Dagboek uit Bergen-Belsen maart 1944 - april 1945
Renata Laqueur
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Meulenhoff, © 2023 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : GOLD |
Elma Drayer
i /ul/01 j
In de verantwoording achterin vertelt Saskia Goldschmidt (1954) hoe ze op het idee kwam voor Kukuruznik, haar zesde boek. Tijdens de research voor een eerdere roman stuitte ze op een krantenbericht uit 1938 over een Franse vliegenierster die ongedeerd terugkeerde na vermissing in de woestijn. Het beeld liet haar naar eigen zeggen niet meer los. Deze Maryse Hilsz, ontdekte Goldschmidt, was bij lange na niet de enige vrouw die in de beginjaren van de luchtvaart langeafstandsvluchten uitvoerde, vliegrecords brak en stuntshows deed. Alleen tuimelden vrijwel alle namen van deze 'moedige, controversiële, dwarse vrouwen' uit ons collectieve geheugen.
De wederwaardigheden van deze zogeheten aviatrices verbindt Goldschmidt met een tweede verhaallijn: over de nogal eenzelvige Noa, het best uitgewerkte personage in deze drukbevolkte roman. Zij is de dochter van getroebleerde Joodse ouders, allebei als enigen van hun grote families uit de kampen teruggekeerd. Het woord 'gezin' vindt Noa achteraf gezien 'te frivool' voor wat zij met z'n drieën waren. 'Er was niets onbezorgds, niets lichtvoetigs aan ons. Alleen muziek bracht kleur en warmte in ons leven.' Haar moeders reactie als Noa een keer haar tranen niet kan bedwingen: 'Jij hebt niks meegemaakt.'
Om de beide lijnen met elkaar te vervlechten maakt Goldschmidt gebruik van een klassieke verteltruc. Als Kukuruznik begint, is haar vader net overleden, tien jaar na haar moeder. Met als gevolg dat Noa nu geheel in haar eentje het gigantische familiehuis bewoont, midden in het oude centrum van Amsterdam. En zie, haar vader heeft haar een kist nagelaten met minibiografieën van vliegende vrouwen, met verhalen over bijzondere vogels (hij was van oorsprong ornitholoog) plus nog wat andere documenten. Hij interesseerde zich voor aviatrices, schrijft hij zijn dochter, 'omdat ik gehouden heb van iemand over wie ik jullie nooit iets heb kunnen vertellen (...). Ik heb in alle vrouwen die ik beschreef gezocht naar overeenkomsten met haar.' Wie deze geliefde was en hoe het precies zat, houdt Goldschmidt uiteraard tot op het allerlaatst achter.
Wellicht onvermijdelijk lijken de levenslopen van de vliegende avonturiersters nogal op elkaar. Allemaal moeten ze veel vooroordelen overwinnen, allemaal kampen ze met materiaalpech, slecht weer en angsten, allemaal zetten ze desondanks onverschrokken door. Het maakt hun portretten onbedoeld wat eentonig. Dat Goldschmidts proza niet altijd clichévrij weet te blijven - fabrieken schieten 'als paddenstoelen uit de grond', een woord steekt 'als een graat in de keel', als iemand begint te huilen is het alsof er een sluis openbreekt - helpt daarbij niet.
Desondanks begrijp je goed wat haar fascineert in de vliegende vrouwen. Neem de aviatrices die het vliegtuigje bestuurden waaraan de roman zijn titel dankt. De Kukuruznik (Russisch voor 'mais') was een ultralicht toestel van triplex en canvas - ontworpen om gewassen te besproeien, maar tijdens de Tweede Wereldoorlog ingezet om de vijand te bombarderen. Omdat de veelal piepjonge pilotes geen radars of radio's kregen (want gereserveerd voor de mannenregimenten) en omdat Kukuruzniks zo brandbaar waren, moesten zij leren vliegen in het donker - terugkerende metafoor in de roman. Toch kregen de 'nachtheksen' (hun bijnaam bij de vijand) na de oorlog nauwelijks tot geen officiële erkenning voor hun heldenmoed. De verteller: 'De vrouwen die in de moeilijkste omstandigheden, met het slechtste materieel, het moreel van de vijand drie jaar lang hebben gebroken door hen van hun slaap te beroven en talloze doelen hebben getroffen, werden, eenmaal terug in het burgerleven, ervan beschuldigd dat ze soldatenhoeren waren geweest, en mochten de overwinningsparade niet fysiek bijwonen als onderdeel van het triomferende leger.'
En hoe vergaat het intussen Noa? Terwijl ze de nalatenschap tot zich neemt, brokkelt haar zelfverkozen isolement stukje bij beetje af, niet het minst dankzij een doortastende jonge vriend van haar vader die woonruimte zoekt en bij haar intrekt. Geduldig probeert deze Guido, later geholpen door zijn minnaar Zef, haar het gewone leven in te trekken. Dat ze dat uiteindelijk voor elkaar lijken te krijgen zorgt ervoor dat Kukuruznik toch nog zonnig eindigt.
★★★☆☆
Meulenhoff; 400 pagina's; € 24,99.
Bookarang
Een familieroman over moed, veerkracht en vrouwelijke pioniers in de vliegkunst. Noa erft bij het overlijden van haar vader een kist met verhalen over baanbrekende vliegeniersters uit de begintijd van de luchtvaart. Rosy Rose bijvoorbeeld, de eerste Amerikaanse zwarte pilote, en tal van jonge vrouwen in het Sovjetleger die tijdens de Tweede Wereldoorlog in Kukuruzniks in het donker leerden vliegen. Ook zijn er brieven van een jonge moeder aan haar verongelukte echtgenoot. Aanvankelijk is het Noa een raadsel waarom haar liefdevolle maar zwijgzame vader zich zo hevig interesseerde voor deze onconventionele vrouwen, maar gaandeweg komt het besef dat hierin het raadsel van haar familiegeschiedenis ligt. ‘Kukuruznik’ is vlot en met oog voor historisch detail geschreven, afwisselend vanuit de perspectieven van Noa en de verschillende pilotes. Voor een breed tot literair lezerspubliek. Met handgetekende kaarten in zwart-wit. Saskia Goldschmidt (1954) werkte als theaterdocent en ontwikkelde projecten voor het basis- en voortgezet onderwijs. Ze schreef meerdere boeken.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.