Met haar zet hij een origineel bordeel op dat bovendien goed loopt. Tot beiden er genoeg van krijgen en opnieuw naar elders willen trekken. Het plan wordt letterlijk en figuurlijk de lucht ingeblazen door een andere vrouw, Larissa, die Maqroll nieuwe paden en nieuwe avonturen voorspiegelt. Beide vrouwen vernietigen dus elkaar, zodat Maqroll zoals steeds in de leegte tast en gevangen blijft in zijn oppervlakkig duel met het leven. Van de weeromstuit duelleert het leven ook met hem.
Eenzelfde roekeloos spel met leven en dood brengt Een mooie dood (1989). Maqroll verzeilt in een bergdorp waar hij zich zonder veel nadenken belast met het transport van kisten vol spooronderdelen. Algauw wordt duidelijk dat in de kisten geen spooronderdelen zitten maar wapens en springstoffen. Maqroll zit andermaal in de val. Het leger ziet hem als een handlanger van de guerrillabeweging, voor de guerrilla is hij een gevaarlijke getuige geworden. Het kost hem bijna zijn hachje. Vreemde geschiedenis dus, opnieuw rond een man die buiten elk levensproject om quasi doelloos hersenschimmen najaagt, omdat hij in zijn absolute onvermogen tot niets beters in staat is, en gevangen blijft in zijn oppervlakkig spel met het leven. Er vertonen zich wel mooie figuren op Maqrolls weg, maar telkens ontsnappen ze aan zijn greep, deels door de ruwheid van het leven zelf, deels ook door zijn eigen onmacht om iets vast te houden. Het verhaal schetst op eminente wijze het leven van een in de leegte rondtollende zwerfkat, die wel (beperkte) dromen koestert maar niet de kracht heeft om die richting en zin te geven. We staan wel ver af van de "uitkijk die méér ziet dan de anderen".
Onmacht tegenover het verloop der dingen is ook het hoofdthema in De laatste reis van de Tramp Steamer (1989). Het is het verhaal van een schip en van een onmogelijke liefdesaffaire. Een verlepte vrachtvaarder reist van haven naar haven, speurend naar occasionele lading om die eender waarheen te brengen. De man die het verhaal vertelt, merkt telkens hij in Finland, Venezuela of elders aan de kade zit, op hoe een roestige vrachtvaarder, de Alcyoon, daar ook zijn opwachting maakt. Dat intrigeert hem bovenmate. Toevallig ontmoet hij later de (ex-)kapitein van deze schuit, die hem het echte verhaal van de boot vertelt, of beter gezegd: van zijn hachelijke relatie met de eigenares van het schip, de Libanese vrouw Warda. Uit het relaas van kapitein Jon Iturri blijkt dat er zich op elke plek waar de verteller het vaartuig kon spotten, een bijzonder moment voordeed in de levensloop van het schip en, parallel daaraan, in de liefdesrelatie van Jon ? een relatie die, net zoals de steamer zelf, uiteindelijk schipbreuk lijdt. De geschiedenis van de boot wordt symbool en metafoor voor de oncontroleerbaarheid en, uiteindelijk, de vergankelijkheid van het schip, de liefde en het leven tout court.
Merkwaardig is hoe Mutis zijn alter ego Maqroll ofwel als actor laat optreden, ofwel als stilzwijgende compaan die steeds aanwezig blijft op de achtergrond. Is dit laatste het geval in het verhaal over de tramp steamer, dan heeft Maqroll el Gaviero het in Amirbar (1990) andermaal over de eigen esbattementen. Ditmaal is hij aangetast door goudkoorts, laat de vertrouwde maritieme omgeving achter zich en trekt de Colombiaanse cordillera in op zoek naar het edele metaal. Zijn verblijf in Amirbar, een mijn die angst inboezemt door het klaaglijk gehijg van de wind in haar grotten, zal de rest van zijn dagen tekenen, en er de dromen van de jeugd uit wegblazen. Eenzaamheid, angst en een bijna-delirium brengen hem aan de rand van de waanzin. Amirbar en zijn galerijen worden een mythische ruimte waarin de echo's weerklinken van de oceaan die treurt om de desertie van een van zijn creaturen. De sombere ambiance van het mijndecor werkt ontwrichtend op al wie bij de onderneming betrokken is, en vergiftigt in het voorbijgaan alle menselijke relaties.
De techniek die Mutis voor deze roman gebruikt, is dezelfde als in de meeste van zijn eerdere verhalen: hijzelf blijft de nuchtere verteller, maar aan Maqroll laat hij het over om de eigen belevenissen uit de doeken doen, zij het in een uitvoerig relaas, of via brieven. Die brieven maar ook de sporadische contacten met Maqroll komen de verteller als bij toeval onder ogen, maar wel op cruciale momenten. Toeval, coïncidenties en lotsbestemming spelen in Mutis' werk een wezenlijke rol. Zij verhullen een visie die de onmacht van het individu tegenover het leven hanteert als levensstandaard.
Een ander opvallend kenmerk van Mutis' verhalen is het steeds weer opvoeren van dezelfde figuren, zij het in een hoofd- of een bijrol, of enkel als referentie. Naar de logementhoudster Flor Estévez wordt regelmatig verwezen, ook zijn 'vriendin' Ilona (die van het Panama-verhaal), duikt af en toe weer op. Zijn trouwste compaan in eerdere werken is Abdul Bashur. Die wordt op zijn beurt hoofdfiguur in Abdul Bashur (1991). Mutis heeft Marqoll aan het einde van Amirbar zogoed als dood verklaard, en dus kan enkel het oprakelen van enkele episodes uit de geaccidenteerde levensloop van diens medeplichtige soelaas brengen. Abdul Bashur is de man met wie Maqroll buiten alle conventies om ondernemingen runde en met wie hij avontuurlijke overtochten maakte van de Caribische regio tot de Middellandse Zee. Met hem onderhield Maqroll een relatie die zo sterk gebaseerd was op onderling respect dat zelfs de liefde tot eenzelfde vrouw hun harmonische samenwerking niet kon verstoren. De ontroerende figuur van Abdul, die finaal het illusoire ontdekt van zijn aspiratie om het ideale schip te vinden, eindigt onontkoombaar in het ondergaan van het hem toebedeelde lot ? een lot dat de Libanese matroos elke dag van zijn bestaan op fatale wijze gevoed heeft.
Het afsluitende boek in deze omnibus, Tríptiek van zee en land (1993), nu voor het eerst vertaald, werd al twee decennia geleden gepubliceerd, zodat kan worden aangenomen dat hiermee de Maqroll-cyclus is afgesloten. Het boek roept drie ervaringen op uit het leven van Maqroll el Gaviero "die elk aspecten van zijn ziel onthullen waarvan de ontdekking hem voor de rest van zijn leven tekende". In het eerste deel, 'Afspraak in Bergen', beschrijft Maqroll zijn ontmoeting met een "oude maat" Sverre Jensen, een wrang verhaal met schokkende afloop. Het tweede gaat in op de (toevallige, uiteraard) contacten tussen de schilder Alejandro Obregón en Maqroll, waarbij de anarchistische en enigszins bizarre levensvisie van deze laatste uitvoerig zijn plek krijgt. 'Hamil' ten slotte is het verhaal van een jonge knaap waar Maqroll een tijdlang de zorg over krijgt, aan wie hij zich hecht, maar die hem andermaal ontglipt, zoals alle andere Mutis-creaturen voordien: óf de dood neemt hen mee, óf ze blijven achter, terwijl Maqroll zijn rusteloze dooltochten voortzet.
Met dit laatste boek lijkt een eind gekomen aan de doelloze omzwervingen van Maqroll el Gaviero, de zeeman die vanuit het kraaiennest de wereld zou moeten overschouwen, die de wereld ook tot in zijn verste uithoeken bereisde, maar die er nooit in slaagde om daarin een houvast te vinden voor zijn leven. Als dolende zwerver weet hij nochtans iéts aan te raken in de lezer. [Hugo Van Hoecke]
Drs. G.A. Ribbink
Een omnibus met de zeven delen van de zogenaamde Maqroll-cyclus, zeven romans die de schrijver publiceerde tussen 1986 en 1993. In alle verhalen is de hoofdpersoon Maqroll El Gaviero, die de halve wereld afreist – meestal per schip – en het verslag van zijn avonturen doorspekt met filosofische overpeinzingen. Deze Maqroll is inmiddels een soort cult-figuur geworden in Latijns-Amerika, aan wie verschillende films zijn gewijd. De delen zijn op de laatste na eerder als afzonderlijke boeken in vertaling verschenen (1990-'99) en zijn dan ook los van elkaar of in samenhang te lezen. Alvaro Mutis (Colombia, 1923) wordt naast García Márquez als een van de grootste Colombiaanse schrijvers van de afgelopen eeuw beschouwd, maar is nooit echt ‘doorgebroken’ bij het grote publiek. Evenals García Márquez woont Mutis al heel lang in Mexico. Voordat hij de Maqroll-cyclus publiceerde was hij vooral bekend als dichter. Drie romans verschenen eerder als 'De boeken van de ontstuimige zuidenwind', twee als 'De lokroep van de zee' en een als 'De laatste reis van de Tramp Steamer'. Een roman veerschijnt hier voor het eerst in vertaling. Kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.