Is dit een mens
Primo Levi
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij Van Oorschot, 2020 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : VOGE |
Aleid Truijens
us/ug/29 a
Wat een verrassing: toch nog een nieuwe Frida Vogels. Een klein, bondig portret van haar schoonvader Salvatore De Matteis (1893-1969). Onlangs werd Vogels, die bekend werd met de driedelige, autobiografische reeks De harde kern, 90 jaar. Ze woont en werkt nog altijd in Bologna, met haar man Artenio, die Ennio wordt genoemd. Tussen 2005 en 2014 verschenen elf delen van haar dagboek; ze maakte bekend dat de laatste delen pas na haar dood gepubliceerd zouden worden. Die houden we nog tegoed, maar het nu verschenen De vader van Artenio is een fijne toegift.
Wanneer het boekje precies is geschreven, onlangs of al kort na de dood van Salvatore, is onbekend. Vogels' schoonvader - en de rest van de schoonfamilie - komt voor in haar dagboeken, maar dit boekje staat volkomen los van het in Nederland spelende werk van Vogels. Daarin speelt een groep vrienden die elkaar kennen uit hun studententijd een hoofdrol, onder wie J.J. Voskuil, de schrijver van Het bureau. Vogels komt als personage voor in Voskuils Bij nader inzien, als de stuurse, zwijgzame Henriëtte, een intelligent maar 'moeilijk' meisje, precies zoals de ik-figuur in Vogels' romans en dagboeken.
Dat bokkige, botte en hoekige, waaronder werkelijke liefde en toewijding schuilgaan, is wat Vogels gemeen heeft met haar schoonvader. Dat verklaart de sympathie tussen beiden. Salvatore bleef altijd een buitenstaander in zijn schoonfamilie, bij wie hij jarenlang gedwongen in huis woonde, zoals Vogels zich nooit geaccepteerd voelde door háár schoonfamilie. Beiden zeiden elkaar zonder omhaal of plichtplegingen wat ze dachten. Aan zijn Nederlandse schoondochter vertelt Salvatore verhalen die zijn vrouw en zoon nog nooit hebben gehoord.
Salvatore De Matteis was een selfmade intellectueel. Toen hij 12 was, stierf zijn vader en moest hij van school om voor het gezin met vijf kinderen de kost te verdienen. Hij ging werken op een wijngaard van de familie in Zuid-Italië en werd een goede wijnbouwer. Zodra het werk gedaan was, las hij boeken uit een kist die zijn vader had nagelaten: Manzoni, Tolstoj, De Amicis en grote socialistische denkers als Marx, Engels en Rosa Luxemburg. Zelf had hij altijd een aantekenboekje bij zich om zijn inzichten en invallen te noteren.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog vecht hij in de loopgraven, een kwellende ervaring. Daarna trouwt hij en krijgt hij een zoon: Artenio, roepnaam Ennio. Ze besluiten het bij één kind te laten, opdat ze hem een goede toekomst kunnen garanderen. Ennio blijkt een briljante leerling en krijgt een studiebeurs om in Milaan te gaan studeren. Daar ontmoet hij in 1954, in de mensa van een studentenhuis, Frida Vogels. Ze hebben een lang en moeizaam huwelijk, maar zijn onafscheidelijk.
Vogels vertelt over Salvatores leven in een heldere, noterende stijl, zonder stilistische opsmuk of franje of metaforen, soms bijna kinderboekachtig, en zonder oordeel over de gebeurtenissen. Ze beschrijft alle bezoekjes die zij en Ennio brachten aan Salvatore en de kleine reizen die ze samen maakten. Ze zien de prachtigste kunst, imposante kathedralen en renaissancistische villa's, maar het allermooist vindt Salvatore, jongen van het platteland, de glimmende flatgebouwen van staal en glas.
'Ik wil wetenschappelijk schrijven, een synthese vinden tussen de beschrijving van de emotie en die emotie zelf', zei Frida Vogels eens, waarbij je 'wetenschappelijk' misschien moet lezen als 'registrerend'. Dat is in dit boekje gelukt: in kale zinnetjes wordt geen enkele emotie beschreven, niemand spreekt over emoties, maar de emotie wordt soms ineens hevig opgeroepen. Tekenend is de scène waarin Ennio en zijn vader door het razend drukke Milanese verkeer lopen. Zijn vader mag niet alleen oversteken, maar doet dat toch. Midden op straat blijft hij stokstijf staan; hij durft niet verder. Na een tijdje steekt hij met de moed der wanhoop toch maar over: auto's toeteren, mensen schreeuwen. 'Wat een drukte', zegt Salvatore, met bleek gezicht, stoer lachend. De vader van Artenio is het ontroerende portret van een bijzondere man.
****
Van Oorschot; 104 pagina's; € 20.
Drs. Hadewych Griffioen
Frida Vogels (1930) karakteriseert met roerend respect haar schoonvader/wijnbouwer Salvatore De Matteis, die zij ook in haar dagboeken beschrijft. Hij is vader van echtgenoot Artenio (door zijn moeder Ennio genoemd), wiens naam staat voor Kunst en Genie. Hij beziet zijn stekelige zoon met goedmoedige reserve: “‘Ik heb hem een betekenisvolle naam willen geven.’ Hij grinnikte.” Vogels wil zuiverheid in haar waarneming van de vader-zooncommunicatie, ook al kan dat conflicten geven: ‘In mijn herinneringen aan zijn vader gedraagt Ennio zich behoorlijk aanmatigend en onhebbelijk. In de laatste versie heb ik dat aspect een beetje gematigd.’ In hoofdstuk 'De reis' liggen Salvatore en Ennio ver uiteen in hun blik op de architectuur in San Giovanni. ‘(De Doopkerk) staat op een ongelukkige plaats. (...) Ze zouden hem moeten verplaatsen.’ ‘Jij weet het!’, zei Ennio.” In het slothoofdstuk vat Vogels de relatie tussen zoon en vader aldus: ‘Het verlangen om de eigen levenservaring aan de zoon door te geven aan de ene kant, en de weigering om zich die ervaring eigen te maken aan de andere, (tekent altijd) de betrekkingen tussen een vader en een zoon.’
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.