22.04 : roman
Ben Lerner
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij Atlas Contact, 2019 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : LERN |
Christophe Van Gerrewey
em/ov/15 n
De derde roman van de Amerikaanse auteur Ben Lerner gaat over toxic masculinity - een begrip dat in de jaren tachtig in de Verenigde Staten werd geïntroduceerd, en dat sinds de verkiezing van Trump en de MeToo-beweging een heropleving kent. Van jongens en mannen wordt verwacht dat ze zich actief opstellen, dat ze lef hebben, nooit huilen, de leiding nemen, en agressief, hard, doortastend en dominant zijn. Natuurlijk gaat dat vaak ten koste van vrouwen. Het is een mogelijke definitie van een man: een menselijk wezen dat een trapje hoger probeert te staan dan een vrouw. Het knappe - en ook het confronterende - aan Lerners Leerjaren in Topeka is dat dergelijke mannelijkheid niet in de eerste plaats wordt vereenzelvigd met fysieke kracht of lichamelijke presentie, maar met taal.
De eerdere romans van Lerner ( Vertrek van Station Atocha uit 2012 en 22.04 uit 2014) waren autobiografische, ironische vertellingen eerder dan klassiek geconstrueerde verhalen. Als een Woody Allen voor de eenentwintigste eeuw bracht een ik-figuur verslag uit, aarzelend en vol zelfspot, over alledaagse gebeurtenissen in Madrid en Manhattan. De tragiek van deze jongeman - zoals voor de meeste moderne personages - bestond erin dat hij nauwelijks tragiek kende, en tot een bestaan als toeschouwer veroordeeld was. In Leerjaren in Topeka is dat veranderd: Lerner schrijft nog steeds als de dichter die hij ook is - in een lyrisch-beschrijvende en precieze stijl, of elders zakelijk, vermakelijk en vertellend - maar zijn werk heeft aan ernst gewonnen, en het is minder frivool, complexer geconstrueerd, en thematisch rijker geschakeerd.
Uitlaatklep
Het boek speelt zich grotendeels af aan het eind van de jaren negentig, en er zijn vier hoofdpersonages: Adam Gordon, zijn vader en moeder, en (in mindere mate) Darren Eberheart, een klasgenoot van Adam die gepest wordt en nergens lijkt bij te horen. Op het einde van de roman, als een volwassen Adam aan het woord komt en met zijn twee jonge dochters deelneemt aan een betoging tegen het Amerikaanse asielbeleid, is Darren - niet geheel onvoorspelbaar - een aanhanger van Trump geworden.
Wat daartussen gebeurt, is een beetje schematisch, maar daarom niet minder geloofwaardig: het gaat over de totaal verschillende levens die twee jongens kunnen leiden, hoewel ze quasi op dezelfde plek en op hetzelfde moment geboren worden, en opgroeien in dezelfde United States of America. Adam is duidelijk bevoorrecht: zijn ouders Jane en Jonathan zijn psychiaters en werken in een progressieve stichting in Topeka, de hoofdstad van Kansas, letterlijk in het midden van Amerika. Jonathan omschrijft zijn taak als 'het vinden van manieren om mensen, en vooral zwijgzame jongens en mannen uit het Midden-Westen, aan het praten te krijgen'; het centrale idee - het is ook de kerngedachte van Leerjaren in Topeka - is dat symptomen van mentale aard (depressie, geweld, woede of zelfverminking) verdwijnen eenmaal de patiënt woorden gevonden heeft om problemen tot uitdrukking te brengen. Wie kan vertellen wat er aan de hand is, voelt niet meer de noodzaak om te slaan of te schreeuwen. Darren is een patiënt van Jonathan, maar omdat zijn behandeling door besparingen van de overheid steeds duurder wordt, en omdat hij door Adams vriendengroepje zowel wordt aangetrokken als afgestoten, zet zijn moeder de bezoeken aan het instituut stop. Het isolement van Darren wordt daarna enkel groter, en hij moet op zoek naar een andere uitlaatklep.
Spreiding
Lerner koppelt het menselijke verlangen naar praten en gehoord en begrepen worden, aan een maatschappelijk probleem: hoe kunnen grote groepen mensen worden toegesproken op een overtuigende manier, zodanig dat hun ideeën en hun daden erdoor beïnvloed worden? De hobby van Adam is wedstrijddebatteren: het verdedigen of aanvallen van een stelling door verschillende sprekers, waarna een jury bepaalt welk team gewonnen heeft. Hij is er erg goed in, maar sinds een tijdje doet er zich een vreemd fenomeen voor: the spread of 'de spreiding', een debatteertechniek die erin bestaat om razendsnel zo veel mogelijk verschillende ideeën te lanceren, zodat de tegenstander nooit de tijd vindt om ze allemaal te begrijpen of weerleggen. Het is duidelijk dat de toekomst ook door dit verschijnsel wordt weerspiegeld: meer dan twintig jaar nadat Adam er kennis mee maakt, worden we in het tijdperk van post truth en fake news onophoudelijk gebombardeerd met informatie. Het is niet langer de kwaliteit maar de kwantiteit van ideeën die telt - wat de meeste stemmen, likes of retweets krijgt, dat wordt de waarheid.
Kauwgom
Naast een boek over de psychologische en politieke functies van taal is Leerjaren in Topeka vooral een roman over de driehoeksrelatie tussen moeder, vader en zoon. De hoofdstukken waarin moeder Jane aan het woord is, bevatten de knapste passages. Ze vertelt haar zoon (en dus de lezer) over zijn kindertijd, over hun angsten, botsingen, herinneringen, en over strategieën om daarmee om te gaan, zoals wanneer de kleine Adam zijn geslacht met kauwgom heeft dichtgeplakt, of zoals wanneer zijn tienervriendin met hem breekt in Barcelona, en hij huilend en haast buiten zichzelf aan de telefoon hangt. Jane is een intrigerend personage: ze werd beroemd (net als Lerners moeder) na het schrijven van boeken over psychologie. Door haar progressieve ideeën, over onder meer vrouwelijke woede en homoseksualiteit, krijgt ze in het extreem conservatieve Kansas geregeld dreigtelefoontjes. Gaandeweg beseft Jane dat ze haar leven als bekende auteur niet zomaar kan scheiden van haar rol als moeder, dochter, echtgenote en vriendin - de ruzies met collega Sima leiden tot passages waarin nu en dan vormen van toxic femininity doorschemeren.
Het zijn problemen van alle tijden die deze personages tot mensen maken, en bij momenten zou je wensen dat Lerner het recente verleden wat meer in ere had gelaten, door het niet steeds te presenteren als een voorspelling of zelfs een verklaring van het heden. Toch maken de inzichten in dit boek, net als de manier waarop de emotionele dynamiek tussen de personages liefdevol en even indrukwekkend als moeiteloos wordt verwoord, van Leerjaren in Topeka de belangrijkste Amerikaanse familieroman sinds De correcties van Jonathan Franzen uit 2001.
Vertaald door Arthur Wevers, Atlas contact, 376 blz., 22,99 €. Oorspronkelijke titel: 'The Topeka school'.
Persis Bekkering
ua/an/18 j
Ben Lerner (1979) is zo'n schrijver die de literaire wereld polariseert. Noem zijn naam in een literatuurminnend gezelschap en je krijgt twee reacties: rollende ogen of enthousiaste odes. Het rollende-ogentype ergert zich aan de nogal opzichtige genialiteit, het post-postmoderne, hyperzelfbewuste taalgebruik vol kronkels en academisch jargon ('de dialectiek van haar ja' - willekeurige bladzijde). De fan ziet in Lerner een schrijver met een scherp bewustzijn voor wat het betekent om nu mens te zijn (in het Westen, althans). Zijn werk, waarin fictie en autobiografie een complexe relatie aangaan, was zelfs mild profetisch - is vaak geciteerd in theoretische essays. En dan schrijft hij nog met humor ook. Ik ben altijd van het tweede kamp geweest. Het was vijf jaar wachten op een nieuwe roman. Haalt deze het, bij zoveel anticipatie?
In Leerjaren in Topeka zijn de vaste thema's direct herkenbaar: herinnering, tijd en de verhouding tussen taal en werkelijkheid. In de eerste scène sluipt Lerners alter ego Adam Gordon 's nachts het huis van zijn vriendin binnen, maar realiseert zich op de wc dat hij in het verkeerde is; alle huizen in de buurt zijn exact hetzelfde. 'Tegelijk met de pure schrik dat hij in het verkeerde huis was, met het besef van de afwijkingen, kreeg hij door de eenvormigheid van de huizen het gevoel dat hij zich op hetzelfde moment in alle huizen aan het meer bevond; de sublimiteit van identieke indelingen.' De lezer voelt op zijn beurt dat hij zich in alle romans van Lerner tegelijk bevindt. Adam Gordon kenden we al als de hoofdpersoon van Vertrek van station Atocha, over een frauduleuze dichter in Barcelona. En in 22:04 bevond verteller Ben zich vanwege een vreemde aandoening vaak in 'meerdere temporaliteiten tegelijk'.
De virtuoze geintjes zijn gebleven, en toch is Leerjaren in Topeka duidelijk het werk van een rijper auteur. De toon is serieuzer en minder pedant. Om het angstwekkende heden te kunnen begrijpen gaat Lerner, inmiddels vader van twee dochters, terug naar zijn (of: Adams) schooljaren in de jaren negentig. In 22:04 projecteerde hij zichzelf in een apocalyptische toekomst, nu vormt het verleden de even instabiele grondstof. Instabiel, want uit de verschillende vertelperspectieven van Adam Gordon, zijn vader Jonathan en moeder Jane blijkt de onbetrouwbaarheid van de herinnering en de allesbepalende invloed van culturele identiteit op de ervaring van een gedeeld moment.
Op een bepaalde manier is Leerjaren ook conventioneler, want meer dan in zijn vorige werk werkt Lerner met een echt plot. Het boek opent met een proloog waarin ene Darren op het politiebureau wordt gevraagd te vertellen waarom hij iemand met een biljartbal te lijf is gegaan. Een nogal goedkope cliffhanger die de lezer het boek in moet katapulteren, en meteen de zwakke plek van de roman: de verhaallijn maakt de belofte niet waar.
In de andere hoofdstukken volgen we Adam, die als tiener al absolute meesterschap over de taal heeft. Hij is debatkampioen, aspirant-dichter en onverslaanbaar in spontane rap battles, die door de terugblikkende schrijver worden bekritiseerd als misplaatste toe-eigening van zwarte cultuur. Taal is bovenal zijn wapen, dat hij als niet al te breed geschouderde zoon van feministische, linkse psychoanalytici in het conservatieve Kansas hard nodig heeft. Adams hypertaligheid legt hij bloot als een middel tegen kwetsbaarheid, als een variant op giftige masculiniteit. Daarmee krijgt Lerners stijl meer diepte en dubbelzinnigheid; waar de taal in eerdere boeken een kwaal was die de werkelijkheid in kolderieke scènes op afstand plaatste, is het hier een afweermechanisme dat in een rechte lijn staat met de opkomst van nieuw rechts en Trump. Een van Adams debatcoaches is namelijk de kampioen Evanson, een 'trol' avant la lettre, die later de architect zou worden van ultrarechts beleid in Kansas, een belangrijk voorbeeld voor de regering van Trump.
Dat zelfonderzoek maakt Leerjaren in Topeka relevant en opnieuw een scherpe dissectie van het heden. Door andere stemmen aan het woord te laten, met een ander karakter en ritme, krijgt het boek bovendien meer lucht. Lezers met een Lerner-allergie moeten het toch maar weer proberen.
****
Uit het Engels vertaald door Arthur Wevers. Atlas Contact; 376 pagina's; € 22,99.
Luc de Rooy
Ben Lerner (Topeka, 1979) is een veelgelauwerde dichter en romancier die in 2011 doorbrak met 'Vertrek van station Atocho'*. In 'Leerjaren in Topeka' duikt Adam Gordon, personage uit die roman, weer op, maar nu in de jaren negentig in het Amerikaanse Midden-Westen, waar Lerner zelf opgroeide. De typisch Amerikaanse clash wordt getoond: de kunstzinnige vorming (of het streven ernaar) van de post-WO II-generatie botst op de lethargische eentonigheid van de suburbs waarin de jongere generatie opgroeit. Wat volgt zijn taferelen waarin dik aangezette, barokke passages over psychoanalyse, filmvertoningen en de debatcultuur doodslaan op een voorstedelijke verveling en daardoor leeg en opgeklopt – misschien wel nihilistisch – lijken. Exemplarisch hiervoor zijn de beschrijvingen van debatwedstrijden, waarin inhoud minder belangrijk is dan je tegenstander verbaal in een hoekje drijven. Een virtuoos geschreven roman in meerdere stemmen, die ook een tableau vormt van de hedendaagse VS, want de generatie die destijds opgroeide in het blanke, rurale college-Amerika, leidt op dit moment het land. Ambitieus als het werk van Philip Roth, maar (uiteraard) een later tijdsbeeld van Amerika. Wellicht de grote Amerikaanse roman over de jaren negentig.
Koen Schouwenburg
ua/an/04 j
De Amerikaan Ben Lerner (1979) begon als dichter, maar komt beter tot zijn recht als romanschrijver. Zijn nieuwe roman 'Leerjaren in Topeka' biedt, net als de eerdere romans in dit drieluik 'Vertrek van station Atocha' en '22:04', cultuurkritiek in de vorm van een roman. Het gaat Lerner om het steeds groter wordende probleem van communicatie: Hoe kunnen we nog oprecht communiceren in deze wereld waarin de scheidslijn tussen feit en fictie, waarheid en leugen, oprechtheid en veinzen vervaagt?
Alter ego Adam is een onbetrouwbare verteller, een fraudeur, of zoals Salingers Holden Caulfield zou zeggen: een phony. Adam veinst omdat hij zich geen houding weet te geven. Hij is het type man dat tijdens een museumbezoek driftig notities gaat maken, ofwel de begeesterde dichter uithangt, om indruk te maken op een vrouw, zoals gebeurt in een scène in 'Vertrek van station Atocha'.
'Leerjaren in Topeka' is conventioneler, verhalender en minder beschouwend dan de eerdere delen van dit drieluik. De roman opent met Adams laatste jaar op de middelbare school in Topeka, Kansas. Getalenteerde debater Adam hoort bij de populaire jongens en meisjes en wil dichter worden "omdat gedichten toverspreuken waren, gevormde klanken die betekenis tenietdeden en herschiepen en geweld toebrachten en afweerden en je beroemd maakten of je beroemd maakten omdat je was uitgewist en ook andere effecten op lichamen konden hebben: ze in slaap konden laten vallen of konden wekken, tranen of andere vormen van lichaamsvocht en zwellingen konden veroorzaken, kleine haartjes overeind konden laten komen."
Adam raakt geïnteresseerd in poëzie, niet om te communiceren, maar omdat de dichter macht heeft. In de omgeving waarin hij opgroeit, als zoon van twee beroemde psychotherapeuten, is taal een krachtig middel om invloed uit te oefenen. De debattoernooien waar Adam aan meedoet, zijn verbale vechtpartijen en als hij niet knokt met woorden, doet hij het met zijn vuisten. De jongen is echter sensitiever dan hij zich voordoet; zijn gedrag en gevoelens zijn met elkaar in tegenspraak en dat maakt het spannend.
Als Adam zijn vriend Jason tijdens een vechtpartij erger verwondt dan hij bedoelde, schreeuwt Adam, dat hij hem toch gewaarschuwd had. Terwijl hij staat te tieren en te schelden, staan de tranen in zijn ogen; de spanning die het gevolg is van het onderdrukken van zijn gevoelens veroorzaakt heftige migraines. "De druk om door te gaan voor een echte man, om trouw te zijn aan zijn personage - het onophoudelijke gewichtheffen, de verbale gevechten - reduceerde hem uiteindelijk weer tot een kind dat in zijn bedje om zijn moeder riep."
Zijn moeder is iemand die je om hulp kunt vragen. Omringd door alle zogenaamd manhaftige figuren is psychotherapeute Jane het stoerste personage, trouw aan haar gevoelens en ervaringen.
In cursieve passages tussen de hoofdstukken door vertelt Lerner over de droefgeestige Darren die moeite heeft het denkbeeldige van het echte te onderscheiden. Darren werd eerst buitengesloten, maar mag opeens meedoen met de populaire scholieren. Dit is geen daad van barmhartigheid, het is eerder een experiment met zwaarwegende consequenties. Later zal Darren zich aansluiten bij de extremistische christelijke familie Phelps, wiens leden Jane beschouwen als een 'Jezabelse pothoer'.
Alle hoofdstukken werken toe naar de finale, het laatste hoofdstuk. Adam is dan vader van twee dochters die opgroeien in het Amerika van Trump. Adam neemt deel aan een protest, het veinzen heeft plaatsgemaakt voor oprechte zorgen over de wereld waarin zijn dochters opgroeien.
Lerner schrijft intellectueel proza en vertelt soms afstandelijk, maar 'Leerjaren in Topeka' is Lerners meest gevoelvolle boek; meer dan in zijn vorige werk zijn ideeën en psychologie hier in evenwicht. Lerner legt de precaire problemen van onze tijd geestdriftig en vernuftig bloot.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.