Brazilië Brazilië
João Ubaldo Ribeiro
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
De Bezige Bij, 2003 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : RIBE |
31/12/2003
Wie eerdere romans van João Ubaldo Ribeiro gelezen heeft, weet ongeveer wat hem of haar te wachten staat: opeengehoopte gruwelijkheden van infrahumane makelij, seksuele aberraties in veelvoud en sadistisch geweld van elk denkbaar allooi. Ribeiro manifesteert zich doorheen zijn verhalen als een meedogenloos cultuurpessimist, die de mens noch min noch meer beschouwt als de dodelijkste kanker op aarde.
De vertellerfiguur die de Braziliaanse auteur opvoert in zijn recente roman Bericht uit de vuurtoren incarneert andermaal zijn ontluisterende visie op het schepsel mens. Als jongen van 11 jaar had deze verteller in de persoon van zijn vader alle slechtheid ervaren die een mens kan ten toon spreiden. Niet enkel waren alle denkbare vernederingen en lijfstraffen zijn deel geweest, maar ook had hij moeten slikken dat zijn moeder door haar echtgenoot werd van kant gemaakt, zodat hij als kind weerlozer dan ooit achterbleef, overgeleverd aan de demonische uitbarstingen van zijn vader. Dat bracht hem tot het besef dat het geen enkele zin had om nog verder te proberen goed te zijn en dat hij, wilde hij de oorlog winnen die gevoerd werd om hem te vernietigen, alleen maar zélf slecht kon zijn, "zo slecht als mij mogelijk werd gemaakt door sluwheid, veinzerij en het inzetten van elk middel, hoe smerig ook". Hij zou, kortom, de slechtste van alle mensen worden.
De rest van het boek bestaat uit het etaleren van de huichelarij, de intriges en het onwaarschijnlijk macho-gedrag waar deze genadeloze houding hem toe voert. Volwassen geworden manifesteert de jongeman zich als een wrekende demon die niet laat raken aan de macht die hij als priester stilaan opbouwt. Want alsof zijn amoreel gedrag op zich niet choquerend genoeg is, laat Ribeiro zijn hoofdpersoon ook (weze het onder dwang van zijn vader) priester worden en gestaag opklimmen in een hypocriete kerkelijke hiërarchie -- wat de auteur de gelegenheid biedt om ook in die kringen zijn duivels te ontbinden.
De triomf van zijn pathologische verdorvenheid bereikt de jongeman wanneer hij zijn wraakzucht gestalte kan geven in koel beredeneerde en weerzinwekkende moorden. Zijn eerste slachtoffers zijn de twee stiefkinderen uit vaders nieuw aangegane huwelijk; die vergiftigt hij 'op volmaakte wijze', in de stijl van Edgar Allan Poe. Vervolgens is zijn vader zelf aan de beurt; zorgvuldig waakt hij erover dat de man geen natuurlijke dood sterft en nog bij volle bewustzijn is wanneer hij hem uiteindelijk eigenhandig om het leven brengt. Merkwaardig is dat hij al die tijd gestuurd wordt door zijn overleden moeder, die hem als een volleerde wraakgodin 's nachts verschijnt om te overleggen en hem voortdurend aan zijn 'opdracht' te herinneren. Je zou een gelijkenis met Hamlet kunnen opperen, maar de nobelheid ontbreekt die de ontspoorde Hamlet siert. Je zou ook aan Lady MacBeth kunnen denken, maar háár geweten knaagde tenminste, wat hier in de verste verte niet het geval is.
De laatste twee moorden in het rijtje hebben veel weg van een verbijsterend satanisch ritueel. Niet toevallig situeert de auteur het gebeuren in de context van de dictatuurperiode, toen verbeten jacht werd gemaakt op al wat maar enigszins naar links rook en de gevangenissen echte folterinstellingen waren. Object van haat voor de priester-psychopaat is het meisje Maria Helena, die het indertijd gewaagd had zijn avances af te wijzen -- en dus zijn absolute macht ter discussie had gesteld. Om zijn wraak voor te bereiden verandert hij van kamp en heult dan maar met de militairen. Maria Helena en haar man worden door zijn toedoen gearresteerd en, in priestertoga nog wel, vergrijpt hij zich sadistisch aan haar vooraleer haar eigenhandig te wurgen. Einde van het verhaal nagenoeg, want "na die triomf is de rest een anticlimax". Mijn ijdelheid is bevredigd, zo heet het. De man trekt zich terug in een vuurtoren, waar hij niet weet of hij zelfmoord zal plegen of niet.
Een hallucinant verhaal over menselijke verdorvenheid, dat is het minste wat je over deze roman kan zeggen. Waaraan meteen dient toegevoegd dat de auteur godzijdank niet zijn eigen uitgangspunten te kennen geeft, maar wel wat hij door observatie meent te kunnen vaststellen. Die observatie leidt hem ertoe te concluderen dat er in min en vooral in meerdere mate slechtheid schuilt in ieder mens, ook al verbergt die dat meestal achter hypocrisie en façades. Om deze gedachte over te brengen verwerkt hij geregeld in zijn relaas een terugkoppeling naar de lezer, in de aard van: "Als u denkt dat ik misschien naar u verwijs, dan hebt u het grootste gelijk van de wereld".
Dat dit allesbehalve een bemoedigend verhaal is, zal intussen wel duidelijk zijn. Omwille van de geëtaleerde laaghartigheden zeer zeker, maar ook omdat het de overtuiging van de auteur is -- wat zijn hoofdfiguur ook herhaaldelijk beklemtoont -- dat zijn relaas "belangrijk is voor een begrip van de mens zoals hij werkelijk is", gekoppeld aan de bewering van diezelfde hoofdfiguur dat hij "in alle opzichten een mens is als ieder ander". In de visie van de verteller -- zo lezen we tussendoor -- worden mensen vanaf hun geboorte teveel getiranniseerd door geestelijke en emotionele blabla, die verhinderen om een 'zegerijk' leven te leiden. Dat wil zeggen, een leven waarin datgene wat in elk van ons zit voldoening vindt. Van zichzelf vindt Ribeiro's ikfiguur dat hij een leven heeft geleid dat 'zegerijk' was, want "mijn geluk zou onmogelijk zijn geweest zonder gedaan te hebben wat ik heb gedaan". De vraag is natuurlijk -- en dat suggereert de auteur ook -- welk het gehalte is van zulk 'geluk', als men in de laatste bladzijden van de roman de ontspoorde verteller weet aarzelen tussen al dan niet het bijltje erbij neerleggen en simpelweg zelfmoord plegen.
Ribeiro is een uiterst bekwame maar harde, viriele schrijver, die weinig op heeft met de mens zoals die in zijn oordeel is, maar toch heimelijk hoopt door zijn choquerende verhalen iets te bereiken, weze het enkel doordat de lezer zichzelf eventjes gaat bevragen. De laatste uitspraak van zijn demonische hoofdfiguur is daarvoor tekenend: "Hoe dan ook is het goed om te bedenken dat zelfs als ik dood ben, er altijd iemand als ik bij u in de buurt kan zijn". [Hugo Van Hoecke]
Drs. G.A. Ribbink
Een ex-priester leeft teruggetrokken in een vuurtoren en schrijft daar zijn levensverhaal. Dit is geen opbeurend relaas, aangezien heel zijn leven in het teken heeft gestaan van de wraak op zijn hardvochtige vader. De appel valt niet ver van de boom. Al op jonge leeftijd verliest hij zijn moeder, waarbij hij zijn vader verdenkt van vuil spel. Als deze kort daarna trouwt met zijn tante, is de maat vol en vanaf dat moment zint hij op wraak. Eerst gaan zijn halfbroertje en halfzusje eraan, vervolgens zijn vader en ten slotte nog een vriendin die hem heeft afgewezen. Dit alles wordt in geuren en kleuren verteld, met veel aandacht voor zijn beweegredenen en andere overpeinzingen, waardoor de lezer een kijkje krijgt in de belevingswereld van een psychopaat. Ribeiro (Brazilië, 1941) verwierf grote faam met zijn boek 'Brazilië, Brazilië'. 'Bericht..' is minder ambitieus qua opzet, maar daarom niet minder aangrijpend en zegt veel over de rol van de kerk in Brazilië. De strijd van de eenling tegen de rest van de wereld is een geliefd thema van de schrijver, zie bij voorbeeld 'Sergeant Getulio'. Paperback; kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.