Verloren : op zoek naar zes van de zes miljoen
Daniel Mendelsohn
Daniel Mendelsohn (Auteur), Peter Verstegen (Vertaler)
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij, 2018 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : MEND |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
De Bezige Bij, 2018 |
VOLWASSENEN : ROMANS : MEND |
Joseph Pearce
2/ei/16 m
Op een dag vraagt de vader van Daniel Mendelsohn (1960) of hij het werkcollege van zijn zoon over de Odyssee van Homerus mag bijwonen. De zoon doceert klassieke literatuur aan Bard College, een kleine universiteit in de staat New York.
De vader, intussen tachtig en met pensioen, had eerst voor een ruimtevaartbedrijf gewerkt en was daarna benoemd tot professor in computerwetenschap aan Hofstra University, ook in New York. Mendelsohn senior mag bij het college zijn waar zich met een stel eerstejaarsstudenten een nu eens vermakelijk bruisende, dan weer vechtlustige discussie ontspint over de betekenis van de zwerftocht van Odysseus. Die Griekse held zou na de oorlog om Troje tien jaar nodig hebben om naar zijn thuiseiland Ithaca terug te keren, waar zijn vrouw Penelope, zijn zoon Telemachus en zijn vader Laërtes op hem wachtten.
Meer dan herkauwen
Een vader, een zoon, een epos, luidt de ondertitel van Een odyssee. De lezer wordt meteen ingeprent dat het boek over veel meer zal gaan dan een herkauwen van een wereldwijd bekende en door de eeuwen heen tot in de priegeligste details onder de loep genomen geschiedenis. Zeker, er wordt op pijnlijk nauwkeurige manier over de betekenislagen en de compositie van de Odyssee gedebatteerd. Zo geeft het epos ongetwijfeld een compleet beeld van het karakter en de drijfveren van Odysseus. Het illustreert ook de reis van een mens door het leven, van geboorte naar dood.
Voorts reflecteert het verhaal over het voortdurende bewegen tussen op drift zijn en doelgerichtheid. Ook gaat het over het gebruik van taal om aan gevaren te ontsnappen; het gaat over leren, luisteren en leren luisteren, en over de handeling zelf van het reizen en wat reizen betekent.
Als tegenwicht is er de diep persoonlijke, ja intieme, relatie tussen een vader en een zoon. Waarom wil vader Jay alles over Odysseus te weten komen? Hoe reageert Daniel Mendelsohn op het vaak kribbige commentaar van zijn pa? Welke herinneringen aan zijn jeugd komen bovendrijven? Kent de zoon zijn vader wel? Is het mogelijk voor een zoon om zijn vader te kennen?
Mendelsohn levert met Een odyssee een bijzondere prestatie. Enerzijds sluit het boek qua zinsbouw bewust aan bij het Griekse epos: hoofdzinnen en bijzinnen grijpen in elkaar, uit bijzinnen ontspruiten nieuwe bijzinnen, zinsverbanden buitelen over tussenvoegingen en nevengedachten. Soms leidt dat tot frases van honderd woorden en meer. Mendelsohns metier zorgt ervoor dat deze woordenslangen het leestempo niet wurgen, maar het integendeel met volle kracht vooruit stuwen.
Anderzijds neemt hij de ringcompositie van de Odyssee over. Bij een dergelijke compositie roepen verhalen andere verhalen op en brengen herinneringen nieuwe herinneringen voort, een 'efficiënt middel om (...) verleden en heden en soms zelfs de toekomst te omvatten.' Mendelsohn sluit zo naadloos aan bij de Jiddische verteltraditie, die net als de Griekse vindt dat de beste manier om een verhaal te vertellen niet rechtlijnig is, maar in 'wijde, met historie geladen cirkels' verloopt. Een aanpak die de band tussen zoon en vader dusdanig nauw aantrekt dat die vlot boven het particuliere belang uitstijgt en zo tot een aangrijpende metafoor voor elke relatie tussen een kind en zijn of haar vader uitgroeit.
De Odyssee van Homerus begint met Telemachus die op zoek is naar zijn afwezige vader Odysseus. Een odyssee van Mendelsohn gebruikt het epos als klankbord voor zijn eigen zoektocht. Onderweg wordt hij met de ene na de andere vraag bestookt. Wat is het echte ik? Hoeveel ikken kan een mens hebben? Wat is het verschil tussen wie we zijn en wat anderen van ons weten? Waarom ben je nooit te oud om te leren? Wat zijn de kenmerken van een geslaagd huwelijk? Waarom past het ene stel beter bij elkaar dan het andere? Waarom moeten we ons verzoenen met het verleden als we vooruit willen komen? Is de reis belangrijker dan het reisdoel?
Mendelsohn beantwoordt elke vraag met precieze en inventieve maar ook strenge argumenten. Kenmerken die ook in het klassieke Grieks hoog aangeschreven staan: 'Er is voor alles een plaats en een functie.' Mendelsohn grijpt deze gouden regel aan om op eerlijke maar ook diep ontroerende wijze een prachtig monument voor zijn vader op te richten.
De Bezige Bij, 368 p., 22,99 euro. Vertaald door Peter Verstegen.
Annelies Beck
2/ei/25 m
De vader van Daniel Mendelsohn is 81 wanneer hij vraagt of hij Daniels lessenreeks over het oud-Griekse epos van Homerus, de Odyssee, mag bijwonen. De wiskundige, 'de man die nooit loog', en zijn intellectuele zoon, die classicus en criticus werd, hebben na lastige tienerjaren weliswaar een zekere verstandhouding ontwikkeld, maar de vraag komt voor Daniel Mendelsohn toch als een verrassing. Hij geeft les aan Bard College in Annandale-on-Hudson, New York, zo'n drie uur met de auto van het ouderlijke huis vandaan. Om zijn vader de lange winterse rit heen en weer te besparen, laat Daniel zijn vader Jay geregeld bij hem logeren. Jay slaapt dan in het bed (een vertimmerde deur) dat hij indertijd zelf maakte voor de jonge Daniel.
Wanneer Daniel zijn klasje freshmen inwijdt in de betekenissen van de Odyssee, luistert Jay. Of dat is toch de bedoeling. Net zoals voor de Odyssee, het epische gedicht over de Griekse held die er na de Trojaanse oorlog tien jaar over doet om weer thuis te raken en zijn echtgenote te verlossen van alle mannen die dingen naar haar hand en azen op Odysseus' troon, geldt hier: verwacht het onverwachte.
De verwondering (en ook wel de gêne) over de aanwezigheid van zijn vader in de les maken bij Daniel algauw plaats voor nieuwsgierigheid. Net zoals Telemachus zijn vader Odysseus leert kennen door verhalen die anderen over hem vertellen, zo moet Daniel gaandeweg aannames over zijn vader herzien. Herinneringen en familieverhalen blijken niet altijd zo betrouwbaar of verdienen een nieuwe lezing na verloop van tijd. Verschillende elementen krijgen een nieuwe betekenis en er blijken verschillende versies te bestaan van bepalende gebeurtenissen.
Held
Ook Daniel Mendelsohns eerdere werk, de persoonlijke memoir The elusive embrace en de bestseller Verloren (over zes joodse familieleden die verdwenen tijdens de Tweede Wereldoorlog), wordt geschraagd door de spanning tussen wat er gebeurde en het verhaal over wat er gebeurde. 'Alles draait rond de glibberigheid van de verhalen die mensen zichzelf en elkaar vertellen', zei hij daarover in een interview in 2013.
Odysseus is natuurlijk het archetype van de fabulant die zich uit allerlei penibele situaties kletst, met woorden speelt en altijd listig te werk gaat. Met de bezieling van de beste leerkrachten en mentoren ontrafelt Mendelssohn de compositie van het epos en de etymologie van de Griekse woorden (ook voor wie geen Grieks studeerde een meeslepende schattenjacht) en dat allemaal losweg geweven tussen scènes uit de klas en zijn eigen familiegeschiedenis. De Odyssee is een reis door de tijd, in de ruimte en vol emotie, leert Mendelsohn zijn studenten (en de lezer), net zoals het leven zelf: 'De Odyssee, vervolgde ik, is een gedicht over een naoorlogse wereld. (…) Eén vraag van de Odyssee is: hoe zou de heroïek van het overléven eruit kunnen zien.'
Over wat iemand een held maakt, heeft vader Mendelsohn uitgesproken ideeën blijkt tijdens discussies in de klas. 'Hij bedriegt zijn vrouw, hij slaapt met Calypso!' Odysseus beantwoordt duidelijk niet aan Jays standaard. De poging van Daniel om te achterhalen wat aan dat heldenbeeld ten grondslag ligt, vormt één van de spanningsbogen in Een Odyssee. Een fundamentelere queeste komt voort uit de vraag hoe bepalend de vader is voor de zoon (en omgekeerd). In de intellectuele stamboom die Daniel van zichzelf schetst, komt zijn vader niet voor. Er is nog een tocht nodig om tot meer inzicht te komen. In de zomer na de lessenreeks neemt Daniel zijn vader mee op een cruise met als thema de Odyssee. 'Het gedicht voelt echter dan de ruïnes, Dan!', vindt Jay. 'Ga me nou niet vertellen dat we deze hele reis maken om het spoor van de Odyssee te volgen en dat je nu zegt dat we wel thuis hadden kunnen blijven!'
Dit boek is een krachttoer. Daniel Mendelsohn wedijvert met het epos qua eruditie, structuur, taal en vertelkracht. Het is een indrukwekkend eerbetoon, ook aan Jay Mendelsohn, die in 2012 overleed. De manier waarop Daniel Mendelsohn zijn verhaallijnen door elkaar weeft, afwisselend strak aanhaalt en viert, én overzichtelijk houdt, is weergaloos. Zoals de titel en ondertitel aangeven, is dit een boek over Homerus' Odyssee, over Daniel Mendelsohn die zijn vader Jay leert kennen, over het belang van bezielende mentoren en kennisoverdracht en over hoe we elkaar en onszelf vertellen wie we zijn. Je houdt het niet voor mogelijk, maar Griekse etymologie en grammatica zijn spannend, generatiekloven worden overbrugd en de leraar wordt meer dan één lesje geleerd: 'De vader kent de zoon helemaal, maar de zoon kan de vader nooit kennen.'
Vertaald door Peter Verstegen, De Bezige Bij, 352 blz., 22,99 € (e-boek 12,99 €). Oorspronkelijke titel: 'An odyssey. A father, a son, and an epic'.
L. Torn
Autobiografische roman. De schrijver en docent klassieke talen (1960) vertelt hoe zijn 80-jarige vader, een wiskundige, college bij hem gaat volgen over de Odyssee en hoe de bestudering van dit oude Griekse epos hun relatie verdiept. Het verhaal over vader en zoon is vervlochten met het verhaal van Odysseus, de Griekse strijder die na de val van Troje een mythische tocht vol ontberingen maakt voordat hij op zijn geliefde eiland Ithaca herenigd wordt met zijn vrouw Penelope en zijn zoon Telemachus. De colleges geven de lezer het gevoel zelf in de collegebank te zitten. Daniel Mendelsohn stimuleert zijn studenten (en de lezer) om zelf de Odyssee te lezen. De classicus wijst op de spiegels die de lezer in de Odyssee kan ontdekken en hem confronteren met zichzelf. Het ontroerende portret dat Mendelsohn van zijn vader en van zijn ouders’ huwelijk schetst, is deels een hommage, deels aanleiding om zijn eigen levenskeuzes onder ogen te zien. Een eerbetoon aan de Odyssee! Daniel Mendelsohn debuteerde in 2006 met de met meerdere prijzen bekroonde Holocaust-roman ‘Verloren’*.
Rob Schouten
2/ei/26 m
'Een Odyssee' noemt Daniel Mendelsohn -Amerikaans classicus, schrijver, vertaler - zijn boek over de zoektocht naar zijn vader. Hij had het ook 'De Odyssee' kunnen noemen want behalve over de relatie van zoon Daniel zelf tot zijn vader, gaat het in even grote mate over 'de' Odyssee, die van Homerus' held Odysseus.
In 2011 vraagt Daniels vader Jay, 81 jaar oud, wiskundige in ruste, of hij de colleges van zijn zoon over de Odyssee mag bijwonen. Ongebruikelijk natuurlijk, en misschien ook ongemakkelijk, vader volgt college bij zoon, maar Daniel stemt toe. Het leidt niet alleen tot een prachtige tocht door de klassieke Odyssee maar ook tot een verhaal over hun eigen relatie en in zekere zin tot een biografie van Jay's leven, zoals Daniel betoogt dat Homerus' Odysseusverhaal ook een soort biografie van de held oplevert.
Er zijn wel overeenkomsten tussen beide geschiedenissen, maar het is geen een-op-eenverhouding. Terwijl Daniel en zijn studenten, als ware filologen, achter de precieze betekenis van de Odysseusmythe willen komen, probeert hij als zoon de geest van zijn vader te doorgronden. Iemand zegt ergens dat Daniel als een ware Telemachus zijn vader, Odysseus/Jay zoekt, en zo is het. Maar Jay is Odysseus niet, integendeel, en Daniel is ook Telemachus niet. Gelukkig schotelt Mendelsohn ons, bij alle parallellie, twee heel verschillende verhalen voor.
Ik weet niet of het om dit boek ten volle te waarderen een vereiste of slechts een voordeel is als je de klassieke Odyssee ooit tot je genomen hebt. Wij lazen het op school, maar in stukjes en brokjes en met zoveel moeite dat van het verhaal niet veel bleef hangen. Dat ken ik veeleer uit samenvattingen achteraf. Me dunkt dat je ook zonder heel precieze kennis van Homerus deze Odyssee kunt lezen.
Mendelsohn moet een voortreffelijke leraar zijn, de manier waarop hij over Odysseus' avonturen, de betekenis ervan binnen en buiten het verhaal vertelt, is bijzonder aanstekelijk. Het waarom van Odysseus' listen en leugens, zijn voortdurende maskerade die hij zo nu en dan (na zijn confrontatie met de Cycloop bijvoorbeeld) toch ook een enkele keer laat vallen: alles is doordrongen van een diep gevoel voor psychologie. Ook de nu eens slimme, dan weer onnozele opmerkingen van zijn studenten dragen bij tot een diep begrip van de Odyssee. Na afloop van dit boek had ik zin de antieke tekst, weggestopt in mijn schooljaren, weer eens grondig ter hand te nemen.
Maar het boek lijkt toch vooral geïnspireerd door Daniel Mendelsohns verlangen om zijn eigen vader beter te leren kennen. Een raadselachtige man eigenlijk, ook met allerlei onopgehelderde zaken uit het verleden, zoals het feit dat hij als briljant wiskundige nooit gepromoveerd is, zijn haast principiële afstandelijkheid in zowel zijn huwelijk als de verhouding tot zijn kinderen, zijn autonome, 'harde' manier van denken.
Terwijl Daniel, de Odysseespecialist, voor zijn studenten het verhaal van Odysseus ontvouwt, is hij zelf zoekende naar het hoe en waarom van zijn eigen vader. Vader Jay vindt Odysseus helemaal geen held, want hij bedriegt, is ontrouw en wordt voortdurend door de goden geholpen. Het zijn allemaal eigenschappen die hij zelf verafschuwt.
Karakteristiek is de volgende scène. Daniel legt zijn studenten uit waarom de vriendelijkste van de vrijers die in Odysseus' huis tijdens diens afwezigheid naar de hand van Odysseus' vrouw Penelope dingen, Amphinomus, toch ook gedood wordt, nadat Odysseus, vermomd, hem nog heeft aangeraden op tijd te vluchten. Hardvochtig, vindt een van zijn studenten. "Mijn vader keek naar hem en gromde. 'De wereld is hard', zei hij. Sommigen van de jongelui vonden dit grappig, maar mij viel het weer op hoezeer hij zijn idee koesterde dat de wereld hard was, de bittere voldoening waarmee hij schermde met verhalen over de 'kleine man' die werd kleingekregen door het leven, of door het lot of door pech. Dat de wereld hard was, moest rechtvaardigen dat zijn eigen rechtsgevoel hard was: het onbuigzaam toepassen van de strenge maatstaf van eerlijk zijn en intellectueel presteren, bij hemzelf, zijn vrienden en ons. Je moest hard zijn. De wereld deed tenslotte niet aan compromissen, dus waarom zou jij dat doen?"
Aan de andere kant leren we ook Daniel kennen, zijn liefde voor het mythische verhaal maar ook voor het Grieks waarin dat is vervat: "Wat me bovenal opwond, waren de fantastische metastates van de werkwoordstijden, de verandering van tijd die gesignaleerd werden door prefixen die klonterden als kristallen, door uiteinden die zich aan de woorden voegden als honing die van een lepel op een schoteltje druipt." Was er bij ons op school maar met zoveel genot over de klassieke talen gesproken!
Het mes in dit boek snijdt aan twee kanten, de mythe van Odysseus wordt menselijker, en het menselijke verhaal van Daniel en Jay Mendelsohn mythischer. Heel mooi, net als in 'Verloren. Op zoek naar zes van de zes miljoen', het boek waarmee Mendelsohn naam maakte, biedt de auteur hier biografie en essayistiek ineen. Mendelsohn gidst ons als een bevlogen docent annex zoon door het leven van zowel Odysseus als Jay Mendelsohn.
En bewust of onbewust heeft hij daarbij, à la de listenrijke Odysseus, nog een raadseltje omtrent zichzelf verwerkt. Hij noemt zich een paar keer gay maar blijkt elders met vrouw en kinderen samen te wonen. Het past wonderwel in dit prachtige, intelligente en empathische verhaal, dat zoveel raadsels probeert op te lossen maar er ook een paar intact laat.
Vert. Peter Verstegen De Bezige Bij; 352 blz. €22,99.
oordeel
Odysseus wordt menselijker, Jay en Daniel worden mythischer.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.