Overspel
Bob Mendes
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Vermist |
Manteau, 1999 |
MAGAZIJN : FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : MEND |
Peter Haex
te/ep/22 s
Op donderdag 23 september stelt Bob Mendes De smaak van vrijheid, zijn nieuwste faction-thriller, voor. Met zijn gekende zin voor historisch detail vertelt Mendes het meeslepende verhaal van vier mensen die met mekaar in contact zijn gekomen in het concentratiekamp Buchenwald.
Veertig jaar na de traumatische feiten volgt tijdens een galadiner het ultieme gevecht over de waarheid van dat verleden. "De smaak van de vrijheid schrijven was bijzonder moeilijk. Veel elementen uit het boek heb ik namelijk zelf meegemaakt", vertelt Bob. Voor de feestelijke voorstelling van De smaak van vrijheid in de Marmeren Zaal kan Mendes beroep doen op twee grote namen. Lydia Chagoll verwierf wereldfaam met In naam van de Führer, een documentaire die ze over het Derde Rijk maakte. Rinus Ferdinandusse was hoofdredacteur van Vrij Nederland.
"Ook zij vinden het belangrijk dat er mensen blijven getuigen over de gruwel van het nazi-tijdperk en ik ben een getuige van die gruwel", vertelt Bob. De vader van Bob Mendes vond de dood in een concentratiekamp. Ook de vader van hoofdpersonage Megin wordt gedood door de SS. "Ik was net als Megin vijftien toen de oorlog België bereikte en net als Megin ben ik halfjoods. Je leest dus hoe ik was op 15- en 55-jarige leeftijd in dit boek." Ook voor dit boek controleerde Mendes nauwgezet alle feiten. "En ik denk ook dat het een controversieel boek is geworden. Ik heb het bijvoorbeeld over de Puppenjungen, mooie jongens die werden misbruikt. Over dat aspect van het kampleven is vrij weinig geweten." In oktober is Bob Mendes één van de genodigden op de Frankfurter Buchmesse. "Ik ben zeer trots dat ik als Antwerpenaar de Vlaamse literatuur mag vertegenwoordigen op het belangrijkste boekgebeuren van Europa. Bovendien is er een Duitse uitgever voor De kracht van het vuur. Ik kan je verzekeren dat ik in Frankfurt ga genieten!"
Fred Braeckman
ob/kt/20 o
Bob Mendes
De smaak van vrijheid
Manteau Antwerpen, 401 p., 795 frank.
Stel: je wilt de nieuwste roman van Bob Mendes (71) kopen (of lenen in de bibliotheek), maar je wilt eerst kijken of het boek je zal bevallen. Stel dan dat je De smaak van vrijheid ergens middenin openslaat en op pagina 182 belandt. Je begint wat te lezen. Over een jonge Duitse vrouw, Karla, en een knaap van veertien, Megin. Beiden wachten op de komst van de SS'er Fritz en op iemand die Salbe heet en wellicht de beste vriend is van Megin. Het concentratiekamp Buchenwald is niet ver weg en het lijkt erop dat tenminste Megin aan het kamp is ontsnapt. Hij heeft duidelijk een verhouding met Karla en hij heeft zin om met haar te vrijen. Ook al zijn er in de omgeving van hun schuilplaats ergens aan de rand van een weg nogal wat Duitsers en hebben Karla en Megin redenen om bang te zijn van die Duitsers.
Op zeker moment dagen twee soldaten op die eigenlijk een brug moeten bewaken maar op dat ogenblik niet veel om handen hebben. Ze vinden het duo aan de rand van de weg wat vreemd en willen Karla's papieren zien. Zij kan zich eruit praten. Voor Megin wordt het wat moeilijker, maar Karla vindt wel een oplossing. Ze stelt een van de soldaten een vluggertje voor als ze hen voor de rest maar met rust laten. Megin is jaloers, maar verdwijnt toch maar discreet in de struiken. Karla "maakte de knoopjes van haar bloesje verder open" maar vraagt toch aan een van de twee soldaten: "'Draai je om. Ik heb wel zin in een potje vrijen, maar zonder dat jij staat toe te kijken.' (...) 'Straks misschien. Tenzij de Obergefreiter mans genoeg is om zelf alle vuur in mij te doven.' (...) De korporaal knoopte zijn gulp open. 'Doe je laarzen en je broek uit. Als we het doen, doen we het goed. Ik wil je helemaal kunnen voelen.' (...) 'Wees nu zo galant je even om te draaien, Obergefreiter, zodat ik een paar voorzorgen kan nemen.'" En Karla bedreigt hem met zijn eigen wapen.
Ik kan me voorstellen dat je denkt een soort vervolg op La grande vadrouille te lezen en Louis de Funès voor ogen ziet, maar niets is minder waar. De smaak van vrijheid gaat over liefde, schuld, de holocaust, Buchenwald, vriendschap, haat en nog veel meer, allemaal ernstige dingen. En Bob Mendes staat bekend als een auteur van boeken waarvan hij zelf zegt: "Ik schrijf geen thrillers, maar romans met een hoog werkelijkheidsgehalte, en met de nodige portie misdaad." Romans (of toch thrillers?) waarvoor hij in Nederland twee keer De Gouden Strop heeft gekregen.
Telkens weer wordt Mendes geprezen voor zijn degelijke research. Wellicht terecht. (De slotzin van De smaak van vrijheid is zeker niet toevallig: "Verdomd dat het niet waar was.") Ik ga er dus van uit dat het meeste van wat hij schrijft over Buchenwald, het chaotisch einde van de Tweede Wereldoorlog in Duitsland, het belang van diamant, de types vliegtuigen die in die periode vlogen, het soort hout waarop vrachtwagens konden rijden, de smaak van Puligny-Montrachet 'Les Folatières' '78 Domaine Roland Maroslavac-Leger wel klopt. Want Mendes heeft hulp gekregen van gewezen politieke gevangenen, van het Joods Museum voor Deportatie en Verzet, van een muziekkenner, van iemand van een hotelschool.
Maar van iemand heeft Mendes zeker geen hulp gekregen: iemand die weet hoe je een overtuigende roman moet schrijven. Een roman die tot ontroering en emoties leidt, een roman met personages waarin je kunt geloven, een roman die van monsters monsters maakt en van mensen mensen, een roman waarin dialogen gesprekken zijn in plaats van geforceerde computerteksten, een roman van vlees en bloed in plaats van plastic en ketchup. Een roman die niet alleen maar geloofwaardig is omdat de feiten kloppen en omdat hij steunt op wat goede bedoelingen.
De smaak van vrijheid is minder dan een matig geschreven larmoyant avonturenverhaal zonder ook maar enige literaire of stilistische meerwaarde. In het voorwoord schrijft Bob Mendes dat hij zich bij het schrijven "om redenen van romaneske logica" zekere vrijheden heeft veroorloofd. Kan best. Alleen: De smaak van vrijheid is geen roman. Het is een onding met een saaie, voorspelbare plot en oervervelende personages. Het kopen is weggegooid geld. Het lezen vijf uur ergernis en tijdverlies. Het recenseren een pijniging. Verdomd als het niet waar is.
John Vervoort
ob/kt/28 o
De jongste thriller van Bob Mendes, De smaak van vrijheid, is een breed opgezette roman over de Tweede Wereldoorlog. Daarin staat de vlucht van een 15-jarige jongen uit Buchenwald in de lente van 1945 centraal. Die vlucht eindigt pas vele jaren later, in 1985, wanneer de volwassen man op een groots banket opnieuw geconfronteerd wordt met mede-slachtoffers en beulen. Bob Mendes (1928) debuteerde vrij laat als thrillerschrijver. In 1986 verscheen bij een kleine uitgeverij Bestemming terreur . Daarna volgden Een dag van schaamte , een thriller rond het Heizel-drama, en Het chunnel syndroom , een verhaal gebaseerd op de ramp met de Herald of Free Enterprise. Het waren faction-thrillers die vertrokken van een originele interpretatie van een dramatisch feit, maar stilistisch en structureel vertoonden de boeken nogal wat gebreken. Hoewel Mendes geen literaire achtergrond had - hij was een succesvolle accountant -, leerde hij erg snel. In 1993 resulteerde dat in een eerste bekroning met de Gouden Strop, een prestigieuze en leuk gestijfde prijs (25.000 gulden) voor het beste Nederlandstalige spannende boek. Vergelding , een thriller opgebouwd rond een geheim Iraaks wapenproject, was inderdaad een grote stap voorwaarts.
Vier jaar later ontving Mendes de prijs opnieuw, dit keer voor De kracht van het vuur , een ambitieuze misdaadroman die hij opnieuw situeerde in het Midden-Oosten. Eén ambitie bleef nog onvervuld, een grote roman schrijven over de Tweede Wereldoorlog. Het lijkt erop dat Mendes het project lang niet aandurfde omdat dan onvermijdelijk zijn persoonlijke geschiedenis om het hoekje zou komen kijken. Hoewel Mendes benadrukt dat deze roman niet autobiografisch is, erkent hij wel dat in de figuur van Megin Friedmann veel van zichzelf terug te vinden is.
Mendes bouwde de voorbije vijftien jaar een solide reputatie als schrijver van faction-thrillers op, maar hij debuteerde eigenlijk als dichter. In 1984 verscheen Met rook geschreven , een verzameling erg persoonlijke gedichten waarin hij de gruwel van de genocide en het onmenselijke leven in de kampen probeerde te evoceren. De rook in de titel verwijst naar de rook die uit de schouwen van de uitroeiingskampen kwam. In 1943 immers was Mendes' vader, die actief was in het verzet, opgepakt en weggevoerd naar Duitsland. Hij keerde nooit terug. Een van de gedichten uit zijn debuut gebruikt Mendes in De smaak van vrijheid als motto: ,,De geur van vers geploegde grond, / gewone kluiten aarde, / van het open veld waarmidden ik stond / en in de verte staarde. / Voor mij verdween de kleur en weelde / van het land en bitter werd / de smaak van vrijheid. Ik verbeeldde / mij zijn lot met rook geschreven...''.
De smaak van vrijheid begint in 1943, met een proloog waarin de vader van Megin Friedman, een Antwerpse diamantair, door de nazi's wordt opgepakt en weggevoerd. Ook de moeder van Megin sterft tijdens die actie en Megin belandt in Buchenwald. Daarna verspringt het verhaal naar april 1985 en de Duitse stad Weimar. Daar wordt een groots banket gehouden ter ere van Leon Keller, ,,zowat de enige Duitser die aan de beide kanten van het ijzeren gordijn hoog in aanzien stond''.
Keller, een schatrijk en machtig industrieel, wordt in niet geringe mate verantwoordelijk geacht voor de Duits-Duitse ontspanning en wordt daarom voorgedragen voor de ,,Gouden Palm voor Humaniteit van de Verenigde Naties''. Tot zijn grote verrassing is ook Megin Friedman, ondertussen vijfenvijftig en verslaggever bij Reuters in Brussel, uitgenodigd. Nog groter wordt de verrassing als Megin op het somptueuze banket enkele mensen ontmoet die met hem de kampen hebben overleefd.
Ook historische personages verschijnen in beeld. Een van de aanwezigen bijvoorbeeld is Tobias Schiff. Schiff, begin 1999 overleden, maakte naam toen hij na de oorlog onvermoeid bleef getuigen over zijn kampervaringen. Hij kreeg er zelfs de Prijs van de Vlaamse Gemeenschap voor. In zijn voorwoord schrijft Mendes dat het idee voor De smaak van vrijheid ontstond na een ontmoeting met Schiff.
De gesprekken tijdens het banket worden afgewisseld met de breed uitgesmeerde herinneringen van Megin Friedman aan de periode toen hij in Buchenwald verbleef. Begin april 1945 was het duidelijk dat het niet lang meer zou duren voordat de geallieerden Buchenwald zouden bevrijden. In het kamp, waar op dat moment ruim 40.000 gevangenen verbleven, deden allerlei geruchten de ronde. De nazi's zouden alle kampbewoners op transport naar het Oosten zetten. En daar wachtte onvermijdelijk de dood.
Megin wil dat noodlot niet afwachten en vlucht, samen met zijn geliefde Karla, een goede vriend en een SS-majoor die Braekmann heet. Karla, een weduwe van 25, had hij leren kennen toen hij op haar boerderij in de buurt van het kamp tewerk werd gesteld. Braekmann schendt de wapenspreuk van de SS, ,,Meine Ehre heisst Treue'', door met ,,Untermenschen naar de vijand over te lopen''.
In deze passages en in de beschrijvingen van het dagelijkse leven in het kamp is Mendes het sterkst. Hij heeft duidelijk veel research gedaan, de dankbetuiging vermeldt talloze gesprekken met ,,vrienden en vreemden''. Mendes is er ook in geslaagd de beklemmende sfeer, de honger, de pijn, de subtiele manieren waarop de kampbewakers door de gevangenen werden tegengewerkt, de vriendschap maar ook het verraad adequaat te beschrijven. Uiteraard heeft Mendes nog een aantal verrassende wendingen in petto. Tijdens het banket ontdekt Megin Friedmann wat er uiteindelijk met zijn geliefde en vrienden is gebeurd, en komt hij opnieuw oog in oog te staan met de gewezen SS-majoor.
De smaak van vrijheid is Mendes' meest ambitieuze en meest persoonlijke boek. En ook zijn beste. Het lijkt erop dat dit de roman is die hij altijd wilde schrijven en dat alle voorgaande boeken maar vingeroefeningen waren om het metier onder de knie te krijgen. Opvallend is dat Mendes' stijl, in vroeger werk vaak de zwakkere schakel in het geheel, ongemeen veelzijdig is.
Nog een belangrijke opmerking: tijdens de boekvoorstelling sprak Lydia Chagoll vol lof over De smaak van vrijheid . Maar als joodse moest haar van het hart dat de termen ,,shoa'' en ,,holocaust'', de woorden die het meest worden gebezigd om ,,de bureaucratische industriële mensenuitroeiing door de nazi's'' aan te duiden onjuist zijn. ,,Shoa'' betekent catastrofe en ,,holocaust'' betekent zowel offer als opoffering. Chagoll zei: ,,Neem Cambodja, neem de etnische moorden in Rwanda. Dat zijn regelrechte catastrofen, maar in dat geval wordt het Hebreeuwse woord 'shoa' nooit gebruikt.''
De term ,,holocaust'' noemde zij een absurd woord. ,,Het gebruiken voor die uitroeiing is een absolute aberratie en een absolute belediging aan de miljoenen vermoorden.'' De enige juiste term volgens haar is ,,genocide'' - ,,de koelbloedige uitroeiing van mensen, niet om wat ze deden maar om wat ze waren''.
BOB MENDES, De smaak van vrijheid, Manteau, Antwerpen, 402 blz., 995 fr. (gebonden), 795 fr. (paperback).
ob/kt/02 o
Weinigen weten dat Bob Mendes (71), met Jef Geeraerts en Pieter Aspe een van de meest succesvolle Vlaamse thrillerauteurs, eigenlijk debuteerde met een dichtbundel. In 1984 verscheen Met rook geschreven , een erg persoonlijke verzameling poëzie waarin hij pakkend schreef over zijn vader die tijdens de oorlog werd opgepakt en nooit zou terugkeren. Mendes bouwde een succesvolle carrière uit als accountant en begon in het midden van de jaren tachtig, met evenveel succes, thrillers te schrijven. Maar hij was met het verleden en de oorlog nog niet klaar. Ooit zou dat in een roman verwerkt worden. Die roman is eindelijk verschenen, heet De smaak van vrijheid en is het beste boek dat Mendes tot nu toe schreef.
De smaak van vrijheid vangt aan met een beklemmende proloog waarin een puber getuige is hoe zijn joodse vader, een Antwerps diamantair, wordt opgepakt door de SS. Daarbij komt ook zijn moeder om het leven. Vele jaren later ontmoeten we hem terug als volwassen man. Megin Friedmann is ondertussen journalist geworden en tot zijn verbazing is hij uitgenodigd voor een groots galadiner ter ere van Leon Keller, ,,de enige Duitser die aan de beide kanten van het ijzeren gordijn in aanzien stond.'' Keller is een machtige industrieel die veel gedaan heeft voor de ontspanning tussen Oost- en West-Duitsland. Indirect wordt hij mede-verantwoordelijk geacht voor de val van de Muur en de eenmaking van Duitsland. Friedmann staat helemaal perplex wanneer hij tijdens het galadiner een aantal mensen ontmoet die hem terugbrengen naar april '45. Want zoals later zal blijken werd hij naar het galadiner uitgenodigd om een hele speciale reden.
Zelf werd de jonge Friedmann tijdens de oorlog opgepakt en naar Buchenwald getransporteerd. In prachtige hoofdstukken, gebaseerd op tonnen research, beschrijft Mendes het leven in het kamp en hoe ruim 40.000 gevangenen met de dood voor ogen toch probeerden te overleven. Megin heeft geluk want hij wordt tewerkgesteld op de boerderij van Karla, een 25-jarige weduwe. Ze worden geliefden. In het lange middenstuk van de roman beschrijft Mendes hoe Megin, Karla, zijn vriend Salbe en een opportunistische SS-majoor die Braekmann heet en zijn verleden wil afzweren, de nazi-terreur proberen te ontvluchten. Ze hebben immers vernomen dat de SS, nu de geallieerden voor de poorten van Buchenwald staan, wel eens alle gevangenen zou kunnen ombrengen. Pas op het galadiner zal Megin Friedmann de ultieme waarheid van wat er tijdens die verdoemde dagen in april '45 gebeurde te weten komen. En Mendes heeft een aantal verrassingen voor hem op stapel staan.
De smaak van vrijheid is geen thriller pur sang maar wel een spannend boek met een aantal onverwachte wendingen. Maar het is vooral een breed opgezette roman waarin Mendes op een erg genuanceerde manier schrijft over de gruwelijkste periode uit de recente geschiedenis. Grote thema's als schuld en trouw, en prangende vragen over vriendschap en verraad gaat hij niet uit de weg. Bovendien schreef Mendes nooit sterker en afwisselender proza. Dat alles maakt van De smaak van vrijheid Mendes' meest ambitieuze, meest persoonlijke en beste roman.
Redactie
In 1985 wordt de dan zesenvijftigjarige journalist Megin Friedmann uitgenodigd op een belangrijke politieke bijeenkomst in Oost-Duitsland. Waarom is hem niet duidelijk. Tijdens galadiners kijkt hij terug op zijn jeugd, het begin van de Tweede Wereldoorlog, de moord op zijn ouders door de Gestapo en zijn verblijf in Buchenwald. Hier ontmoette hij twee goede vrienden, de jood Swalbe en de communist Stratski, die hem onder hun hoede namen en zijn leven redden. Tijdens werkprojecten buiten het kamp ontmoette hij de tien jaar oudere Karla, met wie hij een verhouding kreeg. Tegen het einde van de oorlog ontsnappen ze met hulp van de SS-er Braekmann. Megin heeft Braekmann nooit vertrouwd en hem altijd veroordeeld willen hebben. Nu in 1985 blijkt dat een van de belangrijkste Oost-Duitse kopstukken niemand minder is dan Braekmann. Tijd voor wraak? Het lijkt alsof ieder boek van Mendes beter is dan het vorige. Met dit boek heeft hij een magistrale roman geschreven, een overtuigend verhaal over een Belgische jongen in oorlogstijd. Hij heeft een realistisch beeld van het leven en de gang van zaken in een concentratiekamp geschetst, en bovenal de moeilijke menselijke verhoudingen in zo'n situatie aangetoond. Meeslepend verteld en knap van structuur. Normale druk.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.