Aan de oever
Rafael Chirbes
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Uitgeverij Atlas Contact, 2018 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : CHIR |
Dirk Leyman
i /ul/19 j
Romans over de liefde in Parijs? Ze zijn minstens even talrijk als de befaamde - zij het intussen verwijderde - cadenas d'amour aan de Pont des Arts. Logisch. Want welke metropool biedt gedroomdere decors voor wufte literatuur dan de Lichtstad? Toch zijn romans over de herenliefde in Parijs veel dunner gezaaid. Akkoord, je had Marcel Proust, Oscar Wilde en Rimbaud en Verlaine die er resideerden en flaneerden. En nog steeds gelden André Gide, vagebondschrijver Jean Genet en multitalent Jean Cocteau als dé boegbeelden van de Franse homoliteratuur. In de hedendaagse letteren kom je algauw uit bij de aan aids overleden Hervé Guibert, Philippe Besson of sinds kort ook Edouard Louis.
Postuum stuurde de Spaanse auteur Rafaël Chirbes (1949-2015) nog een bijzondere Parijse homoroman de wereld in. Paris-Austerlitz geldt als een intimistisch buitenbeentje in een oeuvre dat excelleerde in breed opgezette fresco's over het leven onder dictator Franco en de overgang naar de democratie, zoals in de trilogie La larga marcha (1996), La caída de Madrid (2000) en Los viejos amigos (2003). Toch beleefde Chirbes pas zijn publieksdoorbraak met het door Canal Plus succesrijke verfilmde Crematorio (2007), over de zeepbel van de Spaanse immobiliënsector.
Plaag
"Wanneer ik niet schrijf, zie ik niets, voel ik me leeg", heeft Chirbes ooit gezegd. Van jongs af aan koesterde hij ook een zwak voor Parijs, waar hij een blauwe maandag moderne en hedendaagse geschiedenis aan de Sorbonne studeerde en op zijn twintigste een intellectuele vrijhaven vond in de buurt rond Saint-Germain-des-Prés. Al mag de hoofdfiguur in Paris-Austerlitz dan wel een schilder zijn, het is zonneklaar dat Chirbes nostalgisch uit eigen belevenissen putte. Hij vatte dit autobiografische boek aan in 1996 en wist er vervolgens geen raad meer mee. Vlak voor zijn dood in 2015, aan de gevolgen van longkanker, kon Chirbes Paris-Austerlitz alsnog afwerken.
Deze nietsverbloemende autopsie van een geaccidenteerde liefde tussen een jonge Madrileen uit de bourgeoisie en Michel, een dertig jaar oudere Franse fabrieksarbeider, speelt zich af eind jaren tachtig, begin jaren negentig. Het spook van aids waart ongenadig rond in homokringen. En veel kruid is er nog niet gewassen tegen de 'plaag', die Michel zal vellen (zou de naam trouwens alluderen op filosoof Michel Foucault, nog zo'n vroeg aidsslachtoffer?).
Paris-Austerlitz is op het eerste gezicht een bijna plotloos verhaal van eenvoudige snit, zij het met een tragische ondertoon. Maar Chirbes zorgt voor een spitsvondig reliëf, alsof hij een palimpsest aanlegt. Hij vraagt zich af hoezeer amoureuze gevoelens en egoïsme elkaar versterken of net in de weg staan. En kan liefde wel gedijen tussen lieden met zo'n uiteenlopende sociale achtergrond? Bij vlagen is het alsof je de tegenhanger leest van Zout op mijn huid (1988) het monstersucces van wijlen Benoîte Groult waarin ze de passie tussen een Bretoense visser en een intellectuele Parisienne beschreef. Aan de hand van flashbacks - wanneer hij de zieltogende maar soms ook rebelse Michel in het Hopitâl Saint-Louis opzoekt - reconstrueert Chirbes de tumultueuze relatie.
Pastis uit de oren
"Ik viel voor die argeloosheid bij een vijftiger, de helderheid en vrolijke onbevangenheid waarmee hij zijn gevoelens benoemde, classificeerde en ordende", zo bekent de naamloze ik-verteller. "Zijn vingertoppen met de in de fabriek zwart geworden kloven en nagelranden bewerkten met vakkundige bedrevenheid mijn lichaam."
De aantrekkingskracht tussen de verfijnde Spaanse burgermanszoon en de uit Normandië afkomstige werkman is aanvankelijk heftig en elektriserend. Er was "het gekriebel van verlangen, zodra ik me Michels lijf voorstelde." Erotiek en ongeremde seks domineren. Vanaf hun eerste ontmoeting in een Parijs' restaurant, laat de Spanjaard zich op sleeptouw nemen door Michel, die de kost verdient in een fabriek in Ivry. Na geleverde arbeid hangt hij het liefst in de kroegen rond, biljart hij en soupeert hij zijn loon op. "Ik geef toe dat hij in die tijd ruimhartig was; hij nam me in huis, bood me alles aan wat hij had, gaf me te eten en we neukten tot we niet meer konden en hij gaf me te drinken tot de pastis me de oren uit kwam."
Michels kleine maar onstuimige universum is overzichtelijk. Maar wanneer de Spanjaard na de dood van zijn vader uit Madrid terugkeert met een kleine erfenis op zak, lijkt de veer van de Parijse undergroundromantiek gebroken. Argwaan steekt de kop op, jaloezie neemt hand over hand toe. De Spanjaard voelt zich beklemd in de krappe woonruimte en beperkt in zijn mentale bewegingsvrijheid. Tegelijk weet hij op den duur geen raad met Michels brute lichamelijke opdringerigheid, "seksuele bevrediging als slavenarbeid". Hij besluit zijn schildersambities verder uit te leven en gaat - weliswaar in hetzelfde pand - op zichzelf wonen.
Langzaam rijst het besef van "een gehavende liefde die al maanden over de houdbaarheidsdatum heen was." Michel verteert deze evolutie naar een vriendschap moeilijk. "Zonder seks waren onze afspraken een kwelling voor hem." En hij maakt de vlucht naar voren. Wanneer Michel zonder een condoom met een Ierse man rollebolt, heeft hij prijs. Ook bij de Madrileen regeert de angst over zijn aidstest. Chirbes demonstreert hoe schuldgevoelens aarzelend gaan overheersen, zeker wanneer er allerlei spoken uit het verleden opduiken.
Benauwend
Chirbes schreef met Paris-Austerlitz een fragiele, meanderende roman, een ode aan een tot mislukken gedoemde liefde, waaruit een milde zwaarmoedigheid opstijgt. De schrijnende aftakeling van Michel - met alle agressiviteit en onmacht - zijn vaak benauwend weergegeven. Knap is de onderhuidse hommage aan een Parijs waarin volkse bistro's en argeloos geluk nog hoogtij vieren. "Op feestdagen door het centrum van de stad slenteren, naar de film gaan, wandelen in het Parc des Buttes-Chaumont, Montsouris of het parc Monceau, waar voorwereldlijke Spaanse emigranten (...) in kleine groepjes heen en weer liepen, telkens hetzelfde stuk, als gevangenen bij het luchten; theedrinken bij de moskee vlak bij de Jardin des Plantes en daarna door de regen naar een Grieks restaurant." Dat deze roman de titel draagt van misschien wel het meest mysterieuze Parijse station (waar nog steeds de nachttrein naar Madrid vertrekt) is niet minder betekenisvol.
Marijke Arijs
i /ul/27 j
Bijna twintig jaar deed de Spanjaard Rafael Chirbes (1949-2015) over het schrijven van Paris-Austerlitz, maar zijn worsteling met deze postuum verschenen roman duurde nog veel langer. In 1986, aan het prille begin van zijn schrijverscarrière, begon hij aan dit intieme boek over een homoseksuele relatie, dat pas een paar maanden voor zijn dood, in 2015, bij zijn uitgever zou belanden.
Voor de rest van zijn oeuvre puurde de auteur zijn inspiratie meestal uit de recente Spaanse geschiedenis, en met Crematorium en Aan de oever forceerde hij een doorbraak bij het grote publiek. Daarin schetst hij een inktzwart beeld van het hedendaagse Spanje, maar over de liefde was Chirbes minstens zo gedesillusioneerd als over de Spaanse samenleving. Dat bleek al uit zijn romandebuut, Mimoun, dat in 1988 verscheen en nogal wat gelijkenissen vertoont met Paris-Austerlitz. In beide boeken bloeit er iets moois op tussen twee mannen en telkens gooien geld, afkomst en sociale klasse roet in het eten. In de twee romans keert de protagonist aan het eind terug naar Madrid en blijft de gedumpte geliefde in tranen achter, de een in Marokko en de ander in Frankrijk.
Klassenstrijd
In zijn zwanenzang, die amper honderdvijftig bladzijden telt, vertelt Chirbes het verhaal van een homoseksuele affaire in het Parijs van de jaren 80, toen aids ware ravages aanrichtte. Een jonge Spaanse kunstschilder uit de betere kringen blikt terug op zijn liefde voor een twintig jaar oudere Franse metaalarbeider, die in het ziekenhuis een uitzichtloos gevecht levert tegen 'de plaag', terwijl de verteller worstelt met zijn geweten en zijn eigen tegenstrijdigheden. Tussen hem en Michel bestaat niet alleen een aanzienlijk leeftijdsverschil, maar gaapt ook nog eens een diepe sociale en culturele kloof. Eigenlijk is het enige wat de twee geliefden gemeen hebben een troebele familiale voorgeschiedenis en een tirannieke vader. Bovendien kijken de intellectueel en de ongeschoolde arbeider totaal anders tegen het leven, de toekomst en de liefde aan. De een leeft in het hier en nu, de ander vindt dat het heden steevast tekortschiet. De een verlangt naar een absolute liefde, de ander heeft volstrekt geen zin in samen oud worden, 'rondplonzend in het kikkerbadje der gewoonten'. Sterker nog, hij vraagt zich stiekem af 'hoe stabiel zo'n ongelijke relatie met zulke uiteenlopende plannen eigenlijk kon zijn'. Daar komt nog bij dat Michels wegterende lichaam hem een grondeloze afkeer inboezemt.
Zowel de man als de liefdesverhouding is ten dode opgeschreven, dat voelt de lezer aan zijn water. En jawel, de trouweloze Spanjaard maakt zich inderdaad los uit hun 'gehavende liefde die al maanden over de houdbaarheidsdatum heen was' en keert als de wiedeweerga terug in de schoot van zijn eigen sociale klasse. Want in het oeuvre van Rafael Chirbes, die zijn leven lang gezegend was met een scherp klassenbewustzijn, laait de klassenstrijd geregeld op en handelt iedereen uit welbegrepen eigenbelang. Winnaars en verliezers vechten een uitzichtloze strijd uit en dat straalt onvermijdelijk af op het decor. Parijs is in deze roman niet de hoofdstad van de liefde, maar een duister 'labyrint van politieposten, rechtbanken, liefdadigheidsinstellingen, ziekenhuizen en mortuaria'. In die onverschillige stad propvol verborgen ellende, achterafsteegjes, industriële en grootstedelijke troosteloosheid en louche cafés, waart de dood rond en is de liefde een dodelijke val.
Lichamelijk verval
De verteller heeft overduidelijk boter op het hoofd, want zijn geweten speelt geregeld op, maar misschien is hij toch voor alles een kind van zijn tijd. De jonge Spanjaard, die behept is met een morbide fascinatie voor lichamelijk verval, heeft een klinische visie op aids en een cynische kijk op de liefde. Volgens hem is die al te vaak een begoocheling met kwalijke gevolgen, vooral in de sinistere jaren 80. 'Welke retoriek kunnen wij erbij halen, die dit einde van de twintigste eeuw wat voor ons verzoet? Wie zal hier poëzie uit smeden?'
Met Paris-Austerlitz, zijn meest persoonlijke en hartverscheurende roman, heeft Chirbes zichzelf overtroffen. Toegegeven, het is een weinig opbeurend verhaal over de onverbiddelijke teloorgang van de liefde en over de dood die altijd zegeviert. Vooral het verleden van Michel is kommer en kwel: zijn moeder heeft in een bordeel gewerkt om de oorlog te overleven, zijn vader verhing zich na de oorlog in de kippenschuur en tot overmaat van ramp was zijn stiefvader een gewelddadige bruut. Deze meedogenloze, rauw-realistische analyse van een aflopende verhouding is van een wreedheid die bijwijlen aan Jean Genet doet denken, en de auteur gaat geen ontluisterend detail uit de weg. Het is een gitzwarte parel zonder een greintje sentiment, maar een mooier sluitstuk van het pessimistische oeuvre van Chirbes is nauwelijks denkbaar.
Vertaald door Eugenie Schoolderman, Atlas Contact, 160 blz., 18,99 € (e-boek 12,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Paris-Austerlitz'.
Maarten Steenmeijer
te/ep/08 s
Dat zat de schrijver niet lekker. Zijn romans gingen meer over de mens dan over zijn omstandigheden, zo lichtte hij toe. En hij had een punt. Zijn romans vertellen geen geschiedenis, maar kruipen diep in het hoofd van individuen die geplaagd worden door een levensgevoel dat vrijwel alleen donkere tinten kent.
In de korte roman Paris-Austerlitz, verschenen nadat de 66-jarige Chirbes in 2015 onverwacht was overleden, kan als een postuum statement worden beschouwd. In plaats van lijntjes te trekken naar de Spaanse actualiteit, zoals in Crematorium en Aan de oever, laat Chirbes een jonge Spaanse schilder in bochten en kronkels terugblikken op de korte relatie die hij halverwege de jaren tachtig in Parijs beleefde met een bijna dertig jaar oudere Franse metaalarbeider.
Het eerste scheurtje verschijnt al als ze voor het eerst met elkaar naar bed gaan. De Spanjaard wil niet zonder condoom vrijen en dat beschouwt de Fransman als een gebrek aan overgave. Het staat een paar seks- en drankovergoten maanden niet in de weg, maar daarna neemt de jonge schilder steeds meer afstand. Terwijl de Fransman het liefst rondplonst 'in het kikkerbadje der gewoonten', worstelt de Spanjaard met zijn pusherige ouders, zijn werk, met zichzelf. En na de breuk met Michel ook met deze verhouding, waarin hij zich toch ook thuis heeft gevoeld. Maar, zo maakt deze zwarte zwanezang op intense wijze duidelijk, in Chirbes' wereld duren periodes van vervoering altijd kort en houdt de nasleep nooit op.
****
Uit het Spaans vertaald door Eugenie Schoolderman. Atlas Contact; 160 pagina's; € 18,99.
Maarten Steenmeijer
Rafael Chirbes (1949-2015) gaf in een indrukkende serie romans - waarvan de meeste in het Nederlands werden vertaald - een pessimistisch beeld van bijna een eeuw Spaanse geschiedenis. Deze postuum verschenen novelle is het slotakkoord van zijn belangrijke oeuvre. Aan het woord is een jonge Spanjaard uit een gegoede familie die in Parijs carrière probeert te maken als schilder. Hij blikt terug op zijn op de klippen gelopen verhouding met Michel, een Franse arbeider van middelbare leeftijd die aids heeft. Niet alleen de karakters van de mannen, maar ook de culturele en economische verschillen tussen de twee staan hun verhouding in de weg. Chirbes' pessimisme bepaalt ook in deze opvallend intieme roman de toon, al is er ook weemoed. Dankzij Chirbes' rijke taal krijgen de complexiteit en tragiek van deze liefdesrelatie op indrukwekkende wijze gestalte.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.