De diepst verborgen herinnering van de mens : roman
Mohamed Mbougar Sarr
Mohamed Mbougar Sarr (Auteur), Jelle Noorman (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij Atlas Contact, © 2023 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : SARR |
Maarten Moll
ob/kt/21 o
Een echte man is de tweede vertaalde roman van de in Senegal geboren en in Parijs woonachtige schrijver Mohamed Mbougar Sarr. In 2021 brak Sarr op verpletterende wijze door met De diepst verborgen herinnering van de mens. In die met de prestigieuze Prix Goncourt bekroonde roman gaat het over een mysterieus boek, een al even geheimzinnige, verdwenen schrijver, en een jonge schrijver die alles wil weten van die schrijver en dat boek. Ook hier werd de roman, Sarrs vierde was het, enthousiast onthaald.
Nu brengt de Nederlandse uitgever De purs hommes (2018) uit, de derde roman van Sarr die zich afspeelt in Senegal. In Een echte man draait het, kort gezegd, om homofobie.
Hoofdpersoon is de jonge universitaire literatuurdocent Ndéné Gueye, die op een dag een schokkend, viraal gaand filmpje ziet over een man die uit zijn graf op een islamitische begraafplaats wordt gehaald. Er wordt beweerd dat de man een góór-jigéen was, een homoseksueel. En homoseksualiteit is het grote taboe in Senegal.Gueye raakt geïntrigeerd door de beelden. Hij wil weten wie die man was die zo gruwelijk werd behandeld. Een echte man is daarmee, net als in De diepst verborgen herinnering van de mens, een zoektocht. En ook een queeste naar wie de ik-persoon eigenlijk is (al gaat het in de literatuur meestal om niets anders). Met ook al dezelfde branie en durf geschreven, in een soms wat barok taalgebruik.
Gueye blijkt niet onverschillig te staan tegenover de homofobie in het land. Zelf geeft hij les over de Franse dichter Paul Verlaine. Hoewel dat niet mag van het ministerie van Onderwijs, want naar aanleiding van het filmpje is de homoseksuele dichter uit alle lesprogramma's geschrapt.
goede titel
Omdat Gueye dat 'achterlijk' vindt, en hij in zijn zoektocht gespot wordt als hij met een gedoogde góór-jigéen praat, en hij tenslotte bij de moeder van de uit zijn graf gehaalde man op bezoek gaat, komt er een (mooi en goed beschreven) geruchtenmachine op gang. Inclusief het meest voor de hand liggende (raadt u zelf maar), waardoor alles en iedereen, ook zijn familie, zich tegen hem keert.
En hoe red je je uit die situatie? Kun je je weren tegen de kracht van het gerucht? En tegen 'de onontkoombaarheid van menselijk geweld'? Dat zou ook een goede titel zijn geweest, zo'n beetje analoog aan die van zijn doorbraakroman.
Atlas Contact, 192 p., 22,99 euro.
Marijke Arijs
em/ov/18 n
Toen Mohamed Mbougar Sarr in 2021 de Prix Goncourt in de wacht sleepte, waren de superlatieven niet van de lucht. De 31-jarige Senegalees, bij de jongste laureaten ooit, was een van de schaarse zwarte winnaars en de allereerste auteur uit Sub-Saharisch Afrika. De bekroning gaf de nationale trots van zijn geboorteland een boost, tot zijn landgenoten erachter kwamen dat de schrijver behalve De diepst verborgen herinnering van de mens ook nog een heel ander soort roman op zijn naam had staan. Een echte man was drie jaar eerder verschenen en ging over homofobie, een onderwerp dat bijzonder gevoelig ligt in een overwegend islamitisch land als Senegal.
Daar brak dan ook prompt de pleuris uit. Er ontbrandde een fikse polemiek, aangezwengeld door religieus conservatisme en antiwesters ressentiment. De gelauwerde werd ervan beschuldigd homoseksualiteit te promoten en de nationale waarden te ondergraven. De bekroning werd plots gezien als een anti-Senegalees gebaar. Of al die heisa terecht is, kunt u voortaan zelf uitmaken, want het controversiële boek is nu in het Nederlands vertaald.
Verlaine
Een echte man vertrekt van een waargebeurd verhaal: een filmpje dat viraal is gegaan. Daarin is te zien hoe een menigte in Dakar het lijk opgraaft van een jongeman en het met bruut geweld van de begraafplaats verwijdert, onder het schreeuwen van 'Allahoe akbar'. Kennelijk was de overledene een 'góor-jigéen', een term uit het Wolof die 'man-vrouw' betekent. Het woord wordt gebruikt voor iedere seksuele identiteit die afwijkt van de norm: homoseksuelen, transseksuelen, biseksuelen en hermafrodieten, mannen die een beetje vrouwelijk overkomen en mensen met een androgyn voorkomen.
Góor-jigéens zijn hun leven niet zeker. Als het gerucht gaat dat je niet heteroseksueel bent, dan riskeer je vijf jaar gevangenisstraf, is je sociale doodvonnis getekend en kun je zelfs vermoord worden.
De video maakt een enorme indruk op de verteller van de roman. Ndéné Guey raakt compleet geobsedeerd door deze postume lynchpartij. De jonge literatuurdocent is zelf besmet met de heersende homofobie, maar door dat gruwelijke filmpje begint de twijfel te knagen. Wie was die dode jongeman? Waar is zijn familie? Waarom moest hij zo nodig worden opgegraven? Het is het begin van een lange zoektocht, die zijn opvattingen op de helling zal zetten en hem als docent in nauwe schoentjes brengt.
Wanneer de overheid lessen verbiedt over schrijvers van wie bekend is of zelfs maar vermoed wordt dat ze de Griekse beginselen zijn toegedaan, lapt Ndéné dat verbod aan zijn laars. Zijn colleges over Verlaine vallen verkeerd bij zijn studenten. De Franse dichter maakt volgens hen 'deel uit van de grote Europese propaganda waarmee ze homoseksualiteit bij ons willen invoeren'. De Griekse beginselen worden ginds namelijk beschouwd als een westers importproduct, iets wat voor de kolonisatie niet bestond.
Mbougar Sarr geeft het woord aan heteroseksuelen, biseksuelen en travestieten, moslims en atheïsten, analfabeten en intellectuelen. De schrijver ontrafelt de hypocriete houding tegenover homoseksualiteit in de Senegalese samenleving en houdt zijn landgenoten een weinig flatterende spiegel voor, met de uitdrukkelijke bedoeling om hen aan het denken te zetten.
Kennelijk heeft zijn oproep tot verdraagzaamheid weinig effect. Het is zelfs de vraag of ze zijn boek hebben gelezen, want precies zoals een van zijn personages wordt de auteur ervan beschuldigd in dienst te zijn van westerse lobbyisten, en bovendien wordt beweerd dat hij zelf homo is. Een beschuldiging die hem zijn leven kan kosten.
Vertaald door Jelle Noorman. Atlas Contact, 192 blz., € 22,99 (e-boek € 7,99) Oorspr. titel: 'De purs hommes'.
Henk Pröpper
ob/kt/14 o
Een jonge schrijver breekt plotseling door met een roman die zelfs door de nukkigste critici als magistraal wordt bestempeld. Mohamed Mbougar Sarr gebeurde het in 2021 met De diepst verborgen herinnering van de mens. De roman van de Senegalese auteur werd bejubeld als de redding van de hedendaagse literatuur, bekroond met de Prix Goncourt en vertaald in tientallen landen. En overal daalde lof neer op dat 'uitzonderlijke', 'duizelingwekkende', 'zinderende', 'virtuoze' boek.
Gewoontegetrouw besluiten buitenlandse uitgevers dan op de golven van het succes met enige vaart eerder werk van de auteur in vertaling te publiceren. Het is een begrijpelijke maar gevaarlijke strategie. Critici hebben bij zo'n tweede boek meestal hun nukkigheid hervonden, die ze met plezier in hun kolommen vieren. Zo'n vroeger werk dat eerder niet belangrijk werd gevonden, kan ook werkelijk teleurstellen en de indruk geven dat die ene grote roman inderdaad een toevalstreffer was.
Maar toevalstreffers in de literatuur bestaan niet. Wel kan het zijn dat het talent van een schrijver maar eenmaal volledig tot zijn recht komt. Wie het talent beschouwt dat Sarr in De diepst verborgen herinnering van de mens tentoonspreidt, kan niet geloven dat vroeger of later werk geheel en al onbeduidend kan zijn. Zijn stilistische brille, zijn literaire beeldenstorm, zijn perspectieven, de hele aanpak is zo authentiek, eigen en levend dat sporen daarvan in elk van zijn werken te vinden moeten zijn.
De roman De purs hommes (in Nederlandse vertaling Een echte man) verscheen in 2018 bij uitgeverij Jimsaan in Senegal. Die uitgeverij werd opgericht in 2012 door Senegalese schrijvers om aankomende auteurs van Afrikaanse bodem een kans te geven. In de jonge geschiedenis van de uitgeverij vonden opvallend veel van deze auteurs hun weg naar Parijs, dat nog altijd het intellectuele referentiepunt is. Zo is het met Mohamed Mbougar Sarr ook gegaan - een paar jaar later won hij de Prix Goncourt.
Een echte man is onmiddellijk herkenbaar als een roman van Sarr. Misschien heeft hij zich hier wat ingehouden en heeft hij de literaire conventies waarmee hij tijdens zijn studie in Parijs kennismaakte nog trouw willen volgen, maar ook dit werk heeft een heel eigen aanpak, een van alles losgezongen signatuur. De roman zindert van emoties en vertoont tegelijkertijd een superieure, nietsontziende denkkracht: dat is wat zijn werk zo uitzonderlijk maakt.
Het verhaal speelt in Senegal, in een streng-islamitische context, de stof is echter volstrekt universeel. Met grote scherpte thematiseert Sarr de mening van de meute, de hypocrisie, de onwil om zindelijk te denken en te voelen, het onverbiddelijke (religieuze of ideologische) dogma dat zelfs verbiedt te denken. Het zijn thema's die ons allemaal raken, waar we ook wonen.
Ook het onderwerp van de roman is vanaf de eerste pagina's duidelijk: de steeds benardere situatie van homoseksuelen in Senegal. Het is een tendens die we zien in veel Afrikaanse landen, ook in een groeiend aantal westerse landen. Een echte man gaat over de groeiende verblinding van een samenleving, wanneer morele armoede, hypocrisie en dogmatiek de mening van de meute en zelfs de wet bepalen. Hoe kun je daaraan ontkomen? Wat is daarvoor nodig?
Zijn technische vaardigheid toont de romancier volop aan de hand van zijn belangrijkste personage. Ndéné Gueye heeft gestudeerd in Frankrijk, hij heeft zich grotendeels losgemaakt van zijn religieus-orthodoxe achtergrond en geeft colleges Franse literatuur aan de universiteit. Ook over de dichter Verlaine, zonder er zelfs maar over na te denken, vanuit een ongerichte recalcitrantie. Wat maakt het hem uit dat Verlaine misschien homoseksueel was, het gaat toch om de poëzie?
Het leven met zijn prachtige en wijze vriendin Rama is comfortabel. Tot zij hem confronteert met een filmpje dat de woede van de volksmenigte toont over een vermeende homoseksueel die in heilige grond begraven is - dat wordt als een doodzonde beschouwd door de imams, en daarom ook door de meute. Naarmate Ndéné meer van dit soort verhalen ter ore komen, verdwijnt zijn onbekommerdheid. Aan de ene kant is er de lichtheid en de vrijheid van zijn vriendin, de ambiguïteit van het nachtleven, de schoonheid van de literatuur. Aan de andere kant is er de sociale druk van de universiteit, de religieuze omgeving, de steeds dwingender mening van de straat.
Wat een af en veilig leven leek, blijkt ineens onaf en bedreigd. En niet alleen door de treurige communis opinio, ook door de eigen hersenspinsels, de vragende blik van zijn vriendin. Hardhandig confronteert ze hem, waarmee ook de lezer tot een zelfonderzoek wordt gedwongen, met de onafheid en onhelderheid, misschien zelfs met de troebelheid van zijn ideeën en gevoelens over (homo)seksualiteit, de eigen begeerte. Hoe zeker is hij van zijn zekerheden? Hoe kreupel en gebrekkig zijn opvattingen en gevoelens die hij als zuiver en onomstotelijk beschouwde?
Voorheen voelde Ndéné zich in de menigte als een vis in het water, verbonden en toch vrij, nu ziet hij de troebele krachten die haar onder druk regeren: het gerucht, de blinde haat, de genadeloze uitsluiting. Naarmate hij zich meer in het lot van homoseksuelen en travestieten verdiept, raakt hij erdoor gekleurd. Zijn onderzoek transformeert hem en maakt hem tot een doelwit, een schuldige, zelf een mikpunt van de volkshaat. Waar is er nog plaats voor hem, de liefhebber van Verlaine en wanhopige nachtvlinders?
De Franse titel De purs hommes geeft hoogst ironisch het perspectief van de reine, 'echte' mannen die de onreinen uit de samenleving verwijderen. Ndéné ontpopt zich juist als een echt mens als hij ontdekt dat de anderen ook gewone, echte mensen zijn. Dat ze gehaat worden door de meute maakt hen tot echte mensen, zoals ook het verlangen lief te hebben dat doet.
Veel van de ontzagwekkende oorspronkelijkheid die Sarr in De diepst verborgen herinnering van de mens aan de dag legde, is in dit vroege werk al aanwezig. Vertaler Jelle Noorman doet opnieuw op sprankelende wijze recht aan dat talent.
Uit het Frans vertaald door Jelle Noorman. Atlas Contact; 192 pagina's; € 22,99.
Roderik Six
ob/kt/11 o
De Senegalese auteur Mohamed Mbougar Sarr klaagt de homofobie in zijn thuisland aan. Een echte man blijkt ook voor ons een spiegel.
‘Heb je dat filmpje gezien?’
Ndéné is nog doezelig van de seks en zou liever gaan slapen, maar hoe kan hij Rama, die net zijn lusten zo grondig bevredigde, iets weigeren? Op het schermpje is een opgehitste meute te zien die richting een kerkhof trekt. Twee mannen, gewapend met scheppen en luidkeels aangemoedigd door omstanders, beginnen er te graven en minuten later trekken ze een lichaam omhoog. De lijkwade scheurt, het lichaam wordt bedolven onder fluimen en wordt buiten de kerkhofmuur gedumpt.
Ndéné haalt de schouders op. Ja, grafschennis is erg, maar het lichaam was duidelijk een ‘góor-jigéen’, een homoseksueel in het Wolof. Volgens de islam horen zulke onreine lijken niet thuis in gewijde grond. We zijn tenslotte in Senegal, en hoewel Dakar een moderne stad probeert te zijn, is er geen plaats voor dergelijke seksuele perversies. Zelf kan het Ndéné weinig schelen – je neukt wie je wilt – maar homoseks vindt hij visueel toch weerzinwekkend. Twee vrouwen die elkaar beminnen, ja, daar kan hij nog inkomen, maar mannen die op elkaar inbeuken? Neen, dank je.
Rama, die zelf weleens de lakens deelt met een vrouw, kiepert hem terecht het huis uit: hoe kan Ndéné, toch een zelfverklaarde ruimdenkende literatuurprofessor, zo’n onzin uitkramen? Om weer in haar gratie te komen onderwerpt Ndéné zich aan een zelfonderzoek. Hij gaat praten met zijn vader, die op het punt staat imam te worden, en met zijn faculteitshoofd. Zijn vader bepleit mededogen – die homo’s kunnen er ook niet aan doen dat ze zondaars zijn – en zijn mentor maant Ndéné aan tot voorzichtigheid: heeft hij de nieuwe richtlijn niet gelezen waarin staat dat homoseksuele dichters als Verlaine uit het curriculum geschrapt worden?
Tijdens zijn zoektocht naar inzicht ontdekt Ndéné clandestiene bars waar travestieten zich uitleven, spreekt hij met vertegenwoordigers van mensenrechtenorganisaties en gaat hij in debat met zijn studenten, die homoseksualiteit beschouwen als een nieuwe vorm van wit kolonialisme – het Westen probeert nog maar eens zijn culturele waarden aan een Afrikaans land op te dringen.
Maar de queeste is niet zonder gevaar. Al snel draait de geruchtenmolen op volle toeren: waarom trekt Ndéné zich het lot van onreinen aan? Behoort hij soms zelf tot die perverse clan?
De Senegalese schrijver Mohamed Mbougar Sarr, winnaar van de Prix Goncourt in 2021, veroorzaakte met Een echte man een rel in zijn thuisland, waar homoseksualiteit nog steeds strafbaar is. Homofobe religieuzen noemden hem een gevaar voor de Senegalese waarden. Sarr legt dan ook de vinger op de wonde: hij bespot de hypocrisie van de islam en hekelt de homohaat die in Senegal welig tiert. Dapper hoe hij zijn pen in vitriool doopt en tegelijk de westerse lezer een spiegel voorhoudt: ook hier moeten we waakzaam blijven voor opflakkerende homohaat – de dagen dat homo’s op straat in elkaar worden geslagen, behoren nog niet tot het verleden.
****
Atlas/Contact (oorspronkelijke titel: De purs hommes), 190 blz., € 22,99.
Bookarang
Een aangrijpende roman over homoseksualiteit, discriminatie en taboes in Senegal, Afrika. Een jonge, gedesillusioneerde literatuurdocent ziet een filmpje dat viraal is gegaan. Daarin is te zien hoe een menigte het lijk van een man uit zijn graf trekt en van de begraafplaats wegsleept. Hij raakt gaandeweg geobsedeerd door dit filmpje. Wie is die man? Waarom hebben ze zijn lichaam opgegraven? Er is maar één antwoord mogelijk: hij was een ‘man-vrouw’, in andere woorden, een homoseksueel. Zijn zoektocht naar het leven van de overledene heeft ingrijpende gevolgen voor zijn eigen leven, op de universiteit waar hij werkt maar ook binnen zijn familie. Indringend en intelligent geschreven. Geschikt voor een brede tot literaire lezersgroep. Mohamed Mbougar Sarr (Dakar, 1990) is een Senegalese schrijver en prozaïst. In 2021 won hij de prestigieuze Prix Goncourt voor zijn roman 'De diepst verborgen herinnering van de mens’. De roman won tevens de Prix Transfuge en de Prix Hennessy du livre.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.