Volgens de wet : vier vertellingen over de mens
Solvej Balle
Solvej Balle (Auteur), Adriaan van der Hoeven (Vertaler), Edith Koenders (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij Oevers, 2023 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : BALL |
Chams Eddine Zaougui
2/ei/18 m
Vergeet de tijdlusfilm Groundhog Day uit 1993 met Bill Murray. Voor de Deense schrijver Solvej Balle is tijd een mysterie dat we serieus moeten nemen. Ze treedt hiermee in de voetsporen van Marcel Proust, schrijver van Op zoek naar de verloren tijd , dat eveneens uit zeven delen bestaat. Al is er een cruciaal verschil. De hoofdpersoon van Over de berekening van ruimte , Tara Selter, probeert het verleden niet te reconstrueren: de schat waar zij naar op zoek is, is de voortschrijdende tijd.
Het is tijdens het ontbijt dat Tara erachter komt dat er iets mis is. Ze is in Bordeaux op zakenreis. Haar man Thomas, met wie ze samen antiquarische boeken verhandelt, is thuis in Clairon-sous-Bois, in Noord-Frankrijk. Wanneer Tara haar blik over de voorpagina van de krant laat gaan, ziet ze dat het dezelfde krant is als de dag voordien. Pas als een van de andere hotelgasten een schijfje witbrood op de grond laat vallen, op exact hetzelfde tijdstip en op precies dezelfde plek, voelt Tara 'existentiële alarmbellen' afgaan. De tijd is stil blijven staan. Of liever: de wereld is in de loop van de nacht gereset terwijl voor Tara de tijd verstrijkt - haar haren en nagels blijven groeien en als ze zich bezeerd heeft, voelt ze de pijn nadien nog.
Op weg
In de eerste weken legt Tara haar echtgenoot elke dag opnieuw uit dat ze uit Bordeaux is teruggekeerd omdat ze klem zit in 18 november. Thomas moet haar wel geloven: Tara kan perfect voorspellen wanneer een pimpelmees in de boom zal rondfladderen of wanneer het gaat regenen. Het is een vreemde situatie, maar ze vinden rust bij elkaar. Hun liefde, zo blijkt uit de vele vertederende passages in het eerste boek, is sterk. Ze gaan wandelen, denken na over oplossingen, vrijen op het tapijt. Maar naarmate de dagen verstrijken, voelt Tara zich een buitenstaander worden. Ze beseft dat Thomas gevangenzit in de eeuwigheid terwijl zij langzaam op weg is naar haar graf. Ze beslist om weg te gaan, op zoek naar een oplossing. Met elk boek wordt de afstand groter: eerst verlaat ze haar huis, vervolgens haar stad, ten slotte haar land.
Een van de sterktes van Over de berekening van ruimte is dat Balle filosofische ideeën op een verteerbare wijze in de drie boeken verweeft zonder één filosoof te noemen. Zo vraagt Tara zich af of het niet gek is dat zoiets onwaarschijnlijks als de ontwrichting van de tijd ons zo van ons stuk kan brengen. Waarom doet het feit dat we überhaupt bestaan, wat toch een samenloop van toevalligheden is, ons niet duizelen? Hier hoor je een echo van Martin Heidegger die in Zijn en tijd (1927) betreurt dat de mens niet verbijsterd is door de geheimzinnige vreemdheid van het zijn. Of neem het idee van de eeuwige terugkeer van Friedrich Nietzsche. Naar analogie van Nietzsches gedachte-experiment kan Tara elk moment herbeleven en haar keuzes bijstellen. Maar die herhaling ontdoet haar leven, zoals de filosoof voorspelde, van zijn lichtheid, tragiek en betekenis.
Ondanks de toegankelijke denkbeelden en heldere stijl is Over de berekening van ruimte geen evidente romancyclus. Er gebeurt weinig. Het is te zeggen, er gebeurt veel, maar niks spectaculairs. De boeken, geschreven vanuit Tara's perspectief, zijn een soort dagboek. Ze houdt de dagen bij, vertelt wat ze meemaakt, noteert de patronen die ze herkent. Meeslepend is het niet. Vooral in het tweede boek kabbelt het verhaal voort. Tara staat lang stil bij haar verwoede pogingen om de seizoenen te construeren door eerst naar het noorden te reizen en vervolgens naar zuiderse landen. Die lange omzwervingen gaan soms vervelen, en dat is wellicht Balles opzet: ze wil de cyclische nachtmerrie waarin Tara zit voelbaar maken.
Niet alleen
Gelukkig kruidt Balle haar boeken met kleine mysterieuze gebeurtenissen. Zo ontdekt Tara dat er onregelmatigheden zijn in de tijd. Als ze in dezelfde winkel chocolade of koffie koopt, geraken de winkelschappen geleidelijk leeg. Ze “eet haar wereld op”. Boeken, kleren en andere voorwerpen daarentegen keren terug naar hun oorspronkelijke plek, en soms ook niet. Ze begrijpt er niks van. De grootste verrassing komt aan het einde van boek twee. Wat blijkt? Tara is niet de enige die in een loop is beland. Ze ontmoet verschillende mensen die net als zij al meer dan drie jaar 18 november herbeleven. En hoewel ze allemaal anders omgaan met hun lot en er andere verklaringen aan geven, beslissen ze om in contact te blijven met elkaar.
Het zou overdreven zijn, om niet te zeggen prematuur, om Over de berekening van ruimte als een meesterwerk te bestempelen. Balle is erin geslaagd om het gevoel van isolatie treffend te beschrijven, maar er gaat een onrealistische berusting uit van Tara en haar lotgenoten. Ze ervaren weliswaar onrust en gemist, maar niemand gaat eronderdoor. Sommigen geloven zelfs dat ze met een reden zijn komen vast te zitten. Daardoor lijken de boeken meer op een moderne parabel dan op een roman met uitgediepte personages. Maar, het moet gezegd: dit is een grootse parabel. Wie het geduld opbrengt om de drie boeken te lezen, zal anders over tijd nadenken en beseffen hoe bijzonder het is om een verleden, heden én toekomst te hebben.
SOLVEJ BALLE Over de berekening van ruimte I Vertaald door Adriaan van der Hoeven en Edith Koenders. Oevers, 224 blz., € 22.
(e-boek € 11,50) Oorspr. titel: 'Om udregning af rumfang'.
Lotte Jensen
i /un/10 j
Tijd is een ongrijpbaar fenomeen. Elke seconde, elke minuut, elk uur, elke dag verstrijkt, onophoudelijk en volgens een strak stramien. Toch beleeft iedereen de tijd anders. Zet twee personen bij elkaar en ze zullen een andere tijdsbeleving hebben: de een kan zich stierlijk vervelen, de ander komt tijd tekort. Hoe is dat te verklaren?
In Over de berekening van ruimte 1, het eerste deel van een zevendelige romanserie, laat de Deense schrijver Solvej Balle twee tijdsbelevingen met elkaar botsen. Het geheugen van Thomas is elke dag gewist, waardoor hij iedere dag de 18de november herbeleeft. Zijn echtgenote Tara is zich daarentegen bewust van de herhaling en zoekt een uitweg.
De roman opent met de 121ste keer dat 18 november zich voordoet. De ik-verteller, Tara, kan alles voorspellen, want ze kent iedere handeling en ieder geluid van haar man. Samen handelen ze in antiquarische boeken uit de 18de eeuw.
Tara is de dag ervoor op een beurs in Bordeaux geweest en neemt 's avonds haar intrek in een hotel in Parijs. De volgende dag, de 18de november, bezoekt ze vrienden en belt ze 's avonds Thomas. Die vertelt hoe zijn werkdag is verlopen. Hij heeft zijn gebruikelijke patroon gevolgd en een stapel brieven en pakketten gepost. De volgende dag is het weer 18 november.
Tara wil niets liever dan ontsnappen en de volgende dag, de 19de november, meemaken, maar tot haar frustratie lukt dat niet. Elke dag is nieuw, maar in zekere zin ook hetzelfde. Terwijl Tara's tijd doortikt en zij zich daarvan bewust is, ervaart Thomas iedere 18de november als de eerste keer.
Feitelijk gebeurt er niet veel bijzonders in de roman van Balle en toch wil de lezer maar één ding: verder lezen om te ontrafelen wat er precies aan de hand is. De herhaling van zetten verveelt geen moment, maar maakt het raadsel alleen maar groter: hoe werkt het fenomeen tijd precies? Tijd is een van de grote mysteries in de wetenschap, waarop natuurkundigen, filosofen en geriaters het definitieve antwoord nog altijd niet kennen.
De gevangenschap van Thomas in de tijd roept associaties op met dementie: van het ene op het andere moment is zijn leven blijven steken op de 18de november; zijn geheugen is plotseling gewist en keert niet terug. Hij is onderworpen aan de wetten van de vergetelheid en zit gevangen in de eeuwigheid, terwijl zij langzaam maar zeker op weg is naar haar graf.
Het concept is al eerder beproefd in de film Groundhog Day, waarin een weerman in een tijdlus belandt. De vondst van Balle is dus niet origineel, maar ze maakt er doeltreffend gebruik van: de beschrijving van alledaagse handelingen (het bakken van spiegeleieren, het maken van een wandeling, terugkerende huiselijke geluiden) wordt afgewisseld met intrigerende reflecties op het verstrijken van de tijd. De roman krijgt daardoor een wijsgerig karakter en bevat boeiende bespiegelingen over de tijdsbeleving van de mens.
Samen ondernemen de echtelieden allerlei pogingen om greep te krijgen op de situatie. Ze ontwerpen de meest gedetailleerde schema's, tekenen grafieken en bouwen systemen. De woonkamer is een controlekamer geworden: 'Het vloerkleed met de zwart-witte patronen werd de ontmoetingsplaats voor onze briefings en bevindingen.' Ze ontdekken regelmatigheden en afwijkingen. De tijd is stuk, maar het is niet duidelijk bij wie het defect ligt: 'We overwogen of ik een reeks fictieve ervaringen genereerde, of dat er bij alle anderen een vorm van vergeten was opgetreden.'
Steeds is er de hoop op een terugkeer van de tijd, maar elke keer wordt deze tenietgedaan: 'De hoop op een terugkeer van de voortschrijdende tijd is veranderd in een verrassing die zich midden in de nacht aandient. Een aanval in de rug, een sprankje hoop, en het volgende moment is het weer verdwenen.'
Tara ondergaat daardoor een rouwproces, want de verschillende tijdsbeleving creëert afstand tussen haar en haar man. Gevoelens van triestheid en flauwe opgewektheid wisselen elkaar af. Ze probeert steeds wanhopiger uit de tijd te breken in de hoop dat de 19de november echt aanbreekt. Of dat lukt? Sla de roman open, begin met lezen en ontdek het zelf. Solvej Balle schreef een fascinerende roman, die dankzij de originele, geometrische vorm blijft boeien. Gelet op het feit dat er vrijwel niets gebeurt, is dat echt razend knap.
Met Over de berekening van ruimte I schreef Solvej Balle het eerste boek in een zevendelige reeks.
★★★★☆
Uit het Deens vertaald door Adriaan van der Hoeven en Edith Koenders. Oevers; 214 pagina's; € 22,-.
Roderik Six
2/ei/10 m
Solvej Balle valt in herhaling. En dat is een goede zaak.
Tara Selter blijft erover piekeren: waar loopt het fout? In welke seconde vindt de omwenteling plaats die haar leven tot stilstand brengt? Dagenlang herhaalt ze de gebeurtenissen in haar hoofd.
Ze is op zakenreis vertrokken. Van haar huis in het Noord-Franse Clairon-sous-Bois is ze naar Rijsel gegaan en daar had ze de trein richting Bordeaux genomen om er een veiling van oude boeken bij te wonen – samen met haar partner Thomas runt ze namelijk een klein antiquariaat. Ze weet een aantal interessante banden op de kop te tikken. Daarna reist ze naar Parijs, waar ze haar vriend Philip bezoekt, een handelaar in oude munten. Voor Thomas koopt ze bij wijze van souvenir een sestertius, een Romeins geldstuk, en na een paar glazen wijn brengt Tara de nacht door in haar vast hotel.
Tot dan loopt alles prima. Maar wanneer ze twee dagen later naast Thomas wakker wordt, wordt ze een verschuiving gewaar. Of beter: het gebrek daaraan. De wereld herhaalt zich op exact dezelfde manier: Thomas die verbaasd is over haar vroege thuiskomst, de postbode die opnieuw dezelfde boekenpakketten aflevert, een regenbui die precies op hetzelfde moment losbarst. De tijd heeft zich vergist.
Tara zit vast in de achttiende november. Elke morgen legt ze aan Thomas uit wat er gaande is, en omdat ze de dag feilloos kan voorspellen – kijk, over een minuut passeert de buurman – gelooft hij haar. Samen analyseren ze de mogelijkheden. Een hapering in de ruimtetijd, een vervloekte Romeinse munt, geheugenverlies... Alles onderzoeken ze maar wanneer de nacht valt, worden de klokken steevast teruggedraaid. De dag wordt een week, wordt een maand, wordt altijd opnieuw de achttiende november.
Groundhog Day dus, zij het zonder bosmarmotten of Bill Murray. Erg origineel is dat uitgangspunt niet, maar de Deense schrijfster Solvej Balle puurt er wel een beklemmende roman uit, de eerste in een zevendelige reeks trouwens. Het is nog maar de vraag hoe Balle erin zal slagen om de premisse nog zes boeken lang boeiend te houden, want in dit eerste deel sluipt al een tikkeltje verveling, wat natuurlijk eigen is aan herhalingsoefeningen.
Niettemin weet ze Tara’s drama uit te diepen. Balle stelt existentiële vragen over tijd en ruimte, over de sleur van het burgerlijke bestaan, over de menselijke vrijheid. Want als Tara eenmaal beseft dat Thomas zich niks herinnert, openen zich mogelijkheden tot avontuur: je kunt veel uitspoken in één dag als die telkens gewist wordt. Tegelijk loert de waanzin om de hoek. Tara zit verstrikt in een labyrint zonder uitgang en dan kom je onvermijdelijk jezelf tegen.
Over de berekening van ruimte I leest als een introductie, een voorproefje van wat kan uitgroeien tot een literair huzarenstukje. Als we de Scandinavische pers mogen geloven, schrijft Balle met deze cyclus, waarvan in het Deens al vier delen verschenen, een meesterwerk.
***
Uitgeverij Oevers (oorspronkelijke titel: Om udregning af rumfang I), 224 blz., € 22.
Bookarang
Een onconventionele roman over een stel dat vast komt te zitten in de tijd. Tara Selter stuit bij thuiskomst op het vreemde feit dat ’s nachts de wereld terugkeert naar haar beginpunt en dat de dag zich herhaalt. Thomas wordt elke ochtend op 18 november wakker, en elke dag moet Tara hem vertellen wat er is gebeurd. Terwijl ze proberen in het reine te komen met hun regenachtige novemberdag, beginnen ze de gevolgen te begrijpen van een tijd die niet meer bestaat: Tara wordt elke dag ouder, terwijl de anderen vastzitten in de eeuwigheid. Geleidelijk aan raakt Tara geobsedeerd door het verlangen om de deur te vinden die haar uit 18 november leidt. In indringende en staccato-stijl geschreven. Voor een breed tot literair lezerspubliek. Solvej Balle (Bovrup, 1962) is schrijver, dichter, vertaler en redacteur. Ze schreef een klein aantal boeken. Ze won eerder de prestigieuze Literatuurprijs van de Noordse Raad.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.