Boven is het stil
Gerbrand Bakker
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij De Arbeiderspers, 2020 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : BAKK |
Maria Vlaar
us/ug/14 a
Niet meer dan twee weken, zegt de apotheker in Slovenië nog streng tegen Gerbrand Bakker, als hij de Alprazolam ophaalt die zijn psychiater hem telefonisch heeft voorgeschreven. Het is een middel dat kort gebruikt kan worden bij een angstaanval, maar dat sterk verslavend is.
Bakkers autobiografische Knecht, alleen draait om de depressie die hem trof na de dood van zijn hond Jasper. Over Jasper publiceerde hij in 2016 Jasper en zijn knecht. En ja: Bakker is van die twee de knecht, niet alleen van zijn veeleisende, onmogelijke hond, maar ook van zijn medicatie, van zijn depressie én in de liefde. Hij trekt zich terug in zijn huis in de Eifel, waar hij geconfronteerd wordt met zijn eenzaamheid.
Libidoverlies
Schrijfster Pauline Slot en 'vriend Henk van hondje Bas' besluiten hem op sleeptouw te nemen naar een schrijf- en yogaretraite in Griekenland. Drie singles die zich met wisselend succes door het leven worstelen rijden in een auto (Gerbrand durft niet in een vliegtuig) dwars door de Balkan. In Slovenië is Bakker zo depressief dat hij niet meer eten kan, dus grijpen zijn vrienden in. Vandaar de Alprazolam, die naast het antidepressivum Escitalopram Gerbrands toestand moet stabiliseren. Beide middelen kennen een indrukwekkende lijst bijwerkingen. Bij Bakker veroorzaken ze libidoverlies en verergering van zijn depressie. Het boek begint met een hilarisch bezoekje aan een seksuologe die hem naar zijn eerste penetratie vraagt. 'Ik doe het met mannen', zegt hij tegen haar, 'misschien moet je er een andere vragenlijst bij pakken?'
Bakker gaat ondanks zijn depressie als een handelsreiziger met eigen werk op pad, hoewel hij geen zin heeft in interviews en literaire festivals, zoals een boer weleens geen zin heeft om de aardappelen te rooien. Soms zegt hij zijn verplichtingen af, soms bedenkt hij dat dat huis in de Eifel ook niet niks kost. Zijn West-Friese nuchterheid en boerenafkomst lijken haaks te staan op de wereld van de hoge literatuur waar hij zich in beweegt (en tegelijk een hekel aan heeft). Juist die botsing, waar hij zelf ongetwijfeld onder lijdt, geeft hem zijn unieke stem. Zo noemt hij alles en iedereen onomfloerst bij de naam, ook zijn schoolliefde en latere vriendjes, of ze daar nu van gediend zijn of niet. Je zou het niet verwachten bij het onderwerp, maar Knecht, alleen ademt opgewektheid. Bakkers onopgesmuktheid is een blijk van zijn literaire meesterschap.
Namedropping
In Knecht, alleen komt Bakker erachter dat zijn romans allemaal sublimatie zijn, een freudiaanse term voor het omzetten van driften als seksualiteit en angst in creatieve kracht en maatschappelijke acceptatie. Zijn romans - met Boven is het stil werd hij wereldberoemd, het is in tientallen talen vertaald - verhullen de waarheid, en zijn volgens zijn familie zelfs 'gelogen'. Willen jullie de waarheid? Dan krijgen jullie de waarheid! moet hij gedacht hebben. Zo ontmoet Bakker op een festival in Engeland de beroemde schrijfster Anne Enright. Hij weet best dat hij aan name-dropping doet: 'Ik ken haar, we liepen elkaar in Ierland al vaker tegen het lijf.' Natuurlijk is hij geenszins onder de indruk, schrijven is in zijn zienswijze niets beter dan tuinieren of timmeren. 'Ik schrijf geen romans meer', zegt Bakker tegen Enright, 'I find it all so coquettisch.' Zij reageert gepikeerd: 'I'm off, to do a bit of dabbling on something coquettisch.' Toch leest Bakker niemand de les. Hij kán eenvoudigweg niet anders. Dit is wie hij is, hij houdt zijn afkeer van pretentie er niet onder, noch zijn zelfhaat en steeds oplaaiende woede, waar hij zelf het meeste onder lijdt. Ook daarvan is hij de knecht. Hij test zijn lezers: houden die nog van hem als hij zichzelf binnenstebuiten keert en getuigt van zijn zwaktes en zijn hunkering naar verbinding?
Bakkers autobiografische geschriften waarin 'waargebeurd' en 'verzonnen' in verschillende lagen en legeringen aanwezig zijn, werken als literaire therapie. De lezer ziet de schrijver in zijn naaktheid, en de schrijver kan zich desondanks geliefd weten. Knecht, alleen is 'eerlijk' omdat het waargebeurde non-fictie is, en tegelijk 'oneerlijk' omdat het brokken van een levensverhaal vertelt en meeslepend is als een roman. Paradoxaal, maar Bakker doet het en bewijst daarmee wat een geweldig goede schrijver hij is. Een geboren schrijver. Ik hoor hem lachen en zeggen dat een mus in zijn tuin een beter lot getroffen heeft.
Privé-domein, De Arbeiderspers, 287 blz., 23,99 € (e-boek 13,99 €).
Bo Van Houwelingen
i /ul/04 j
Hij is als kind niet misbruikt en niet verwaarloosd. Amper geslagen. Een redelijk onbezorgde jeugd: veel buiten, veel dieren, hij mocht doen wat hij wilde. 'Het was goed', aldus Gerbrand Bakker (1962) in Knecht, alleen, zijn tweede Privé-domein, waarin hij zich afvraagt waar dan toch zijn depressie vandaan komt. Want ook in zijn latere leven zijn er geen opzienbarend vreselijke dingen gebeurd.
Nou ja, de hond, die ging wél dood. Jasper, weet u nog wel, uit voorganger Jasper en zijn knecht. De knecht was Bakker zelf, die talloze uren achter zijn moeilijke hond aan jakkerde en almaar diens plasjes in huis opdweilde. En nu is de knecht dus alleen. Alleen met zijn depressie, die niet door Jaspers dood is veroorzaakt maar schijnbaar zomaar is ontstaan - al spelen omgevingsfactoren wel een rol. Die manische logé was niet bevorderlijk, net zomin als de bijtende oppashond of de moeizame roadtrip naar Griekenland. Maar belangrijker dan te weten waar een depressie vandaan komt, is ervoor te zorgen dat die weer vertrekt. Want, schrijft Bakker: 'Een depressie is niets. Je bent niets. Niets in een Niemandsland. Een Niemandsland is een wereld waarin niets er meer toe doet. En daarin valt niet te leven.'
Dus bezoekt Bakker een therapeut, neemt hij medicijnen en schrijft hij. Schrijven om van het niets iets te maken. 'Kut', 'vervelend' of 'balen', noemen vrienden zijn toestand - ontstellend ontoereikende woorden, wat Bakker betreft: 'Het is kut als je favoriete schaatser tijdens de Olympische Spelen valt op de 500 meter.' Maar ja, hoe het dan wel te benoemen? Ook Bakker worstelt: 'Het is onzichtbaar en onzegbaar.'
En toch slaagt hij erin een volwaardige indruk te geven van zijn depressie. Niet door allerlei gevoelens te benoemen, maar door alles wat hij eromheen schrijft. 'We stopten bij een benzinepomp. Ik at een banaan. Ik kon eigenlijk niets anders eten dan bananen. Voort.' Zulke zinnetjes, waaruit een ijzingwekkende nietsigheid spreekt. Maar er zijn ook huiselijke wederwaardigheden waaruit we kunnen afleiden dat het iets beter gaat. 'Gisteravond werd ik bij het koken vergezeld door een wesp.' Na alles wat daaraan is voorafgegaan klinkt dat ineens gezellig.
Af en toe onderbreekt Bakker zichzelf en vraagt hij zich hardop af wat het de lezer eigenlijk zou boeien, wat hij allemaal opschrijft, over die wesp bijvoorbeeld. Maar ach, het boeit hém. En dus is de vermelding van die wesp niet alleen gezellig, maar ook belangrijk. Wie zich iets van een wesp kan aantrekken, is op de weg terug. Zo gaat dat bij Bakker: wat in eerste instantie aandoet als gekeuvel blijkt telkens weer relevant. Daarom stuwt dat wat hij schrijft je voort: het is voelbaar dat hij niet zomaar iets vertelt.
Dit is geen verwerkingsproza. Bakker ervaart, denkt en noteert omdat hij een schrijver is, niet omdat hij er iets mee wil oplossen. Dit boek kán troostrijk zijn en inzicht geven in depressie, maar ook daarom is het Bakker niet te doen. Hij beschrijft enkel zo goed mogelijk wat het pregnantst is in zijn leven. Eerder was dat Jasper, zijn huis in de Eifel en de tuin, en nu dus een depressie. Een volgend boek zou zomaar eens over een wespennest kunnen gaan, of over de nieuwe keuken. Jasper en zijn knecht werd gedeeltelijk uit writer's-blockwanhoop geschreven. Met enige oneerbiedigheid zou je dat dagboek een tussendoortje kunnen noemen, in afwachting van een nieuwe roman. Maar met Knecht, alleen laat Bakker zien dat de vorm van het egodocument hem goed past, misschien wel beter dan de romanvorm. Eerlijk, onderzoekend, kritisch en dicht op de huid is het, en daar knapt iedereen van op.
****
De Arbeiderspers; 288 pagina's; € 23,99.
Annemiek Buijs
Dagboeknotities van de bekende Nederlandse schrijver Gerbrand Bakker (1962), in de vooraanstaande ‘Privé-domein’ serie, het vervolg op ‘Jasper en zijn knecht’. Bakker is vooral bekend van zijn verfilmde roman ‘Boven is het stil’. De hond Jasper is dood, de knecht is alleen achtergebleven en raakt in een depressie. Op een roadtrip naar Griekenland met twee vrienden geraakt de auteur in diepe angst, wordt paranoia en vervreemdt van zichzelf. Antidepressiva houden hem op de been en na een diep dal komt hij er langzaam bovenop. Pillen beheersen zijn leven, evenals gesprekken met een seksuologe en zijn gebrek aan libido. Ook schrijft hij over zijn huis en tuin en zijn teruggetrokken bestaan in de Eifel. Overpeinzingen over zijn homoseksualiteit, ontbreken van een relatie, familie en vrienden en de Amsterdamse schrijverswereld vullen de pagina’s. De prachtige en liefdevolle beschrijvingen van dier en natuur maken dit egodocument compleet. In kale stijl geschreven doodeerlijk en serieus verslag van een depressie. Voor literatuur- en dagboekliefhebbers. Een must voor elke psycholoog en psychiater.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.