Beschikbaarheid en plaats in de bibliotheek
ARhus - De Munt magazijn
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Nieuw Amsterdam, cop. 2007 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MAG F 8355 |
Besprekingen
31/12/2007
Waar een roman zich afspeelt, is steeds minder verbonden met de directe omgeving van de auteur. Dat gold natuurlijk altijd al voor bepaalde genres, maar het brengt nu enige verwarring in de autobiografisch getinte roman. De in de VS geboren Nathan Englander schreef een bundel verhalen die zich in Jeruzalem afspeelden en onlangs een roman over de vuile oorlog in Chili, waar hij ook geruime tijd woonde. Maria Arane werd in Peru geboren, kwam op haar tiende naar de VS, en schreef een roman over een man die in de oerwouden van Peru eerst pakpapier en daarna cellofaan maakte. Door details uit de eerste hand lijken zulke verhalen directer met de auteur verbonden dan wanneer het enkel om de keuze van een exotische locatie voor een verhaal gaat. Normaal vind ik het bijzaak wie iemands ouders en voorouders zijn. In de grote autobiografische roman Een verhaal van liefde en duisternis van Amos Oz is het goed te weten dat Oz zelf in Palestina geboren is, terwijl zijn ouders en verdere familie in het beloofde land vooral bezig waren met het Oost-Europa waar ze vandaan kwamen. Aan het boek van Oz moest ik herhaaldelijk denken bij het lezen van Mark Slouka's De zichtbare wereld, dat begint in de VS, het beloofde land voor de ouders van de verteller, die na de Tweede Wereldoorlog uit Tsjechië gevlucht zijn en in de nieuwe wereld stikken, omdat ze vnl. met de oude bezig zijn. Bovendien zitten ze elkaar dwars, niet uit kwade wil maar vanwege de geschiedenis die ze achter de rug hebben: "Het was niet zo dat hun vroegere wereld beter of mooier was dan wat ze er hier voor terug hadden gekregen, maar het was wel hún wereld en die was voorgoed verdwenen. Iets wat zelfs de oorlog niet was gelukt. Er was geen substituut."
De naamloze verteller is in Amerika geboren, in 1950, en kent het land van herkomst net als het verleden van zijn ouders alleen uit flarden verhalen, dus niet of alleen uit de tweede hand. De vader, een aardige maar gesloten man, is docent journalistiek. De moeder kijkt naar soaps en is net als de moeder van Amos Oz permanent depressief. De verteller van Slouka zegt van zijn moeder: "Ik verfoeide haar omdat zij en haar verdriet zo'n ideaal complementair stel waren." Het is eind jaren '60, de adolescent kijkt naar zijn doodongelukkige ouders, begrijpt het emigrantenleed niet maar beseft wel dat ze in de val zitten. Wanneer de moeder er ten slotte zelf een eind aan maakt en de vader enkele jaren later sterft, gaat hij naar hun geboorteland om in Praag de ware geschiedenis te achterhalen. Hij is dan 37 en heeft zijn eigen plaats in de wereld ook nog niet gevonden.
Het eerste deel van het boek heet 'De nieuwe wereld. Een gedenkschrift'. In het tweede deel ? 'Praag. Intermezzo' ? vergaart hij feiten, bestudeert hij documenten en brieven, praat met overlevenden. Na enige tijd tekent zich een patroon in al die losse gegevens af. Globaal komt de geschiedenis van zijn ouders hier op neer dat zij elkaar in 1939 ontmoetten, maar dat als de moeder in 1941 verliefd raakt op een verzetsman zij aan hem de voorkeur geeft. Daarna vinden zij elkaar weer, maar als twee veranderde mensen.
Soms werkt het komisch als de verteller het over een man en een vrouw in de oorlogstijd heeft als zijn toekomstige vader en moeder: "En ondertussen wachtten mijn vader en ik geduldig in de coulissen van het theater waar de lichten langzaam werden gedoofd." De minnaar was betrokken bij de aanslag op Reinhard Heydrich in juni 1942, die gevolgd werd door talloze arrestaties en executies, met als dieptepunt de verwoesting van het dorpje Lidice. Dat is een zijdelings, maar niet onbelangrijk thema: de verhouding tussen de verzetsdaad en de gevolgen ervan. Alle andere leden van het groepje dat de aanslag pleegde en zich in een crypte onder een kerk verborgen hield, werden vermoord. Die ene man ontkwam omdat hij een afspraak met de moeder had ? vermoedelijk hebben de anderen gedacht dat hij hen verraden had. Hij zou er zelf een einde aan maken.
Daarna begon voor de moeder een nieuw leven, met de vroegere man die vader van de jonge Amerikaan wordt. Toen de verteller een jaar of vijf was liep zij 's nachts weg uit hun vakantiebungalow. De jongen wordt wakker en hoort zijn vader in het donker zijn broek aantrekken. De moeder was nooit eerder midden in de nacht het huis uitgegaan. De vader vond haar terug: "vijftien jaar te laat". Dat zinnetje vat het hele familiedrama samen ? Slouka herhaalt niet voor niets deze scène waarmee het boek opent aan het slot nog eens: vanaf dat moment stapelden de vragen zich voor de zoon van dit haaks op elkaar levende emigrantenpaar op.
Tot een bepaald moment volgt het verhaal een bekend patroon: een schrijver gaat terug naar het land van herkomst, verzamelt feiten in een poging de achtergrond van twee intieme vreemden te leren kennen en daarmee zijn eigen plaats in de kleine en misschien ook grote geschiedenis te bepalen. Maar dan vertoont het verhaal een knik die het tot een bijzonder, in elk geval opmerkelijk boek maakt. Dat de roman uit verschillende romans bestaat is een kenmerk dat zeker betere literatuur vaker laat zien. Er is de roman over het emigrantenbestaan, de verscheurdheid tussen oude en nieuwe wereld, het oude en het nieuwe leven. Er is de speurtocht van de inmiddels niet meer zo jonge zoon in Praag. Een gesprek in een café met een gepensioneerde directeur van de waterleiding levert hem en het boek van Slouka een passende metafoor. Om de stad niet door de rivier de Moldau te laten verzwelgen, heeft men haar ooit opgehoogd zodat ze tot de eerste verdieping onder de grond kwam te liggen. Onder hem is er nóg een wereld, een goeddeels verdwenen wereld. De plegers van de aanslag, leden van het ondergrondse verzet, verborgen zich in een crypte onder de kerk. En zo is het ook met het verdwenen leven van zijn ouders, het is onzichtbaar, maar hij weet dat hij er vlak boven staat. Het tegenbeeld is dat van het sprookje, zoals zijn vader een keer vertelt: waar kabouters onder het meertje naar boven kijken om 'onze wereld' te zien.
Maar het ondergrondse verhaal moet de verteller helemaal zelf bedenken. En dan is het een gisse ingreep van Slouka geweest om zijn vertelling van de liefdesgeschiedenis en de aanslag in juni 1942 op te voeren als 'een roman'. Van het liefdesavontuur met de verzetsstrijder weet hij hoegenaamd niets, dat moet hij alsnog zien toe te schrijven aan de vrouw die hij alleen als zijn droefgeestige moeder heeft gekend. Vanachter dat beeld haalt hij het beeld boven van een eigengereide, resolute vrouw die één week geluk met een minaar heeft gekend. Ook de aanslag en het leven onder de bezetting moet de verteller/schrijver met eigen woorden reconstrueren. Ook dat zijn romans in de roman.
Maar het woord 'roman' in de roman biedt opeens een grote vrijheid ? en dat is heel verrassend. Van het hele boek weet je natuurlijk dat het fictie is, maar binnen dat kader wordt dat nog eens gekwadrateerd. Hoe had hij er anders over kunnen schrijven? In één moeite door laat het boek zien dat het voor een schrijver soms veel gemakkelijker is zich andermans verleden te herinneren dan een verhaal te maken van eigen ervaringen en waarnemingen. Dat liet Amos Oz ook al zien toen hij het Oost-Europese verleden van zijn familie, dat hij alleen van horen zeggen kende, tot in de kleinste details wist op te roepen, terwijl hij zijn eigen jeugd in veel grovere streken schetste. Het enige wat ik weet is dat Slouka zelf kind van Tsjechische immigranten is, dat zegt niets over de kwaliteit van deze roman; die is eerder het resultaat van de combinatie van meer romans ineen en het spel van echte en gefingeerde fictie.
[Jacq Vogelaar]
Drs. K. Mercks
Meeslepende roman van een Amerikaanse auteur, die zelf kind is van Tsjechische migranten. De analyse van het eigen verleden van de ik-persoon, die onder dezelfde omstandigheden in Amerika leeft als de auteur, en de analyse van het leven van zijn ouders in Amerika leiden tot een verdere speurtocht in het verleden en brengen hem tot in het Tsjechoslowakije dat tijdens de Tweede Wereldoorlog bezet door de Duitsers een 'Reichsprotektorat' was. Het hoofd daarvan, Heydrich, vanaf 1941 aangesteld om de Tsjechen een lesje te leren, werd het jaar daarop door het verzet geliquideerd. Deze historische moordaanslag wordt de sleutel tot het verleden van de verder anonieme ik-verteller. Vrij kleine druk.
Suggesties
Krijg een e-mail wanneer dit item beschikbaar is
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.