Op de loop : een Letse familiekroniek
Modris Eksteins
Modris Eksteins (Auteur)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Magazijn |
Anthos /Manteau, cop. 2003 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 927.4 EKST |
31/12/2004
In 1989 schreef de Let Modris Eksteins -- professor Geschiedenis aan de universiteit van Toronto -- de monumentale studie Rites of spring, een verbluffende mentaliteitshistorische studie over de Eerste Wereldoorlog als startschot en symbool voor de hele Europese 20e eeuw. Het boek werd reeds in 1990 in het Nederlands uitgegeven en wordt nu via een fraaie herdruk opnieuw aan het publiek gepresenteerd. Modris Eksteins is een begenadigd essayist, die historische feiten slechts als kader en achtergrond voor zijn centrale theorie gebruikt. Hij bedrijft geschiedenis op een integrale, holistische wijze: "Als we echter de beperkende wereld van de rechtlijnige causaliteit de rug toekeren en denken in termen van samenhang en samenvloeiing en niet in die van oorzaak en gevolg... ". Hij gaat niet recht op zijn doel af, maar omcirkelt zijn onderwerp en probeert via een uitgesproken beeldrijke taal en met de hulp van honderden literaire tekstfragmenten en citaten uit oorlogsbrieven een hele wereld op te roepen. Het is hem niet te doen om oorlogsstrategieën, wapentuig, militaire organisatie, diplomatieke verhoudingen, maar om het moreel en de motivatie van de gewone soldaat, die de geest van een tijdperk reflecteert. Lenteriten is uiterst risicovolle, niet-academische geschiedschrijving, speculatief, creatief en zoekend, maar daarom niet minder erudiet of minder 'wetenschappelijk'.
Stravinsky's ballet 'Le Sacre du Printemps' -- dat op 29 mei 1913 in Parijs in première ging -- staat voor Eksteins symbool voor de 20e eeuw. In het choquerende stuk danst een jong meisje zich dood als symbool voor de wedergeboorte van het jaar. Kortom: het leven bergt de dood in zich. 'Le Sacre du Printemps' is een mijlpaal van het modernisme met 'beweging' als voornaamste motief. "Een van de ultieme symbolen van onze centrifugale en paradoxale eeuw, waarin we in ons streven naar vrijheid het vermogen tot totale vernietiging hebben verworven, is de dodendans, met zijn orgiastisch-nihilistische ironie". Een jaar na de première brak de oorlog uit, die twee systemen antagonistisch tegenover elkaar plaatste: het conservatieve Groot-Brittannië, burgerlijk, welvoeglijk en saai, dat de 19e-eeuwse geest uitstraalde versus het vitalistische, romantische, innovatieve Duitsland dat de 20e eeuw aankondigde. Eksteins stelt dat Duitsland tijdens de hele 20e eeuw de modernistische en avant-gardistische natie par excellence was op alle vlakken. Hij verbindt daarbij cultuur met politiek: "Introspectie, primitiviteit, abstractie en legendevorming in de kunst en introspectie, primitiviteit en legendevorming in de politiek zijn wellicht aan elkaar verwante verschijningsvormen". De tientallen citaten uit de oorlogsbrieven van de soldaten aan het IJzerfront tonen dat primitieve en irrationele elan ten overvloede aan. Een jonge Duitse rechtenstudent op weg naar het front hekelt de oorlog als "verschrikkelijk, mensonwaardig, dom, ouderwets en in elk opzicht destructief", maar komt toch tot de nietzscheaanse conclusie dat "de beslissende factor toch altijd de bereidheid tot opoffering is en niet het doel van het offer".
Eksteins bouwt zijn publicatie op als een toneelstuk met aktes en scènes. De eerste akte schetst de veranderende mentaliteit aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog in Parijs en Berlijn. Vervolgens beschrijft hij de strijd in de Vlaamse velden en de initiële drijfveren van de Duitse en Britse soldaten. De tweede akte is briljant. Vier scènes lang gaat hij in op de verschuivende belevingswereld van de soldaten: de oorlogsriten, de opoffering en overgave, de doodsangst, de plichtsleer... Orgelpunt is scène zeven met bespiegelingen over de oorlog als kunstvorm, veruiterlijkt in tientallen prachtige en ontroerende soldatenbrieven. De derde akte gaat over het naoorlogse Europa met stukjes over o.m. het fenomenale succes van de oorlogsroman Van het westelijk front geen nieuws van Erich Maria Remarque en de opkomst van Hitler. Het fascisme van Hitler was volgens Eksteins geen conservatieve revolutie, maar een moderne beweging die de buffer tussen gedachten en daden opheft en de wereld in een hel van confrontatie en zelfdestructie stort. [Gunter Bousset]
Redactie
De dodendans van de 'Lenteriten' van Stravinsky's 'Le Sacre du Printemps' viert het leven d.m.v. de offerdood. In 1913 beleefde dit ballet in Parijs zijn première. Eksteins beziet de eerste eeuwhelft in het perspectief van stervende waarden, waaruit zich een streven naar bevrijding van het burgerlijke conformisme en het patriarchaat ontwikkelt, wat zich, m.n. in Duitsland, uit in artistiek avantgardisme en politieke rebellie. Het vermogen tot totale vernietiging dat men zich in zijn streven naar vrijheid verwerft, de mythen die men schept, het Duitse patriottisme, de euforie waarin men ten strijde trekt en de fascinatie voor de dood leiden tot een moordende loopgravenoorlog in Vlaanderen. Fictie en feiten scheidend laat de auteur het ons meebeleven via tijdgenoten, waartoe hij put uit vele bronnen. De radicale vernieuwing in het teken waarvan de oorlog staat, manifesteert zich z.i. vooral op kunstgebied. Het intellectueel geschreven, cultuurhistorisch bepaalde werk eindigt met de op- en ondergang van het nazisme. Met noten, bronvermelding en register. Gebonden, kleine druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.